Morgunblaðið - 05.10.2002, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
verið ákveðið að ráðast í gerð
bæklingsins um vímuefni og með-
göngu. Að útgáfunni standa Áfengis-
og vímuvarnarráð í samvinnu við
Landlæknisembættið og Miðstöð
mæðraverndar. Landlæknisembætt-
ið mun annast dreifingu hans til
heilsugæslustöðva og heilbrigðis-
stofnana um allt land.
„Einu skilaboðin sem heilbrigðis-
starfsfólk getur gefið er að það sé
ráðlegast að sleppa allri neyslu
áfengis. Dökkt grænmeti og gróft
brauð eru miklu betri járngjafar en
rauðvín.“
Þorgerður segir mikilvægt að af-
slappaðara viðhorf almennings til
áfengisneyslu nái ekki til verðandi
mæðra.
„Þetta er í raun þegar betur er að
gáð skelfilegur misskilningur. Það er
ekki hollt að drekka á meðgöngu og
afskaplega óhollt fyrir barnið,“ segir
Þorgerður.
Sigríður Sía Jónsdóttir bendir á að
AÐ SÖGN Þorgerðar Ragnarsdótt-
ur, framkvæmdastjóra Áfengis- og
vímuvarnarráðs, er mjög sjaldgæft
hér á landi að börn fæðist mikið fötl-
uð og með útlitsgalla vegna áfeng-
isneyslu móður á meðgöngu. Hins
vegar hafi verið sýnt fram á í erlend-
um rannsóknum að hófdrykkja
barnshafandi kvenna geti valdið
fósturskaða og eykst hættan í takt
við aukna neyslu.
Samkvæmt þeim geta börn fæðst
léttari og fyrr ef verðandi móðir
neytir áfengis eða vímuefna en ef
hún lætur það vera. Þá er einnig
aukin hætta á fósturláti.
Að sögn Þorgerðar er einnig talið
að rekja megi tilfinningaleg vanda-
mál og hegðunarvandamál barna til
neyslu móður á meðgöngu. Hefur í
þessu sambandi verið rætt um að
tengsl geti í einhverjum tilvikum
verið á milli neyslunnar og ofvirkni,
misþroska og námsörðugleika
barnsins síðar meir.
Hún segir að ekki sé vitað hversu
mikið eða lítið magn áfengis hafi
áhrif á fóstur og vísindamenn hafi
ekki treyst sér til að fullyrða um ein-
hver öryggismörk í því sambandi.
Vitað sé hins vegar að áfengi í bjór
og léttvíni sé jafn skaðlegt og sterkt
áfengi í réttu hlutfalli við áfengis-
magnið sem neytt er.
Skilaboðin að í lagi sé að
drekka rauðvín og bjór
Sigríður Sía Jónsdóttir er yfirljós-
móðir á Miðstöð mæðraverndar sem
Heilsugæslan í Reykjavík rekur.
„Við leggjum mikla áherslu á að
kona sem neytir áfengis hætti því
strax og hún uppgötvar að hún er
þunguð og fyrr ef meðgangan er
skipulögð fyrirfram,“ segir Sigríður
Sía.
Hún segir að menn hafi lengi vitað
að mikil áfengisdrykkja væri skað-
leg, en andrúmsloftið hafi verið með
þeim hætti að í lagi væri fyrir ófrísk-
ar konur að fá sér bjórglas eða
dreypa á rauðvíni einstaka sinnum.
„Skilaboðin hafa verið þau að þetta
sé í lagi og jafnvel gott, það sé járn í
rauðvíninu og konurnar slaki bara á
ef þær fái sér eitt og eitt glas,“ segir
Sigríður Sía.
Þorgerður Ragnarsdóttir segir að
af þessum sökum hafi meðal annars
í nýja bæklingnum sé nú í fyrsta sinn
höfðað til föðurins sem og fjölskyld-
unnar. Hún segir að konur verði oft
fyrir miklum þrýstingi frá maka,
fjölskyldu og vinum að fá sér í glas,
vera með í hópnum og margar konur
hafi lýst vandræðum sínum þegar
slíkar aðstæður koma upp. „Neitun
virðist ekki duga, konur þurfa að
vera með haldbæra afsökun á
reiðum höndum fyrir því af hverju
þær vilja ekki drekka áfengi. Þess-
um viðhorfum þarf að breyta,“ segir
Sigríður Sía. Hús nefnir að hér á
landi sé ekki til siðs að greina frá því
að erfingi sé á leiðinni fyrr enn nokk-
uð er liðið á meðgönguna.
Þá nefnir hún að í fyrsta sinn sé
einnig fjallað um brjóstagjöf og
áfengisdrykkju og að konum með
börn á brjósti sé ráðlagt að sleppa
áfengisneyslu. Margir hafi talið að
bjórglas hefði góð áhrif á brjósta-
gjöfina, en annað virðist hafa komið í
ljós við rannsóknir, mjólkurfram-
leiðslan eykst ekki og eins kemur
annað bragð af mjólkinni.
Þá er á það bent að barnshafandi
mæður ráðfæri sig við lækni varð-
andi öll lyf sem þær taka.
1–3 af hverjum 1.000 börnum
með heilkenni fósturskaða
Í lok sjöunda áratugar síðustu ald-
ar og byrjun þess áttunda tóku
læknar í Frakklandi og Bandaríkj-
unum eftir því að börn kvenna, sem
vitað var að hefðu drukkið mjög mik-
ið á meðgöngu, fæddust með mjög
sérstakt útlit sem nefnt hefur verið
heilkenni fósturskaða af völdum
áfengis (fetal alcohol syndrome). Að
sögn Sólveigar Jónsdóttur, sérfræð-
ings í klínískri taugasálfræði barna,
hafa upp frá þeim tíma verið gerðar
ýmsar rannsóknir erlendis sem hafa
meðal annars leitt í ljós að ýmis væg-
ari einkenni koma einnig fram hjá
börnum kvenna sem drekka lítið.
Þar er aðallega um að ræða hegð-
unarvandamál og vitsmunaskerð-
ingu sem geta m.a. orsakað náms-
örðugleika hjá börnum, að sögn
Sólveigar. Áfengið hefur áhrif á vöxt
taugafrumna og skaðinn verður
meiri eftir því sem meira er neytt. Í
alvarlegustu tilfellunum hefur neysl-
an þroskahamlandi áhrif og barnið
nær ekki meðalgreind auk þess sem
vöxtur barnsins skerðist og andlit
þess er vanskapað.
Í yfirlitsgrein um fósturskaða af
völdum áfengis eftir Sólveigu sem
birt var í Læknablaðinu árið 1999
kemur fram að meirihluti barna sem
verða fyrir áhrifum áfengis í móð-
urkviði eru ekki með útlistseinkenni
og vaxtarskerðingu sem þarf að vera
fyrir hendi til að þau teljist vera með
heilkenni fósturskaða af völdum
áfengis. Yfirleitt er talið að 1–3 af
1.000 lifandi fæddum börnum á Vest-
urlöndum séu með þessi heilkenni.
Engu að síður geta þau verið með al-
varlegar vitsmuna- og hegðunar-
truflanir.
Að sögn Sólveigar hefur engin
rannsókn verið gerð hér á landi á
tíðni fósturskaða. Þó hafa einstaka
börn verið greind með heilkenni um
áfengisskaða. Að sögn Sólveigar við-
urkenna mæður oftast í þeim tilfell-
um að þær hafi neytt áfengis á með-
göngu.
Bæklingur um skaðsemi áfengis og vímuefna á meðgöngu handa foreldrum
Skelfilegur misskilningur
að neysla áfengis sé holl
Út er kominn bæklingurinn Vímuefni og
meðganga og er tilgangur hans að vekja
verðandi foreldra til umhugsunar um skað-
semi áfengis- og vímuefnaneyslu á
fóstur og nýbura. Stefnt er að því að af-
henda verðandi foreldrum bæklinginn
við fyrstu skoðun á meðgöngu.
Þorgerður
Ragnarsdóttir
Sigríður Sía
Jónsdóttir
Sólveig
Jónsdóttir
FYRIR 105 árum kom fyrsta ís-
lenska barnablaðið með myndum
út. Það var barnablaðið Æskan
sem hefur komið út óslitið allar
götur síðan. Æskan hefur tekið
breytingum í áranna rás og til að
koma til móts við eldri lesendur
blaðsins var fyrir fimm árum farið
að gefa út unglingablaðið Smell.
Í tilefni af 105 ára afmæli Æsk-
unnar og fimm ára afmæli Smells
verðu haldin afmælishátíð í Kringl-
unni í dag. Á hátíðinni, sem stend-
ur frá kl. 13–16, koma t.d. fram
Bjarni Ara, Jón Jósep úr Svörtum
fötum, Kiðlingarnir, Latibær og
Land og synir, en þetta listafólk
hefur allt skrýtt síður Æskunnar
og Smells.
Einnig er gestum boðið að taka
þátt í ratleik en 30 verðlaun verða
veitt, t.d. áskrift að Æskunni og
Smelli, bíómiðar, bækur og geisla-
diskar. Gestir geta líka lesið gaml-
ar skrýtlur sem birst hafa í Æsk-
unni í gegnum tíðina. Til gamans
fylgir hér fyrsta skrýtlan sem birt-
ist í Æskunni, í fyrsta tölublaðinu
sem kom út 5. október 1897:
Jón: Enginn strákur er eins fljót-
ur að hlaupa og ég; einu sinni hljóp
ég t.d. svo hratt að mér fannst vera
grenjandi rok og þó var blæjalogn!
Árni: Það þykir mér nú ekkert
mikið; ég hef oft hlaupið svo hratt
að skugginn minn hefur ekkert við
mér!
Afmælishátíð Æskunnar og Smells í Kringlunni í dag
Listafólk
af síðum
blaðsins
skemmtir
Morgunblaðið/Sverrir
Fulltrúar Latabæjar ætla að mæta í afmæli Æskunnar og Smells í
Kringlunni í dag. Æskan fagnar 105 ára afmæli um þessar mundir.
LÝSTAR kröfur í þrotabú
Japis, sem tekið var til gjald-
þrotaskipta í júní í sumar,
nema um 130 milljónum
króna. Þar af eru launakröfur
um 18 milljónir. Að sögn
Steingríms Þormóðssonar,
hrl. og skiptastjóra búsins,
hefur ekki verið tekin afstaða
til allra krafna en skiptafund-
ur verður haldinn 23. október
næstkomandi. Óskað var eftir
gjaldþrotaskiptum Japis í
febrúar á þessu ári en frestur
til að lýsa kröfum rann út 17.
september síðastliðinn.
Að sögn Steingríms á Toll-
stjórinn í Reykjavík stærstu
kröfuna, um 30 milljónir
króna, og erlendir aðilar
koma þar næst á eftir. Stein-
grímur vildi ekki gefa nánari
upplýsingar um kröfuhafa á
meðan eftir væri að taka af-
stöðu til lýstra krafna.
Lýstar kröf-
ur 130 millj-
ónir króna
í gjaldþroti
Japis
inn fór ekki fram úr heimiluðum
flugtíma heldur fram úr flugvakt-
tímamörkum. Þessi flugvakttíma-
mörk voru í þessu tilviki 10 klst. eins
og fram kemur í skýrslu RNF, en
engin takmörk eru á fjölda flug-
stunda innan þessara flugvakttíma-
marka. Flugtími flugmannsins þenn-
an dag var 7 klst. og 2 mín., sem er
vel innan þessara marka og tíðni
lendinga var aldrei nærri leyfðu há-
marki. Fullyrðingar F&T um að
flugmaðurinn hafi farið gróflega
fram úr heimiluðum flugtíma („gross
excedence of his permitted flying
hours“) fá því ekki staðist. Hins veg-
ar fór hann 3 klst. fram úr heimiluð-
um flugvakttíma, sem var orðinn um
13 klst. þegar slysið varð. Því var um
ótvírætt brot á flugvakttímareglum
að ræða þótt ólíklegt sé að þessi flug-
vakttími sem slíkur teljist líklegur
orsakavaldur. Til fróðleiks má geta
þess að íslensku reglurnar eru
óvenju strangar að þessu leyti.
Bandarískar reglur heimila t.a.m. að
vakttími í slíku flugi sé 14 klst. og
flugtími 8 klst.
Niðurstöður skýrslu F&T
Kjarninn í skýrslu F&T er að
hugsanlega hafi aflmissir hreyfilsins
stafað af öðrum orsökum en elds-
neytisþurrð og þá sérstaklega að
hann hafi brætt úr sér og fest (eng-
ine seizure), sem er í mótsögn við
niðurstöðu sérfræðinganna, sem
rannsökuðu hreyfilinn á vegum
RNF. Telja skýrsluhöfundar að
þessum möguleika hafi ekki verið
gefinn sá gaumur sem skyldi. Þótt
tilgáta F&T sé mjög ólíkleg að mati
FMS er ástæða til að hún sé könnuð
til hlítar. Jafnvel þó að hreyfillinn sé
ekki lengur í vörslu RNF er mikið af
gögnum fyrirliggjandi um hann og
skoðun hans. Auk þess má ræða við
þá sérfræðinga sem komu að því að
skoða hreyfilinn þegar rannsókn
RNF fór fram. Önnur atriði í nið-
urstöðum skýrsluhöfunda skipta
minna máli og virðast einkum sett
fram til að styðja framangreinda
meginniðurstöðu eða draga úr trú-
verðugleika rannsóknar RNF.
Ábending um að ekki hefði átt að
gefa út lofthæfiskírteini var af hálfu
FMS tekin föstum tökum í ljósi
þeirra staðreynda, sem fram komu í
ítarlegri rannsókn RNF í kjölfar
slyssins. Hins vegar liggur fyrir að
öll nauðsynleg gögn voru til staðar,
þegar lofthæfiskírteini flugvélarinn-
ar var gefið út. FMS var ekki stætt á
því að synja slíkri útgáfu nema með
því að véfengja þessi gögn með rök-
um, þegar þau voru lögð fram. Þessi
rök lágu ekki fyrir á þeim tíma enda
viðurkenna skýrsluhöfundar í kafla 6
í skýrslu sinni, að auðvelt sé að segja
eftir á að ekki hefði átt að gefa út
skírteinið. Jafnframt liggur fyrir, að
hefði útgáfu lofthæfiskírteinis verið
hafnað, hefði útgáfa þess frestast
þar til ný gagnaplata hefði fengist
frá framleiðanda hreyfilsins.
Athyglisvert er að í skýrslu F&T
er í engu vikið að því hvers vegna
flugvélin missti flugið og lenti í
spuna með þeim afleiðingum að hún
skall af miklu afli í sjónum í stað þess
að lenda á haffletinum í stjórnuðu
flugi. Þessari orsök þess að slysið
hafði eins alvarlegar afleiðingar og
raun ber vitni eru gerð mjög skýr
skil í skýrslu RNF. Því verður ekki
dregin önnur ályktun af skýrslu
F&T en sú, að þeir séu sammála
þeirri niðurstöðu, sem RNF hefur
komist að um þennan þátt slyssins.
Þá er í engu getið þeirrar staðreynd-
ar að flugmaðurinn braut flugreglur
þegar hann hóf blindflug í farþega-
flugi á eins hreyfils flugvél yfir
Hellisheiði. Að öðrum kosti hefði
hann orðið að lenda á Selfossflug-
velli.
Tillögur Flugmálastjórnar
Í ljósi þess sem að framan greinir
leggur Flugmálastjórn Íslands til að
tilgáta skýrsluhöfunda, Bernie For-
ward og Frank Taylor, um að hreyf-
ill flugvélarinnar hafi brætt úr sér og
fest, verði könnuð af sérfræðingum í
flugslysarannsóknum, sem ekki hafa
komið að rannsókn flugslyssins fram
til þessa. Sérstök áhersla verði lögð á
að í þeim hópi verði sérfræðingar
með þekkingu og reynslu af hreyfl-
um í þeim flokki, sem umræddur
hreyfill tilheyrir.