Morgunblaðið - 14.08.2002, Side 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. ÁGÚST 2002 27
u af lóni í
i komi að
d á aurum
ni hækka
tra vegna
ára verði
ð kynntar
list í set-
sins, dæl-
dulóni og
á aurum
fða, sem
60 til 180
an lónsins
mun set-
isáhrifum
friðlands-
leið heild-
ar,“ segir
r að með
ðum megi
andi áhrif
in: „Þótt
nstök um-
sáhrif er
stofnunar
liggi fyrir
rif Norð-
verfisáhrif
eruleg og
Með áætl-
lingaöldu-
Skipulags-
ulega hafi
fyrirhug-
við fyrri
ð koma til
mið og til
isáhrifum
er mat
náttúru-
ra verði
ðið verði
ægt vot-
lendissvæði og stærsta varpsvæði
heiðagæsa í heimi. Það er því nið-
urstaða Skipulagsstofnunar að fall-
ast megi á Norðlingaölduveitu með
lónshæð 575 m y.s. með skilyrðum
sem gerð er grein fyrir í 6. kafla
þessa úrskurðar.
Umhverfisáhrif Norðlingaöldu-
veitu með lónshæð 575 m y.s. verði
að þeim uppfylltum ekki umtalsverð
og framkvæmdin geti fallið að
verndun svæðisins.“ Um lón í 578
metra hæð yfir sjó segir Skipulags-
stofnun að tegundafjölbreytni muni
skerðast um 3–5% og þrjú af fimm
tegundaauðugustu svæðunum í
Þjórsárverum muni skerðast um 1,5
ferkílómetra. Þá muni um 25% af
stöðugum og stöðnuðum freðmýrar-
ústum veranna skerðast. Áhrif af
aurburði verði minni en við 575
metra lónshæð og ekki sé nauðsyn-
legt að ráðast í gerð setlóns. Áhrifa-
svæði lóns í 575 m hæð verði með
tímanum sambærilegt að stærð og
áhrifasvæði lóns í 578 m hæð vegna
mótvægisaðgerða. Að mati stofnun-
arinnar verði ekki umtalsverður
munur á umhverfisáhrifum lóns í
578 m hæð og lóns í 575 m hæð. Því
megi einnig fallast á lón í 578 m hæð
að uppfylltum tilgreindum skilyrð-
um.
Gróðurtegundir á válista
hverfa við lón í 581 m hæð
Um lón í 581 metra hæð yfir sjó
segir Skipulagsstofnun að tegunda-
fjölbreytni muni skerðast um 5% og
þrjú af fimm tegundaauðugustu
svæðunum í Þjórsárverum muni
skerðast um 6,9 ferkílómetra. Miðað
við lón í 575 metra hæð muni tvöfalt
meira af stöðugum og stöðnuðum
freðmýrarústum skerðast eða um
41% sem þýði samsvarandi neikvæð
áhrif á kjörbúsvæði heiðagæsa.
Einnig muni gróðurtegundir á vá-
lista hverfa og vegna umtalsverðra
umhverfisáhrifa verði að leggjast
gegn gerð lóns sem yrði í 581 metra
hæð yfir sjó.
Líta verði einnig
á efnisleg verðmæti
Um áhrif á menn og samfélag
segir Skipulagsstofnun m.a. að hún
telji að þrátt fyrir að í úrskurði um-
hverfisráðherra um Kárahnjúka-
virkjun hafi komið fram að ekki sé
ástæða til að verðmeta náttúrugæði
til samanburðar við fjárhagslegan
ávinning framkvæmda, verði að líta
til þess hvort áhrif á efnisleg verð-
mæti séu jákvæð eða neikvæð. Sé
óhjákvæmilegt við mat á umhverfis-
áhrifum Norðlingaölduveitu að taka
hagkvæmni framkvæmdar inn í
matið þó ekki þyki heimilt að krefj-
ast fjárhagslegs mats á þeim um-
hverfisþáttum sem verði fyrir rösk-
un vegna framkvæmdarinnar.
Í matsskýrslu kemur fram að
Norðlingaölduveita sé hagkvæmasti
kostur til orkuöflunar sem Lands-
virkjun geti byggt með skömmum
fyrirvara og tekur Skipulagsstofn-
un undir það. Þannig megi nýta bet-
ur fjárfestingar sem fyrir eru á
svæðinu og ekki þurfi að leggja í
kostnað vegna orkuflutninga. Þá
kemur fram í matsskýrslu að verði
ekki af framkvæmdunum aukist
kostnaður við orkuöflun í framtíð-
inni og samkeppnisaðstaða Lands-
virkjunar versni. Einnig segir þar
að kostnaður við orkuöflun aukist
um tvo til fjóra milljarða við 575 m
lónshæð miðað við 578 eða 581
metra hæð. Kostnaður við orkuöfl-
un á hverja orkueiningu miðað við
581 metra lónshæð sé 82% af því
sem hún yrði miðað við 575 m hæð
og fyrir 578 metra lónshæð yrði
sama hlutfall 92%. Því sé ljóst að frá
hagkvæmnissjónarmiði sé lón í 575
metra hæð lakasti kosturinn. Skipu-
lagsstofnun bendir á að samkvæmt
bráðabirgðaniðurstöðum séu um-
hverfisáhrif Norðlingaölduveitu tal-
in með þeim mestu af fyrirliggjandi
virkjanakostum en einnig núvirtur
hagnaður á stofnkostnað yfir 50 ár.
Um sjónræn áhrif segir Skipu-
lagsstofnun að erfitt sé að meta
áhrif framkvæmdarinnar á upplifun
þeirra sem sæki svæðið heim. Þau
hljóti þó að vera veruleg þar sem
flatlendi sé einkennandi fyrir svæð-
ið og lónið verði áberandi í landslagi
frá helstu útsýnisstöðum. Stofnunin
telur áhrif á fossa verða óveruleg og
hún telur að „með hliðsjón af vernd-
argildi Þjórsárvera og mikilvægi
þeirra, sérstaklega fyrir heiðagæs,
sé ekki réttlætanlegt að opna fyrir
umferð yfir á vesturbakka Þjórsár
um fyrirhugaða stíflu nema tryggð
sé stýring á umferð um stífluna, auk
landvörslu og vöktunar svæðisins,
eins og framkvæmdaraðili leggur
til.
Skipulagsstofnun telur að áður en
leyfi verði veitt fyrir framkvæmd-
um verði slíkar aðgerðir að vera
tryggðar, ef komast eigi hjá ófyr-
irsjáanlegum áhrifum á friðland
Þjórsárvera af völdum truflunar og
ágangs. Skipulagsstofnun telur að
þó að heimild til ákvörðunar um lok-
un aðgengis að friðlandi Þjórsár-
vera kunni að vera í höndum ann-
arra en framkvæmdaraðila sé
honum sem eiganda og vörsluaðila
stíflumannvirkja rétt og skylt að
framfylgja ákvæðum þeirra reglna
sem gilda um friðland í Þjórsárver-
um skv. auglýsingu nr. 507/1987,
þar sem meðal annars kemur fram
að á tímabilinu 1. maí til 10. júní sé
umferð um varplönd heiðagæsar
bönnuð, t.d. með lokun stíflunnar
fyrir umferð á þeim tíma.“ Um áhrif
á vatnafar segir Skipulagsstofnun
að skerðing á vatnasviði Þjórsár-
vera og ársmeðalrennsli Þjórsár við
Norðlingaöldu vegna Kvíslaveitu
1–5 sé þegar orðin veruleg og skerð-
ing verði enn frekari með 575 m
lónshæð. Telji hún hins vegar að
unnt sé í ljósi gagna frá fram-
kvæmdaraðila að bæta fyrir þá
röskun með því að halda rennsli í
fossum óbreyttu á sumrin yfir há-
daginn.
Dregið úr ágangi
Þjórsár í verunum
Um setmyndun og aurburð segir
Skipulagsstofnun að með tilkomu
lóns í 575 m hæð muni myndast mik-
il aurkeila efst í lóninu og land
hækka ofan þess um allt að tvo til
þrjá metra. Hafi við athugun stofn-
unarinnar í mörgum umsögnum og
athugasemdum verið dregið í efa að
spár um líftíma lónsins stæðust og
að hann kynni að verða styttri en
greinir í matsskýrslu. Telur stofn-
unin að Landsvirkjun hafi lagt fram
gögn er skýri umfjöllun í mats-
skýrslu um aurburð í lónið, set-
myndun og endingartíma. „Skipu-
lagsstofnun telur ljóst af
framlögðum gögnum að þær mögu-
legu mótvægisaðgerðir sem kynnt-
ar eru, þ.e. gerð stíflu og setlóns of-
ar á vatnasviðinu fljótlega eftir að
rekstur Norðlingaöldulóns hæfist
ásamt dælingu aurs úr lóninu og
byggingu varnargarða í áföngum á
aurunum ofan lónsins séu til þess
fallnar, séu þær látnar vinna saman,
að hægja á eyramyndun í lóninu og
hækkun lands ofan þess, draga úr
ágangi Þjórsár í verunum og lengja
líftíma lónsins. Skipulagsstofnun
telur í ljósi framlagðra gagna fram-
kvæmdaraðila að nokkur óvissa ríki
um framtíðarþróun aurburðar
vegna framkvæmdarinnar. Hins
vegar telur Skipulagsstofnun yfir-
gnæfandi líkur á því að niðurstaða
vöktunar á aurburði, setmyndun og
landhækkun í og ofan Norðlinga-
öldulóns muni leiða það í ljós að
nauðsynlegt verði að grípa til þess-
ara aðgerða.“ Um rof segist stofn-
unin telja að ekki séu miklar líkur á
að framkvæmdin leiði til umtals-
verðar aukningar á rofi í ljósi um-
sagnar Landgræðslunnar. Draga
megi verulega úr hætti á sandrofi
og sandfoki yfir gróðurlendi vegna
lóns í 575 metra hæð ef tryggt er
með mótvægisaðgerðum að lónið
verði alltaf fullt þegar jörð er ófros-
in og snjólaus. Telur Skipulags-
stofnun það grundvallaratriði að
lóninu verði haldið í fullri hæð á
þeim tíma sem mest hætta sé á foki.
Bendir stofnunin líka á þýðingu
vöktunar á jarðvegsrofi með allri
strandlínu lónsins og með Þjórsá
niður að Sultartangalóni.
Um áhrif á gróður segir að miðað
við 575 m lónshæð muni 11 tegundir
sem hafa takmarkaða útbreiðslu á
landinu fara undir vatn og tiltölu-
lega fáar tegundir, 14 af 425, hverfa
úr verunum. Engar þeirra séu á vá-
lista Náttúrufræðistofnunar Ís-
lands. Ekki hafi verið metin skerð-
ing á tegundafjölbreytileika við lón í
578 m hæð en telja megi hana verða
jafnmikla og við lón í 575 m hæð. Er
það niðurstaða Skipulagsstofnunar í
þessum efnum að þrátt fyrir skerð-
inguna muni Þjórsárver áfram
verða gróðurfarslega mikilvægt
svæði þar sem stærstu og tegunda-
auðugustu svæðin verði að mestu
utan áhrifasvæðis framkvæmdanna.
Skipulagsstofnun telur að áhrif á
freðmýrarústir verði veruleg og
óafturkræf og fyrir þau verði ekki
bætt með mótvægisaðgerðum. Tel-
ur hún að undir lón í 575 metra hæð
„muni fara um 1,3 km² af kortlögð-
um freðmýrarústum Þjórsárvera
sem eru megineinkenni veranna,
hluti af upprunalegu gróðurlendi á
hálendi Íslands og sérstæðar á
landsvísu.
Þar af fari um 1,2 km² af stöðn-
uðum og stöðugum rústum undir
lón sem eru um 18% þessarar rústa-
gerða og mikilvægt búsvæði fyrir
plöntur, smádýr og varp heiðagæs-
ar.
Umfang skerðingar á freðmýra-
rústir Þjórsárvera mun aukast
verulega vegna lóns í 578 m y.s. eða í
1,8 km² og þar af fara um 25% af
stöðnuðum og stöðugum rústum
undir lón.“ Skipulagsstofnun segir
að í gögnum Landsvirkjunar komi
fram að smádýrafána Þjórsárvera
sé mjög sérstök og hafi ásamt fram-
kvæmdasvæði við Hálslón algjöra
yfirburði yfir aðrar gróðurvinjar á
hálendi Íslands. Telur Skipulags-
stofnun að verðmæti votlendis sem
fari undir lón í hæðunum þremur
fyrir smádýrafánu og fuglalín
Þjórsárvera sé ótvírætt. Engu að
síður sé ólíklegt að tegundafjöl-
breytni smádýrafánunnar skerðist
umtalsvert fyrir lón í lægri hæðun-
um tveimur.
450 til 800 hreiðurstæði
undir lón
Áhrif á fuglalíf telur Skipulags-
stofnun verða ýmisleg: „Undir lón í
575 m y.s. munu fara 450 til 550
hreiðurstæði heiðagæsa, þar af um
100 til 150 innan friðlands Þjórsár-
vera. Um 7–8% skerðing verður á
hreiðurstæðum heiðagæsar á svæð-
isvísu og mun framleiðslugeta ver-
anna skerðast sem því nemur.
Um 0,6 km² gróðurlendis munu
fara undir vatn í Tjarnaveri sem er
eitt af tegundaauðugustu svæðum
Þjórsárvera m.t.t. fuglalífs, m.a.
grafandar og straumandar sem eru
á válista Náttúrufræðistofnunar og
með mikilvægustu varplöndum
heiðagæsa og meðal þeirra svæða
sem þéttleiki varppara heiðagæsa
er hvað mestur.
Skipulagsstofnun telur ekki unnt
að fyrirbyggja eða bæta fyrir skerð-
ingu lóns á freðmýrarústum, sem
eru kjörbúsvæði heiðagæsa með
mótvægisaðgerðum og að afar ólík-
legt sé að bætt verði fyrir allt að 7,2
km² af gróðurlendi með uppgræðslu
eða endurheimt lands á virkjunar-
svæðinu vegna erfiðra gróðurskil-
yrða, sbr. kafla 5.7 um gróður. Bein
áhrif lóns á heiðagæs og grafönd og
straumönd munu aukast vegna lóns
í 578 m y.s. Um 700–800 hreiður-
stæði heiðagæsar munu fara undir
lón og 25% af þeirri gerð freðmýr-
arústa sem er mikilvæg fyrir varp
heiðagæsar. Að minnsta kosti 1,5
km² af kjörbúsvæðum heiðagæsar í
Tjarnaveri, Oddkelsveri og Þúfu-
veri munu fara undir lón og einnig
búsvæði grafandar og straumand-
ar.“ Þá segir enn fremur um heiða-
gæsina: „Fram kemur í framlögðum
gögnum framkvæmdaraðila að 2%
skerðing á heildarvarpstofni heiða-
gæsar sé, samkvæmt niðurstöðu
sérfræðinga Náttúrufræðistofnun-
ar, ekki talin verða afgerandi fyrir
framtíðarviðgang heiðagæsastofns-
ins. Hins vegar telur Skipulags-
stofnun í ljósi álits Náttúrufræði-
stofnunar Íslands sem fylgdi
svörum framkvæmdaraðila að
óvissa ríki um hvaða áhrif skerðing
á 2–3% varpstofns heiðagæsar muni
hafa til frambúðar á stofninn þar
sem yfirgnæfandi líkur séu á því að
stofninn standi frammi fyrir aukn-
um ógnum vegna athafna manns-
ins.“
Um áhrif á jarðmyndanir segir að
heildarsvipur þeirra verði rofinn á
óafturkræfan hátt og muni því glat-
ast mikilvægur hluti af landslagi
miðhálendisins. Skipulagsstofnun
telur að malarásar sem eru mest
áberandi og því í hæsta verndar-
flokki verði ekki fyrir verulegum
áhrifum vegna lóns í 575 m hæð.
ingaölduveitu með uppistöðulóni í 575 eða 578 metra hæð að uppfylltum sex skilyrðum
ostina
ð áhrif

  


  





       




  




    
  !

 



  






  !  





  


"   
 


  
  
 



  

 # $  
 
%  #$

!
 




  ! " 


 &
  
 
 !
 %   

 "   

    
"

#$ !%



 
 &$ !
'  !!
  )/
 3 * 

  
 



  












     
 



  

  
  
 !
 
 
n sex sem
sett fyrir
orðlinga-
til vatns-
um verði
mdaraðili
atnsborði
stýri því
vatnsfleti
vatnshæð
Tryggt
að vetri
með sér
ónstæðið
að lónið
er ófros-
2. Framkvæmdaraðili standi að
reglubundinni vöktun á þróun
aurkeilu í Norðlingaöldulóni og
hækkun áraura ofan þess.
Leiði vöktun í ljós að hætta
verði á því að Þjórsá flæði um
víðara svæði en hún hefur gert
grípi framkvæmdaraðili til
mótvægisaðgerða. Vöktun og
ákvörðun um mótvægisaðgerð-
ir skulu vera í samráði við
sveitarstjórnir og Náttúru-
vernd ríkisins.
3. Verði ráðist í gerð Norðlinga-
ölduveitu með lónshæð 575 m
y.s. verði gert setlón vestan við
Þjórsárlón. Vatnsborð setlóns
verði ekki meira en 2,7 km² og
vatni úr því ekki veitt annað en
í farveg Vesturkvíslar og Litlu-
Arnarfellskvíslar.
Endanleg staðsetning setlóns
verði ákveðin í samráði við
sveitarstjórn og Náttúruvernd
ríkisins. Við ákvörðun um ná-
kvæma staðsetningu lónsins og
haugsvæða vegna dælingar úr
lóninu verði þess gætt að raska
gróðri sem minnst.
4. Framkvæmdaraðili standi að
reglubundinni vöktun á jarð-
vegsrofi og sandgangi með allri
strandlínu Norðlingaöldulóns
og með Þjórsá niður að Sult-
artangalóni.
Komi rof í ljós verði gripið til
mótvægisaðgerða samkvæmt
áætlun sem framkvæmdaraðila
ber að vinna í samvinnu við
sveitarstjórnir, Landgræðslu
ríkisins og Náttúruvernd rík-
isins.
5. Framkvæmdaraðili tryggi eft-
irlit með umferð um Norð-
lingaöldustíflu og að lokað verði
fyrir umferð um stífluna a.m.k.
frá 1. maí til 10. júní í samráði
við sveitarstjórnir og Náttúru-
vernd ríkisins.
6. Í leyfi iðnaðarráðherra til vatns-
miðlunar skv. vatnalögum verði
tryggt óbreytt vatnsrennsli í
fossum í farvegi Þjórsár neðan
stíflu yfir hádaginn á sumrin.
kilyrði um vöktun og
tryggt vatnsrennsli