Morgunblaðið - 14.08.2002, Side 26

26 MIÐVIKUDAGUR 14. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SKIPULAGSSTOFNUNhefur fallist á tvo kostiNorðlingaölduveitu sunn-an Hofsjökuls að uppfyllt-
um ákveðnum skilyrðum en hafnar
einum eftir mat á gögnum um um-
hverfisáhrif veitunnar. „Ásýnd
svæðisins mun breytast við það að
þar verði ráðist í mannvirkjagerð og
að mati Skipulagsstofnunar munu
allir 3 kostirnir hafa í för með sér
neikvæð umhverfisáhrif sem í sum-
um tilvikum eru ekki afturkræf og á
það m.a. við um freðmýrarústir og
gróður,“ segir m.a. í niðurstöðukafla
skýrslu Skipulagsstofnunar um
áhrif á verndargildi Þjórsárvera.
Með Norðlingaölduveitu hyggst
Landsvirkjun reisa 24 m háa og 600
m langa stíflu við efri hluta Þjórsár
austan Norðlingaöldu ásamt 7 m
hárri og 300 m langri stíflu við
Eyvafen ásamt fyrirhleðslu og
safna vatni í lón og veita úr því
gegnum 13 km löng göng í Þóris-
vatnsmiðlun.
Með því á að fá aukið vatnsmagn
til að auka afköst í virkjununum á
svæði Þjórsár og Tungnaár og „að
tryggja nægilegt framboð raforku
til að mæta orkueftirspurn raf-
veitna og atvinnustarfsemi, m.a.
stóriðju á Suðvesturlandi,“ eins og
segir í skýrslunni um markmið
framkvæmdar.
Norðlingaölduveita er í Ása-
hreppi og Gnúpverjahreppi og með-
al þess sem Skipulagsstofnun bend-
ir á í úrskurði sínum er að breyta
þurfi aðalskipulagi og drögum að
aðalskipulagi hreppanna og að
framkvæmdin sé háð leyfisveiting-
um Skeiða- og Gnúpverjahrepps og
Ásahrepps. Einnig er minnt á að
vinna þurfi deiliskipulag fyrir fram-
kvæmdasvæði fyrirhugaðrar veitu.
Þá er vatnsmiðlun einnig háð leyfi
iðnaðarráðherra samkvæmt vatna-
lögum og framkvæmdir innan frið-
lands Þjórsárvera eru háðar leyfi
Náttúruverndar ríkisins.
Í úrskurði Skipulagsstofnunar er
fyrirhugaðri framkvæmd lýst og
fjallað um áhrif hennar. Úrskurð-
arskýrslan er 162 bls. og er hana að
finna á heimasíðu stofnunarinnar,
skipulag.is. Fjallað er um mat á
áhrifum á menn og samfélag, á
menningarminjar, vatnafar, set-
myndun og aurburð, rof, gróður,
freðmýrarústir, smádýralíf, fugla,
vatnalíf og fiska, jarðmyndanir,
landslag, losun gróðurhúsaloftteg-
unda og kvikasilfurs og áhrif á
verndargildi Þjórsárvera. Friðland
Þjórsárvera er um 375 ferkílómetr-
ar. Niðurstaða Skipulagsstofnunar
um það hvort framkvæmdin hafi
umtalsverð umhverfisáhrif í för með
sér í skilningi laga um mat á um-
hverfisáhrifum byggist á niðurstöðu
samanlagðra áhrifa framkvæmdar á
alla þætti umhverfisins eins og hug-
takið er skilgreint í lögum um mat á
umhverfisáhrifum, nr. 106/2000, að
teknu tilliti til mótvægisaðgerða.
Þrír kostir kynntir
Í matsskýrslu Landsvirkjunar
eru þrír kostir kynntir við útfærslu
Norðlingaöldulóns.
1) Lón í 575 metra hæð yfir sjó
sem yrði 29 ferkílómetrar að stærð.
Strandlína þess verður 72,9 km og
gróin strandlína þar af um 16,5 km.
Friðlandið er talið skerðast um 7
ferkílómetra.
2) Lón í 578 m hæð yrði 43 ferkíló-
metrar að flatarmáli, strandlínan
172,2 km og gróin strandlína um
55,7 km. Miðað við þessa hæð skerð-
ist friðlandið um 14 ferkílómetra.
3) Lón í 581 metra hæð yrði 62
ferkílómetrar sem er rúmlega tvö-
falt stærra en lón í 575 m hæð.
Strandlína þess verður 221 km að
lengd og gróin strandlína um 91 km.
Friðlandið myndi skerðast um 34
ferkílómetra í þessu tilviki.
Í niðurstöðukafla Skipulagsstofn-
unar um áhrif á verndargildi Þjórs-
árvera segir að Norðlingaölduveita
sé að nokkru leyti fyrirhuguð á
svæði sem friðlýst sé samkvæmt
lögum um náttúruvernd. Þjórsárver
séu stærsta gróna svæðið á hálendi
Íslands, þar séu víðáttumestu freð-
mýrasvæði landsins og fjölbreytt
votlendi. „Sami hluti Þjórsárvera og
er friðlýstur nýtur einnig verndar
sem svokallað Ramsar-svæði, vot-
lendi sem hefur alþjóðlegt mikil-
vægi, sérstaklega sem búsvæði fyrir
fugla,“ segir í matsskýrslunni. Síðan
segir þar: „Við umfjöllun um mat á
umhverfisáhrifum framkvæmdar á
svæði eins og Þjórsárverum verður
að mati Skipulagsstofnunar að
skoða öll áhrif og vægi þeirra í ljósi
þess að íslensk stjórnvöld hafa
markað svæðinu sérstaka stöðu,
bæði með verndun samkvæmt ís-
lenskum lögum og alþjóðlegum
samningum. Skipulagsstofnun telur
að mat á umhverfisáhrifum Norð-
lingaölduveitu snúist í grundvallar-
atriðum um hvort framkvæmdin
geti fallið að þeirri vernd og þeim
skuldbindingum sem íslensk stjórn-
völd hafa ákveðið og undirgengist
Þjórsárverum til handa.“
Mannvirkjagerð almennt
óheimil á svæðinu
Skipulagsstofnun segir um
verndargildið að horft hafi verið til
þess að fyrirhuguð Norðlingaöldu-
veita sé á svæði sem einstakt sé með
tilliti til verndargildis og hluti þess
sé friðlýstur sem friðland og mann-
virkjagerð þar almennt óheimil.
„Það er mat Skipulagsstofnunar að
almennt skuli ekki ráðist í umfangs-
miklar framkvæmdir sem hafa mikil
umhverfisáhrif í för með sér á svæð-
um sem vernduð hafa verið vegna
sérstæðs og verðmæts náttúru-
fars.“ Þá segir að í reglum um frið-
lýsingu Þjórsárvera árið 1987 sé
fyrirvari um að hægt sé að veita
Landsvirkjun undanþágu frá henni
til að gera uppistöðulón með stíflu
við Norðlingaöldu í allt að 581 metra
hæð yfir sjó enda sýni rannsóknir að
slík lónsmyndun sé framkvæmanleg
án þess að náttaúruverndargildi
Þjórsárvera rýrni óhæfilega að mati
Náttúruverndar ríkisins. Segir
Skipulagsstofnun að miklar rann-
sóknir hafi farið fram á náttúrufari
Þjórsárvera og áhrifum hugsan-
legra framkvæmda á umhverfið.
Þær hafi til þessa ekki leitt til þess
að friðlýsingarákvæðum hafi verið
breytt.
Skipulagsstofnun segir um lón í
575 metra hæð að tegundafjöl-
breytni gróðurs skerðist um 3% og
eitt af fimm tegundaauðugustu
svæðunum í Þjórsárverum muni
skerðast um 0,6 ferkílómetra. Stöð-
ugar og staðnaðar freðmýrarústir,
sem séu m.a. mikilvægar fyrir varp
heiðagæsa, muni skerðast um 18%.
Minnst umhverfisáhrif séu
575 metra hæð en á móti
meiri líkur séu á því að land
Þjórsár ofan lónsins mun
um allt að tvo til þrjá met
setmyndunar innan 60 á
ekkert að gert. Hafi verið
mótvægisaðgerðir sem fel
lóni norðaustan friðlands
ingu efst úr Norðlingaöld
byggingu varnargarða á
Þjórsár ofan Sóleyjarhöf
hafa muni þau áhrif að 16
muni líða þar til land ofa
hækki svo mikið. „Þannig
lónið draga úr umhverfi
Norðlingaöldulóns innan f
ins en gerð þess eykur um l
aráhrif framkvæmdarinna
Skipulagsstofnun en telur
vöktun og mótvægisaðgerð
koma í veg fyrir keðjuverka
rofs. Þá segir stofnuni
ákveðin óvissa ríki um ein
hverfisáhrif s.s. bakvatns
það niðurstaða Skipulagss
að í öllum meginatriðum l
hver verði umhverfisáhr
lingaölduveitu. Umhv
framkvæmdarinnar eru ve
að hluta til óafturkræf. M
unum um lónshæð Norðl
lóns í 575 m y.s. telur S
stofnun hins vegar að veru
verið dregið úr umfangi
aðra framkvæmda, miðað
áætlanir um lónshæð, til að
móts við umhverfissjónarm
að draga úr umhverfi
Norðlingaölduveitu. Það
Skipulagsstofnunar að
verndargildi Þjórsárver
áfram mikið og að svæ
áfram alþjóðlega mikilvæ
Skipulagsstofnun fellst á tvo kosti Norðli
Telur alla ko
hafa neikvæð
Áhrif fyrirhugaðrar Norðlingaölduveitu
eru talin margvísleg á gróður, dýralíf og
landslag við Þjórsárver. Hér eru rakin
helstu atriðin í úrskurði Skipulagsstofn-
unar um mat á umhverfisáhrifum.





  





  ! " 


  

  




       
HÉR fara á eftir skilyrðin
Skipulagsstofnun hefur s
því að fallast á gerð No
ölduveitu:
1. Í leyfi iðnaðarráðherra t
miðlunar skv. vatnalögu
tryggt að framkvæm
fylgist reglulega með va
Norðlingaöldulóns og s
þannig að breyting á v
samfara breytingu á v
verði innan lónstæðis.
verði að hækkun lóns
eða vori hafi ekki í för
að vatn flæði út fyrir ló
og yfir gróið land og
verði fullt á meðan jörð
in og snjólaus.
Sk
t
ÞJÓRSÁRVERIN
Fá svæði í óbyggðum, efnokkur, eru jafn viðkvæmfyrir framkvæmdum og
Þjórsárverin. Sú staðreynd end-
urspeglast m.a. í því að þetta
svæði var friðlýst fyrir tveimur
áratugum.
Náttúruvernd ríkisins hefur
m.a. lýst mikilvægi Þjórsárvera
á þessa leið: „Gróðurvinjar há-
lendisins eru leifar áður víðáttu-
meira og samfelldara gróins
lands og eru athvarf fjölmargra
lífvera, sem ekki þrífast í auðn-
inni umhverfis. Þjórsárver verð-
ur líka að skoða m.t.t. að verin
eru uppspretta fræja, eins konar
fræbanki, sem getur nýzt, þegar
aðstæður leyfa í umhverfinu.
Meirihluti miðhálendissléttunn-
ar er líflítil eyðimörk, þar sem
gróður þekur minna en 5% yf-
irborðsins. Hluti Þjórsárvera er
flæðiengi, sem óvíða finnst á há-
lendinu. Þjórsárver eru stærsta
og fjölbreyttasta freðmýri lands-
ins. Þjórsárver eru tegundaauð-
ugasta hálendisvin landsins, sem
þekkt er varðandi flesta hópa líf-
vera s.s. háplöntur, mosa og
fléttur, smádýr og fugla. Lífræn
framleiðni er margföld á við
auðnirnar í kring. Þjórsárver
eru mjög mikilvæg fyrir verndun
líffræðilegrar fjölbreytni.“
Fuglaverndarfélag Íslands
hefur lýst þýðingu Þjórsárvera
með þessum orðum: „Þjórsárver
eru mikilvægasta varpsvæði
heiðagæsar í heiminum og vegna
mikilvægi þeirra í nútíð og sögu-
legu samhengi ætti ekki að
skerða þau frekar en orðið er...“
Þjórsárverin eru svokallað
Ramsar-svæði en í því felst að
um er að ræða votlendi, sem hef-
ur alþjóðlegt gildi og Íslending-
ar eru aðilar að Ramsar-sáttmál-
anum.
Af þessum ástæðum og mörg-
um öðrum hafa bæði áhugamenn
um náttúruvernd og margir
stjórnmálamenn lengi talið, að
Þjórsárverin væru eitt viðkvæm-
asta hálendissvæðið, þegar kæmi
að umræðum um framkvæmdir.
Ekki er ólíklegt að það eigi eftir
að koma í ljós á næstu mánuðum
og misserum, að svo sé.
En þrátt fyrir þetta var um það
samið á sínum tíma að til slíkra
framkvæmda gæti komið. Í aug-
lýsingu frá 10. nóvember 1987
um friðland í Þjórsárverum segir
m.a.: „Ennfremur mun (Nátt-
úruvernd ríkisins) fyrir sitt leyti
veita Landsvirkjun undanþágu
frá friðlýsingu þessari til að gera
uppistöðulón með stíflu við
Norðlingaöldu í allt að 581 m y.s.
enda sýni rannsóknir að slík
lónsmyndun sé framkvæmanleg
án þess að náttúruverndargildi
Þjórsárvera rýrni óhæfilega að
mati (Náttúruverndar ríkisins).“
Fyrir nokkrum mánuðum, þeg-
ar umræður hófust um hugsan-
legt Norðlingaöldulón, komu
fram þau sjónarmið, að slíkar
framkvæmdir ættu ekki að fara í
umhverfismat vegna þess, að
svæðið hefði verið friðlýst árið
1981. Morgunblaðið, sem krafð-
ist þess, að Fljótsdalsvirkjun
færi í umhverfismat, þótt lögin
um það hefðu verið sett eftir að
virkjanaleyfið var veitt, taldi
með sömu rökum og blaðið færði
þá fram, að Norðlingaöldulón
ætti að fara í umhverfismat þrátt
fyrir friðlýsinguna frá 1981.
Nú liggur fyrir niðurstaða
Skipulagsstofnunar. Í úrskurð-
arorði hennar segir: „Með vísan
til niðurstöðu Skipulagsstofnun-
ar, sem gerð er grein fyrir í 5.
kafla þessa úrskurðar, er lagst
gegn byggingu Norðlingaöldu-
veitu í 581 m y.s. Fallizt er á
byggingu Norðlingaölduveitu í
575 og 578 m y.s. eins og fram-
kvæmdin er kynnt í framlögðum
gögnum framkvæmdaaðila með
eftirfarandi skilyrðum“, sem síð-
an eru rakin í 6 liðum.
Saga Skipulagsstofnunar í
meðferð á umhverfismati er slík,
að ljóst er að stofnunin verður
ekki sökuð um ófagleg vinnu-
brögð. Þvert á móti er ljóst, að
stofnunin vinnur mjög faglega
eins og úrskurðir hennar eru til
marks um. Engu að síður mun
mörgum koma þessi niðurstaða á
óvart en trúverðugleiki Skipu-
lagsstofnunar verður ekki dreg-
inn í efa.
Þótt þessi niðurstaða liggi fyr-
ir, sem mun koma illa við marga
náttúruverndarsinna, er málinu
ekki lokið. Fyrir liggja yfirlýs-
ingar tveggja ráðherra Fram-
sóknarflokksins, sem benda til
þess, að óvissa geti verið um
ákvörðun umhverfisráðherra
verði úrskurður Skipulagsstofn-
unar kærður, eins og gera má
ráð fyrir. Nú snýst dæmið við.
Skipulagsstofnun hafnaði fram-
kvæmdum við Kárahnjúkavirkj-
un en umhverfisráðherra leyfði
með ákveðnum rökstuðningi. Nú
fellst Skipulagsstofnun á fram-
kvæmdir við Norðlingaöldulón
en eftir er að sjá hver verða úr-
slit kærumála til ráðherra.
Þessi misserin reynir mikið á
lögin um umhverfismat, sem sett
voru 1993. Í umræðum um virkj-
anir á hálendinu hafa vaknað
ýmsar spurningar um lögin. Þær
hafa hins vegar ekki leitt til viða-
meiri umræðna. Á meðan svo er
ekki og lögin eru í gildi óbreytt
verða menn að hlíta þeim. En
tæpast verður um það deilt að við
erum komin a.m.k. að yztu mörk-
um þess, sem við getum leyft
okkur í framkvæmdum á hálend-
inu.