Morgunblaðið - 05.10.2002, Blaðsíða 27

HEILSA
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002 27
SPURNING: Mig langar að spyrja
um magabakteríu sem sumir eru
víst með sem getur valdið maga-
sári og krabbameini í versta falli.
Bakterían smitast víst oft með
munnvatni hunda og katta en
margir vita ekkert að þeir eru með
hana, hún veldur stundum bara
smávægilegum óþægindum en
auðvelt mun vera að lækna hana
með lyfjum. Bakterían heitir
helicobacter pylori og til er fullt af
upplýsingum um hana á netinu.
SVAR: Í lok 19. aldar var lýst
nokkrum tegundum af gormlaga
bakteríum sem fundust í melting-
arfærum dýra. Nokkru síðar var
því lýst að í magaslímhúð sjúklinga
með magasár eða magakrabba-
mein væri oft að finna sumar af
þessum gormlaga bakteríum. Á
þessum árum tóku menn einnig
eftir því að sjúklingar með sár í
skeifugörn höfðu oftast magabólg-
ur og sjúklingar með sár eða
krabbamein í maga höfðu mjög oft
bólgur annars staðar í slímhúð
magans. Þetta þótti einkennilegt
en á því fannst ekki skýring fyrr
en um 80 árum síðar. Árið 1975 var
birt skýrsla þar sem fundist höfðu
gormlaga bakteríur í maga nálægt
80% sjúklinga með magasár en
þessi skýrsla vakti enga athygli.
Önnur skýrsla, sem birtist árið
1983, lýsti tengslum milli maga-
bólgu og gormalaga bakteríu
mætti mikilli tortryggni en upp úr
því fór afstaða fræðimanna samt
að breytast. Bakterían sem um
ræðir nefnist helicobacter pylori
og segja má að 1994 hafi end-
anlega verið búið að viðurkenna að
hún sé einn af mikilvægustu or-
sakaþáttum magabólgu og melt-
ingarsára og að hún eigi einnig
þátt í að orsaka magakrabbamein.
Næstum allir sem hafa sár í
skeifugörn eru með helicobacter í
maganum og þegar bakterían er
upprætt læknast sárið og kemur
yfirleitt ekki aftur. Tengsl helico-
bacter og sára í maga eru ekki eins
sterk, bakterían finnst einungis í
um 80% sjúklinganna. Undantekn-
ingar frá þessu eru sjúklingar sem
fá magabólgur eða meltingarsár
sem aukaverkun lyfja, einkum
bólgueyðandi gigtarlyfja og stera.
Nokkrar hóprannsóknir hafa enn-
fremur sýnt að einstaklingar með
helicobacter í meltingarfærum eru
í meiri hættu en aðrir að fá maga-
krabbamein en ekki er enn vitað
hve sterkur þessi áhættuþáttur er.
Smitleiðir eru ekki þekktar að
fullu en vitað er að sóðaskapur
eykur hættu á smiti, m.a. skemmd-
ur matur. Nýlega kom í ljós að
kettir geta borið bakteríuna í sér
og gætu þeir, og hugsanlega önnur
gæludýr, átt þátt í að útbreiða smit
en um þetta er of lítið vitað ennþá.
Bakterían hefur þó iðulega fundist
í munnvatni og saur katta. Í hund-
um finnst iðulega helicobacter en
næstum alltaf önnur afbrigði en
þau sem valda sýkingum í mönn-
um. Það virðist því hverfandi lítil
hætta á því að hundar smiti fólk
með þessari bakteríu. Sum gælu-
dýr fá uppköst, niðurgang og létt-
ast ef þau eru sýkt með helicobact-
er en þau geta einnig verið ein-
kennalaus. Ónæmisbældir ein-
staklingar, eins og t.d. þeir sem
eru með alnæmi eða þeir sem taka
lyf eftir líffæraígræðslu eða lyf við
illkynja sjúkdómum, eru í meiri
hættu en aðrir að smitast af ein-
hverjum sýkingum af gæludýrum.
Hættuna á smiti verður þó að vega
og meta með hliðsjón af þeirri
ánægju og andlegri uppörvun sem
gæludýr geta veitt.
Bakterían helicobacter er oftast
ágætlega næm fyrir sýklalyfjum
en samt er erfitt að eyða henni í
meltingarfærum. Ein af ástæðum
þessara erfiðleika er að bakt-
eríurnar búa um sig inni í slímhúð
maga og skeifugarnar þar sem
sýklalyfin komast illa að. Þessi
baktería hefur einnig mikla hæfi-
leika til að verða ónæm fyrir lyfj-
unum. Þekktar eru ýmsar lyfja-
blöndur sem hafa reynst uppræta
bakteríuna hjá allt að 95% sjúk-
linganna. Þessar lyfjablöndur inni-
halda venjulega tvö sýklalyf auk
lyfs sem dregur úr sýrumyndun í
maganum.
Hvað er helicobacter?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Tengist sári
í maga og
skeifugörn
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Vikulok. Fax
5691222. Einnig geta lesendur sent fyrir-
spurnir sínar með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hot-
mail.com.
FÆÐING barns hefur mikil áhrif á líf foreldra og annarra
aðstandenda. Flestir verðandi foreldrar nota meðgöngu-
tímann til að laga líf sitt og umhverfi að nýjum aðstæðum,
sérstaklega með tilliti til öryggis barnsins sem þeir bera
ábyrgð á. Eitt af því sem ástæða er til að huga að er neysla
foreldranna á tóbaki, áfengi og vímuefnum.
Meðan konan er barnshafandi er barnið hluti af henni.
Allt sem hún borðar eða drekkur fær barnið, einnig áfengi.
Vínandi, sem hún drekkur, fer sem leið liggur um fylgju og
inn í blóðrás fóstursins. Líffæri þess eru ekki nægilega
þroskuð til að brjóta áfengið niður og fóstrið verður því
fyrir meiri áhrifum en móðirin.
Fóstrið er í hættu alla meðgönguna en skaðinn er mis-
munandi eftir því á hvaða þroskastigi heilinn er hverju
sinni. Hvorki er vitað hve mikið áfengi er skaðlegt né á
hvaða skeiði meðgöngunnar fóstrið er í mestri hættu. Vit-
að er að svokölluð hófdrykkja getur valdið skaða og að
hættan eykst í takt við aukna neyslu. Einnig hafa rann-
sóknir sýnt fram á að drekki kona 5 drykki eða meira við
sama tækifæri getur það verið fóstrinu skaðlegt.
Börn mæðra sem neyta mikils áfengis á meðgöngu geta
fæðst með áfengisfóstur-heilkenni sem kemur fram í vaxt-
arskerðingu, þroskaskerðingu og vansköpun í andliti.
Þessar alvarlegu afleiðingar eru sjaldgæfar. Hins vegar fá
mun fleiri börn vægari einkenni sem koma fram í námserf-
iðleikum og hegðunarvandamálum síðar á ævinni, jafnvel
þó að móðirin neyti ekki mikils áfengis á meðgöngunni.
Enginn munur er á bjór, borðvíni og sterku áfengi, vín-
andinn í öllum þessum drykkjum hefur sömu áhrif á fóstr-
ið.
Ef barnshafandi kona neytir ólöglegra vímuefna t.d.
hass, e-töflu, amfetamíns eða kókaíns getur það m.a. valdið
fósturláti, fylgjulosi eða fyrirburafæðingu. Auk þess er
hætta á greindarskerðingu og hegðunarvandamálum síðar
á ævinni.
Ef móðir sem er með barn á brjósti drekkur áfengi fær
barnið hluta áfengisins með móðurmjólkinni og verður
fyrir meiri áhrifum en hún. Taugakerfi barnsins er enn í
mótun og getur orðið fyrir skaða af áfenginu. Því er æski-
legt að takmarka áfengisneyslu verulega á meðan barnið
er á brjósti.
Landlæknir hvetur barnshafandi konur til að neyta
hvorki áfengis né annarra vímuefna.
Jóna Dóra Kristinsdóttir, ljósmóðir á Miðstöð
mæðraverndar.
Sigríður Sía Jónsdóttir, yfirljósmóðir á Miðstöð
mæðraverndar.
Frá Landlæknisembættinu.
Heilsan í brennidepli
Vímuefni og meðganga
BRESKIR vísindamenn tilkynntu
fyrr í vikunni að sér hefði tekist að
afmarka sameind sem hefur áhrif
á útbreiðslu lungnakrabbameins.
Sameindin, sem er í svonefndri
PI3K-fjölskyldu, er í lykilhlutverki
að því er varðar dreifingu lungna-
krabbameins því hún stýrir ýms-
um vaxtarþáttum sem hafa áhrif á
skiptingu og dreifingu krabba-
meinsfrumna.
Í fréttinni, sem birt var á AFP,
er haft eftir vísindamönnunum,
sem starfa við við Hammersmith-
sjúkrahúsið og Imperial-háskólann
í London, að hér sé á ferðinni
tímamótauppgötvun. Um sé að
ræða fyrsta skrefið í þróun á með-
ferð gegn smáfrumukrabbameini.
Fáir læknist með þeirri meðferð
sem völ er á í dag, um 97% sjúk-
linga sem þjást af þessari tegund
lungnakrabbameins látist af völd-
um þess innan fimm ára frá grein-
ingu.
Uppgötvunin sé því afar jákvætt
og mikilvægt skref í baráttunni
gegn lungnakrabbameini. Rann-
sóknin var birt fyrst í tímaritinu
European Molecular Biology Org-
anization’s Journal.
Lækning ólíkleg á
grundvelli rannsókna
Sigurður Björnsson, yfirlæknir
á lyflækningadeild krabbameina á
Landspítala – háskólasjúkrahúsi,
tekur undir að uppgötvun þessi sé
af hinu góða og mikilvægt skref í
baráttunni gegn lungnakrabba-
meini en langt sé þó enn í land.
„Ólíklegt er að unnt verði að
lækna lungnakrabbamein á næstu
mánuðum og árum á grundvelli
þessara rannsókna. Til þess þarf
mun fleiri rannsóknir en einnig
þarf að bíða og sjá hvort unnt
verður að þróa lyf sem virka og
standast rannóknir á mönnum,“
segir Sigurður.
Þessi rannsókn er ein margra
sem miðast að því að finna lækn-
ingaaðferðir sem eru sérhæfðari
en eldri aðferðir, að mati Sigurðar.
„Þá leita menn að sérkennum í
krabbameinsfrumum sem unnt er
að nýta til að þróa beinskeyttari
meðferðarleiðir, sem jafnframt því
að virka betur hafa einnig mun
minni aukaverkanir en hinar eldri
aðferðir. Nokkur slík lyf eru þegar
komin í notkun og lofa mjög góðu.
Við fögnum öllum góðum fréttum
eins og þessari, sem hér var greint
frá.“
Reuters
Tekist hefur að afmarka sam-
eind sem hefur áhrif á út-
breiðslu lungnakrabbameins.
Tímamótauppgötvun
í rannsóknum á
lungnakrabbameini