Morgunblaðið - 13.09.2002, Qupperneq 34

UMRÆÐAN
34 FÖSTUDAGUR 13. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að hlaut að koma að
því. Reyndar höfðum
við sem foreldrar
ekkert sérlega haft
varann á okkur gagn-
vart því að þetta myndi gerast og
hikuðum því ekki við að halda
okkar striki: farareyri skyldi pilt-
urinn fá enda hafði ég sjálf alltaf
fengið nokkrar krónur frá for-
eldrum mínum sem barn þegar
lagt var upp í langferð. Þannig
fóru engar viðvörunarbjöllur í
gang þegar við réttum okkar
manni þúsundkall til viðbótar við
þær nokkur hundruð krónur sem
honum höfðu áskotnast annars
staðar frá. Því næst var öllu
draslinu troðið í bílinn og lagt af
stað.
Okkur lá
svo mikið á að
komast í lang-
þráð sum-
arleyfi að við
ákváðum að
eyða ekki
tíma í að afla
okkur fanga innan borgarmark-
anna heldur var stefnan tekin á
Selfoss þar sem verslað skyldi í
Kaupfélaginu sem reyndar
reyndist heita Nóatún þegar til
kastanna kom.
Það var þar sem þetta hófst allt
saman. Á miðri siglingu milli
vörurekkanna með innkaupakerr-
una í fararbroddi snarstansaði sá
fimm ára skyndilega og kvað upp
úr með það að hann ætlaði líka að
versla. Í einum vettvangi laut all-
ur farareyririnn í lægra haldi fyr-
ir smávöxnu Legó-vélmenni sem
bar svo flókið nafn að sá stutti
átti í mesta basli með að bera það
fram en í munni hans hljómaði
það eins og „Bjóníkkúl“.
„En ætlarðu að eyða öllum
peningunum þínum strax?“
spurði ég hálfvonsvikin enda
minntist ég þess úr barnæsku að
þessir aurar dugðu gjarnan út allt
fríið þar sem hver króna var veg-
in og metin gegn hlutnum sem
kaupa skyldi. Af stakri yfirvegun
voru keyptar sápukúlur á einum
stað, litabók nokkrum dögum síð-
ar og kannski skopparabolti undir
lok ferðar. Þá átti maður jafnvel
eftir nokkra glitrandi smápeninga
þegar ferðalaginu lauk.
En ungi maðurinn var óhagg-
anlegur. Hann hafði fengið svona
vélmenni í afmælisgjöf og var bú-
inn að komast að því að ef hann
safnaði sér þremur slíkum af mis-
munandi lit mætti byggja eitt
stórt og hræðilegt úr þeim. Og
það var að sjálfsögðu takmarkið.
Ég held að þetta hafi verið í
fyrsta sinn sem litla skottið
keypti sér eitthvað upp á eigin
spýtur. Með stórum augum fylgd-
ist hann með því þegar af-
greiðslukonan tók við fjólubláa
bréfpeningnum og tveimur
stórum gullpeningum og þá voru
bara nokkrir litlir silfurpeningar
eftir. Með þá í annarri hendinni,
vélmennið í hinni og höfuðið fullt
af vangaveltum gekk hann út úr
Nóatúni á Selfossi og var heldur
betur reynslunni ríkari.
Hingað til hafði drengurinn
nefnilega verið hæstánægður
með að troða öllum aurum sem
honum áskotnaðist beint í spari-
baukinn Gogga. Það hafði hann
gert frá því hann mundi eftir sér
og hefur sjálfsagt haldið að annað
væri ekki að hafa upp úr klinkinu
en að pota því í Gogga, fara með
hann í bankann og fá einhver
verðlaun fyrir.
Núna vissi hann hins vegar
betur. Um leið og fjölskyldan var
búin að koma matvælunum fyrir í
skottinu og sjálfum sér fyrir í bíl-
sætunum hófst skæðadrífa spurn-
inga: „Hvað þarf ég marga bréf-
peninga til að kaupa alla
Bjóníkkúlina? Hvað kostaði bíll-
inn okkar marga bréfpeninga?
Hvað áttu marga bréfpeninga í
veskinu þínu, mamma?“
Því næst lýsti hann því hátíð-
lega yfir að hér eftir ætlaði hann
að safna sér peningum til að geta
keypt sér alla Bjónikkúlina sem
til væru. Honum var greinilega
nákvæmlega sama um garnagaul-
ið í honum Gogga og fannst lítið
varið í rök foreldranna sem
gengu út á að maður þyrfti líka að
safna sér í sjóð fyrir framtíðina.
Nei, annað eins rugl hafði hann
aldrei heyrt þegar hægt væri að
kaupa fullkomlega brúkhæft dót
á meðan maður væri ennþá fimm
ára.
Þar með var umræðuefni ferð-
arinnar ákveðið. Barnið var
greinilega búið að breytast í hina
mestu aurasál og notaði hvert
tækifæri til að sníkja sér pening.
Þess á milli krafðist hann upplýs-
inga um hver væri munurinn á
rauðum bréfpeningum og bláum,
hversu marga rauða þyrfti í einn
fjólubláan og hversu marga stóra
gullpeninga þyrfti í einn rauðan
bréfpening. Stöku sinni fléttaðist
inn í þessa umræðu fróðleiks-
molar um Bjóníkkúl og útskýr-
ingar á því hvað það er sem gerir
þessi kvikindi svona eftirsókn-
arverð. Reglulega bað hann um
að fá að skoða bréfpeninga okkar
foreldranna og það var mikill per-
sónulegur sigur fyrir hann þegar
honum hafði tekist að safna sér
nægri mynt til að geta skipt
henni í einn rauðan. Eftir það
veifaði hann blaðinu með stolti
framan í alla þá sem urðu á vegi
hans.
Satt best að segja vorum við
foreldrarnir að verða hálfvitlaus á
þessari umræðu sem dundi stöð-
ugt í eyrum okkar og gerðum
okkar besta til að leiða huga hans
að öðru með því að benda honum
á fegurð náttúrunnar allt í kring
um okkur. En allt kom fyrir ekki,
það var enginn foss svo kraftmik-
ill eða nokkurt fjall það mik-
ilfenglegt að það skyggði á tak-
markalaust aðdráttarafl
Mammons og Bjúnikkúl.
Nú erum við komin heim fyrir
nokkru og litli aurapúkinn búinn
að ná takmarkinu. Daglega
hampar hann skrímslinu ógurlega
sem byggt var úr vélmennunum
þremur og lætur fylgja vel valin
orð um að það sé sko til fullt af
allskonar Bjóníkkúl sem hann
ætli sér að kaupa og svo eru nátt-
úrlega aksjónmenn á óskalist-
anum og pleymó og svo mætti
lengi telja.
Á meðan laumast ég til að pota
einum og einum eyri í Gogga um
leið og ég harma að fjárhagslegt
sakleysi eiganda hans virðist vera
horfið að eilífu.
Glatað
sakleysi
„Á miðri siglingu milli vörurekkanna
með innkaupakerruna í fararbroddi
snarstansaði sá fimm ára skyndilega
og kvað upp úr með það að hann
ætlaði líka að versla.“
VIÐHORF
Eftir Bergþóru
Njálu Guð-
mundsdóttur
ben@mbl.is
síns eigin flokks.
Skömmu síðar bætti
hann um betur og sagði
að framboð hennar gæti
skaðað samstarf flokk-
anna í framtíðinni. Þau
orð var ómögulegt að
skilja öðru vísi en hótun
um að vinstri stjórn væri
ekki í kortunum ef borg-
arstjóri leyfði sér þau
sjálfsögðu mannréttindi
að bjóða sig fram fyrir
þann flokk, sem hún aug-
ljóslega fylgir að málum.
Við bjuggum Reykja-
víkurlistann til svo hægt
væri að skapa betri kjör
fyrir aldraða, fátæka, námsmenn,
húsnæðislausa, láglaunafólk og alla
þá sem þurfa á skjóli að halda.
ÞAÐ var sorglegt
að fylgjast með fram-
komu Steingríms J.
Sigfússonar gagnvart
Ingibjörgu Sólrúnu
borgarstjóra meðan
hún íhugaði framboð
til þings undir merkj-
um Samfylkingarinn-
ar. Jafnframt var
þetta sorglegt gagn-
vart þeim hugsjónum
sem Reykjavíkurlist-
inn byggist á. For-
maður VG, sem reyn-
ir að selja sig sem
ábyrgan stjórnmála-
mann, leyfði sér að
hóta því nánast berum orðum að
sprengja Reykjavíkurlistann í loft
upp til að vernda þrönga hagsmuni
Stjórnmálamaður, sem með þessum
hætti er reiðubúinn til að fórna hags-
munum lítilmagnans fyrir þrönga
flokkshagsmuni, tilheyrir öðrum
tíma og annarri veröld.
Hvar voru málefnin, sem réðu orð-
um Steingríms Joð?
Hvar voru málefnin,
Steingrímur?
Katrín Júlíusdóttir
Höfundur er varaformaður fram-
kvæmdastjórnar Samfylkingar.
Stjórnmál
Það var sorglegt, segir
Katrín Júlíusdóttir, að
fylgjast með framkomu
Steingríms.
Í UPPHAFI síðasta áratugar
urðu talsverðar breytingar á ís-
lensku þjóðfélagi sem flestir eru nú
sammála um að hafi verið til góðs.
Ferskur forsætisráð-
herra bar með sér
nýja tíma; losaði efna-
hagslífið úr greipum
pólitískra reddinga og
ýtti úr vör því sem átti
að heita heilbrigt vest-
rænt markaðsþjóð-
félag. Tíu árum,
nokkrum einkavæðing-
um og einum hluta-
bréfamarkaði síðar
virðist flokkur sjálf-
stæðra manna hins-
vegar hafa séð eftir
öllu saman: Ný kyn-
slóð leikmanna á hin-
um „frjálsa“ markaði
raskar ró hinna gömlu
peninga og þeirra
hefðbundna taki á völdum lands og
gæða. Frelsið er orðið of frjálst.
Og Leynifélagið Bláa höndin bít-
ur frá sér.
Í viðtali við Morgunblaðið fyrir
skömmu lýsti hinn ungi Björgólfur
Thor undrun sinni á því að koma
heim eftir fimmtán ára dvöl í því
bjórþyrsta ævintýralandi sem
Rússland er í dag, þar sem viðskipti
lúta ekki aðeins markaðslögmálum
heldur einnig ýmsum bakhöndum í
öllum öðrum litum en bláum. Hann
taldi sig vera að snúa heim á nýtt
og betra Ísland laust úr klíkubönd-
um en rak sig fljótt á gamla veggi
sem ennþá standa djúpt í öllum
bönkum þrátt fyrir að framhliðarn-
ar hafi fengið frjálslegt útlit. Gamla
valdakerfið er ennþá til og rembist
nú eins og það getur við að halda
öllum spilum á sínum höndum; ann-
arri blárri og hinni grænni.
Bláa höndin er blá vegna þess að
hún tilheyrir bláum armi, vegna
þess að í æðum hennar rennur blátt
blóð og vegna þess að hún er að
blána upp: Hún er deyjandi afl. Og
í dauðastríðinu svífast menn einsk-
is.
Hvað eftir annað hefur okkur
brugðið í brún. Hinn eitt sinn frels-
isboðandi forsætisráðherra hefur
ítrekað veist að spútnik-fyrirtækinu
Baugi: Hótað að brjóta það upp
sem og brjálast yfir kaupum þess á
hlut í FBA. Við sem heima sitjum
skiljum ekki hvers vegna guðfaðir
nýja hagkerfisins snýst gegn bestu
börnum þess. Við skiljum ekki
hvers vegna sjálfstæðismenn beita
öllu sínu gegn sjálfstæðustu mönn-
um landsins.
Okkur sem vorum að vona að ís-
lenska efnhagskerfið væri loksins
að fullorðnast tók það sárt að sjá
lögregluvaldi misbeitt gegn fram-
sæknum viðskiptamanni á örlaga-
stundu; einn stærsti árangur Ís-
lendinga í alþjóðaviðskiptum var
eyðilagður af litlum mönnum með
stór völd. Það var
kornið sem fyllti mæl-
inn. Korn sem skildi
eftir óbragð í munni:
Lögmaður ákærand-
ans var einkavinur for-
sætisráðherra og her-
foringi húsleitarinnar
einn skrautlegasti til-
búningur valdatíðar
hans: Best skreytti
embættismaður lands-
ins og vel blár á öllum
hnúum.
Ofsókn lögreglunnar
inn á skrifstofur
Baugs var sannarlega
vel tímasett en virðist
hinsvegar hafa verið
röng að öllu öðru leyti
og reist á afar hæpnum forsendum.
Vonsvikinn fyrrum viðskiptaaðili
Baugs sakaði stjórnendur fyrirtæk-
isins meðal annars um að hafa
laumað út úr því 55 milljónum
króna í eigin vasa. Síðan kemur í
ljós að umrætt sönnunargagn var
ekki debet-reikningur upp á pen-
inga hafða út úr fyrirtækinu heldur
credit-reikningur upp á fjárhæð
færða til tekna fyrirtækisins. Hing-
að til hefur talsverður munur þótt á
hugtökunum „debet“ og „credit“,
svona álíka mikill og munurinn á
sekt og sakleysi. Meint svik reynd-
ust semsagt vera tekjur. Hér lá
greinilega mikið á og hatrið bláa
svo blint að það fékk ekki lesið
smáa letrið. En kannski var hin
hæpna misferlisásökun aðeins tylli-
ástæða til húsleitar sem hugsanlega
gæti leitt annað og verra í ljós?
Kannski þýðir „credit“ „debet“ á
færeysku?
Í kjölfarið kemur svo okkar ást-
kæra Morgunblað og leggur í leið-
ara blessun yfir gjörninginn: Eitt
verði yfir alla að ganga: Jafnvel hin
gömlu góðu olíu- og eimskipafyr-
irtæki hafi mátt una við húsleitir
þetta árið. Munurinn er hinsvegar
sá að í þeim tilfellum eru fyrirtækin
sjálf sökuð um samkeppnis-misferli
en í tilfelli Baugs beinist ákæra að-
eins að misferli stjórnenda. Hvers
eiga tvö þúsund (og saklausir) hlut-
hafar að gjalda? Og hvort sem lög-
reglurannsóknin mun leiða eitthvað
saknæmt í ljós eða ekki var tíma-
setningin einum of augljós. Hér var
greinilega verið að reyna að vinna
hámarkstjón. Og það tókst.
Bláa höndin klæddist hvítum lög-
regluhanska og reyndi að brjóta
þann baug sem hún þolir ekki að
hafa ekki á fingri.
Það sýnir þó mátt hins merka
Baugs að „hámarkstjón“ reyndist
vera 8 milljarða gróði sem Jón Ás-
geir hafði heim frá London eftir
sína svefnlausu samningaviku.
Fróðir fjársmalar segja að fyrir
slíkt fé megi kaupa meirihlutabréf í
Flugleiðum og Eimskip. Og gerist
nú höndin góða sjálfsagt blágræn af
öfund; sú sama hönd sem fyrir
hálfu ári neytti bankavalds til að
neita Baugsmönnum um fjármagn
til kaupa á hinu enska Arcadia.
Fjársmalarnir fróðu telja að hafi ís-
lenskir bankar þá tekið stólinn frá
sínum dyrum og kaupin gengið eftir
væru nú 40 milljarðar komnir inn í
landið. Það eru ekki nema tvær rík-
isábyrgðir fyrir deCODE. Íslenskir
bankar eru snjallir.
Þar sem margar tilviljanir koma
saman er viljinn ljós. Burtséð frá
viðskiptahagsmunum Baugverja
lýsir þetta ljóta dæmi vel því þjóð-
félagsástandi sem við búum við í
dag: Eins manns reiði er allra ógn.
Við sem heima sitjum og skiljum
ekki andúð forsætisráðherra gagn-
vart bestu viðskiptasonum Íslands,
við spyrjum: Hvers vegna? Og eina
svarið sem okkur dettur í hug er að
hann sé einfaldlega búinn að sitja of
lengi. Gamla góða góðæris-sólin
geislar nú engu frá sér öðru en
ótta. Og hræðslan hríslast niður eft-
ir stólum stjórnkerfisins þar sem
sitja hræddir litlir menn sem eru
ekki lengur að vinna fyrir land og
þjóð heldur aðeins að vinna sér inn
prik á æðsta stað. Orð sem falla í
ræðustól á þingi bergmála úti á hin-
um á þúsund borðum kerfisins og
breyta þar gjörðum í misgjörðir. Í
sífellu er reynt að bregða fæti fyrir
okkar fremstu menn; þá sem ekki
eru þægir. Og Ísland sýpur seyðið.
Í ljósi alls þessa er sorgleg sú
staðreynd að loksins þegar það
blasir við; tækifærið til að binda
þennan leiðinlega endi á hin tólf
annars góðu ár, þá virðast vinstri-
menn frekar setja sinn litla og
skammsýna flokkshag fram yfir
hag lands og þjóðar. Vinstri-grænir
vilja ekki fórna einu eða tveimur
þingsætum fyrir hugsanlega
vinstristjórn, Framsóknarmenn ótt-
ast að missa hugsanlegan forsætis-
ráðherrastól og á Tjarnarbakkanum
situr sú sem ekki þorir að stökkva
út í.
Já. Aumt er það. Hægrimenn öf-
unda annarra hag og vinstrimenn
hugsa bara um eigin hag. Öllum er
sama um þjóðarhag. Og eftir sitjum
við með óbreytt ástand: Markaðs-
kerfi sem hefur snúið lögmáli sínu
upp í tóma meðalmennsku: „Hinir
þægustu lifa af.“
Baugur og
Bláa höndin
Hallgrímur
Helgason
Viðskipti
Þar sem margar tilvilj-
anir koma saman, segir
Hallgrímur Helgason,
er viljinn ljós.
Höfundur er rithöfundur.