Morgunblaðið - 05.10.2002, Blaðsíða 31

nægtir orðin ónæm fyrir ástandi og að-
stæðum fólks þar sem örbirgð og sjúkdóm-
ar herja? Hver er samábyrgð þjóða? Er
upplýsingaflæðið – í formi frétta og sjón-
varpsefnis – ef til vill orðið svo mikið að við
kippum okkur ekki lengur upp við það þó
Sameinuðu þjóðirnar vari við að næstum
fimmtán milljónir manna eigi á hættu að
deyja hungurdauða?
Í upphafi minntist ég á Bíafra. Hörm-
ungar Bíafrastríðsins 1967 voru líklega þær
fyrstu sem við fengum beint í æð, svo að
segja, með fréttamyndum í dagblöðum sem
við lásum við morgunverðarborðið og í
sjónvarpi með kvöldmatnum í stofunni.
Neyð hinna stríðshrjáðu, einkum barnanna,
snart streng í hjarta fólks um alla veröld.
Síðan kom Eþíópía og aftur brást heims-
byggðin við. Síðan hafa sjónvarpsskjáirnir
smám saman tekið við sér – og kvöld eftir
kvöld sjáum við vandamál einhvers staðar í
heiminum: Írak, Sómalía, Bosnía, Afganist-
an, Tsjetsjenía.
Það er auðvelt að láta sér fallast hendur.
En það er árangursríkara að velja sér verk-
efni eftir getu og hjálpa þar sem hægt er að
hafa mest áhrif.
Þetta er ekki bara spurning um afdrif
fólks í Afríku. Þetta er líka spurning um
hvers konar þjóðfélag við viljum byggja hér
á Íslandi. Viljum við að börnin okkar alist
upp í þjóðfélagi sem skeytir litlu um hag
náungans eða þjóðfélagi þar sem fólk sýnir
í verki skilning á samfélagslegri ábyrgð?
Gleymum því ekki að við höfum notið að-
stoðar þegar við höfum þurft á að halda.
Við búum á eldfjallaeyju og vitum ekki hve-
nær við þurfum slíka aðstoð aftur.
Konan sem sýndi mér strákofann sinn í
Malaví var nýkomin frá því að sækja maís-
poka á matardreifingarstöð Rauða kross-
ins. Hún taldi að hann myndi duga í tvær
vikur. Fjölskylda hennar var farin að spara
svo við sig að ekki var um að ræða nema
eina máltíð á dag í stað tveggja eða þriggja
venjulega.
Okkur telst til að sjálfboðaliði sem geng-
ur í hús í dag safni að meðaltali tíu þúsund
krónum. Fyrir það gæti vinkona mín í
Malaví gefið börnunum sínum að borða
fram í apríl – þegar næsta uppskera fæst.
m heimilið mitt?
Ljósmynd/Sigrún Árnadóttir
SÞ gætu 300 þúsund látist í sunnanverðri Afríku fyrir jól ef ekkert verður að gert.
Sigrún Árnadóttir er framkvæmdastjóri Rauða
kross Íslands, sem í dag stendur fyrir landssöfn-
uninni Göngum til góðs til aðstoðar á hung-
ursvæðum í Afríku.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002 31
S
tjórnmálamenn njóta
sín misvel í sviðsljós-
inu þegar á móti blæs.
Ljóst er að almenn-
ingur fylgist þá einna
mest með vettvangi stjórnmál-
anna. Davíð Oddsson, forsætis-
ráðherra, er sá stjórnmálamaður
sem er hvað færastur að snúa á
þá sem sækja að honum í návígi
átakanna. Þá nýtur hann sín best
og vinnur fólk á sitt band.
Það er umhugsunarefni, eftir
að hafa hlustað á stefnuræðu for-
sætisráðherra, hvort lognmolla
ríki í kringum ríkisstjórnina í
upphafi síðasta þings kjör-
tímabilsins. Mikil uppstokkun á
sér stað í heimsmálunum, ærin
verkefni bíða ríkisstjórnarinnar
og kosningar verða á næsta ári.
Samt kvað ekki við nýjan sókn-
artón í orðum forsætisráðherra.
Ljóst er að árangur hefur
náðst í stjórn efnahagsmála á Ís-
landi. Viðskiptahalli að hverfa,
verðbólga lág, skuldir ríkissjóðs
greiddar niður, hagvöxtur eykst
og eins kaupmáttur launa.
Stjórnarandstaðan virðist eiga
erfitt með að ná vopnum sínum
og nota gegn ríkisstjórninni. Hún
viðurkennir að árangurinn í rík-
isfjármálum sé viðunandi en
skammar Davíð fyrir að þakka
ekki ASÍ fyrir hjálpina!
Illskiljanlegt er hvers vegna
ríkisstjórnin er ekki áminnt fyrir
stigvaxandi ríkisútgjöld síðustu
tólf ár, fjölgun opinberra starfs-
manna og fjárhagsstuðning við
ýmsar atvinnugreinar. Í stefnu-
ræðu sinni árið 1991 sagði Davíð
að heildarútgjöld ríkissjóðs á
árinu næmu um 30% af lands-
framleiðslu. Það hlutfall hefði far-
ið hækkandi á árunum á undan.
„Nauðsynlegt er að sporna við og
stöðva sjálfvirka útþenslu hins
opinbera,“ voru orð sem féllu þá.
Síðan eru liðin tólf ár og gert
er ráð fyrir að heildarútgjöld rík-
issjóðs á næsta ári verði tæp 32%
af landsframleiðslu. Hlutfallið
hefur hækkað þrátt fyrir eitt
mesta hagvaxtarskeið Íslands-
sögunnar. Á meðan landsfram-
leiðsla hefur vaxið gífurlega hafa
útgjöldin vaxið hraðar. Og ekki
hefur heyrst múkk í stjórnarand-
stöðunni vegna þessa.
En Steingrímur J. Sigfússon
er duglegur að fjalla um nýja vel-
ferðarstjórn og Össur ræðst
harkalega á ríkisstjórnina vegna
stöðu heilbrigðiskerfisins. For-
sætisráðherra hefur nú að mestu
slegið þessi sóknarfæri úr hönd-
unum á þeim félögum með því að
benda á, að með öflugu atvinnulífi
treystum við grundvöll undir
góða heilbrigðisþjónustu. Árleg
hækkun til heilbrigðismála hefur
verið um 10% eða fjórðungur af
heildarútgjöldum ríkisins.
En af hverju nam Davíð staðar
þar? Af hverju ekki að sækja inn
á nýjar brautir? Sóknarfæri í
heilbrigðiskerfinu liggja víða.
Nýlega var sagt frá því í fréttum
að Svíar hefðu innleitt í auknum
mæli einkaframkvæmd innan
heilbrigðisþjónustunnar. Ríkið
sæi um að greiða fyrir þjón-
ustuna en einstaklingar rækju
hana. Búið væri að aðskilja kost-
un og rekstur. Með þessu tókst
að eyða biðlistum, lækka kostnað
og bæta þjónustuna við þá sjúku.
Það á ekki að vera bannað að
ræða nýjar leiðir í heilbrigðis-
þjónustu hér á landi. Meira að
segja Svíar, hundtryggir sósíal-
istar, hafa innleitt einkaframtakið
í heilbrigðismálum. Hér verður
sú umræða að hefjast fyrir alvöru
svo hægt sé að leysa úr vanda
kerfis sem bólgnar út af sjálfu
sér. „Við verðum að leita skýr-
inga á hvað hefur farið úrskeiðis
áður en ríkissjóður er krafinn um
enn meira fé,“ sagði Davíð í
stefnuræðunni. Hér kemur skýr-
ingin: Of viðamikill ríkisrekstur.
Stundum er sagt að vegna þess
að landbúnaðarframleiðsla í Evr-
ópusambandslöndunum sé nið-
urgreidd þá verði að styrkja
bændur á Íslandi. Í fjárlögum
næsta árs er gert ráð fyrir að 7
milljarðar króna renni til kúa- og
sauðfjárbænda. Í ræðu forsætis-
ráðherra kom fram að boðað hef-
ur verið til viðræðna við framleið-
endur mjólkur- og sauðfjár-
afurða. Það væri gert til að
styrkja grundvöll innlendrar
landbúnaðarframleiðslu.
Í upphafi forsætisráð-
herratíðar Davíðs árið 1991 sótti
hann hart fram gegn millifærslu-
sjóðum og ríkisstyrktum atvinnu-
greinum. Talaði hann um björg-
unaraðgerðir fyrri ríkisstjórna,
sem virkuðu eins og deyfilyf. Á
meðan lyfin virkuðu sýndist
allt í lagi og stjórn-
málamenn trúðu á lækning-
armátt opinberrar íhlut-
unar.
Hvað með opinbera íhlut-
un í landbúnaði í dag? Af
hverju hefur ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar ekki not-
að almennt viðurkennd
hagstjórnartæki, eins og
hann kemst sjálfur að orði,
og skorið á þetta sívaxandi
mein íslensks atvinnulífs?
Bændur eiga það skilið.
Neytendur eiga það skilið.
Ef hægt er að kaupa ódýrari og
jafnvel niðurgreitt svínakjöt frá
Evrópusambandslandi kemur
það Íslendingum til góða. Það
kemur okkur hins vegar ekki við
hvernig aðrar ríkisstjórnir eyða
skattpeningum borgara ESB-
landa.
Það verður að snúa þeirri þró-
un við að svo virðist sem hörðustu
vinstri menn á Íslandi séu einu
friðelskandi einstaklingarnir sem
gangi á íslenskri jörð. Þeir hafa
barist gegn hersetunni, veru Ís-
lands í NATO og nú síðast stríði í
Írak. Vera okkar í NATO var
nauðsynleg til að tryggja öryggi
okkar á tímum kalda stríðsins.
Jafnvel Steingrímur J. Sigfússon
tekur undir það, að eitt meg-
inhlutverk ríkisvaldsins sé að
verja okkur fyrir ofbeldi sam-
landa okkar. Það er því rökrétt
framhald að ríkisstjórnin varð að
verja okkur fyrir ofbeldi annarra
þjóða. Því var það ábyrgðarhluti
að ganga í NATO.
Hins vegar er hervald ekki haf-
ið yfir gagnrýni frekar en annað
vald ríkisstjórna. Því eiga þeir,
sem vilja minnka umsvif ríkisins,
að tortryggja þetta vald eins og
annað. Tvískinnungur vinstri
manna felst í því að þeir hafa
stuðlað að útþenslu ríkisins í stað-
inn fyrir að berjast gegn því.
Eftir umræðurnar um stefnu-
ræðu Davíðs Oddssonar er ég
ekkert bjartsýnn á að hann fái að
njóta sín í mótvindi á Alþingi.
Stjórnarandstaðan er of veik og á
meðan er almenningur áhuga-
laus. En vonandi finnur forsætis-
ráðherra það hjá sjálfum sér,
stígur fram og sækir á í mál-
efnabaráttunni. Þannig nýtur
hann sín best og vinnur fólk á sitt
band.
Rjúfum
lognmolluna
Eftir Björgvin Guðmundsson
’ Illskiljanlegt erhvers vegna ríkis-
stjórnin er ekki áminnt
fyrir stigvaxandi rík-
isútgjöld síðustu tólf
ár, fjölgun opinberra
starfsmanna og fjár-
hagsstuðning við ýms-
ar atvinnugreinar. ‘
Höfundur er blaðamaður og
fyrrverandi formaður Heimdallur.
ngurinn er
ný við-
gsbundna
fjölgar
getur orðið
i EFTA
iríkja-
ama gildi
halda þýð-
að dyrum
ið enn
frá 1949,
kin skuld-
ra sem árás
TO tekur
ímum
huga að
ATO var
rmálaráð-
ur þess að
lagsins.
TO, sagði
það yrði
töfuðu
pnum.
að NATO
er hins
lagsins
gið verði
yggismál
er skipu-
meigin-
á á leið-
kvörðun
um að stækka NATO. Viðbrögðin við tillögu Rums-
felds um hraðliðið gefa einnig vísbendingu um hvert
stefnir við skipulag varna í nafni NATO. Í stefnu-
ræðuumræðunum á Alþingi fjargviðraðist Steingrímur
J. Sigfússon, formaður vinstri/grænna, sérstaklega yf-
ir því, að Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra hefði
tekið undir tillögu Rumsfelds.
x x x
Á Alþingi er enn að finna talsmenn þess, að Ísland
rjúfi varnarsamstarfið við Bandaríkin og segi sig úr
NATO. Röksemdir þeirra eru ekki alltaf skýrar. Erf-
itt er að færa þjóðernisleg rök fyrir þessari stefnu,
einkum fyrir þá, sem ekki þora að horfast í augu við,
að Íslendingar eigi að leggja meira af mörkum sjálfir
til að tryggja öryggi sitt.
Meira að segja er leitast við að gera tortryggilegt,
þegar Sólveig Pétursdóttir dómsmálaráðherra vill, að
sett sé sérstök löggjöf um þann þátt lögreglustarfa,
sem flokka má undir leyniþjónustustörf. Telur ráð-
herrann réttilega, að með slíkum lögum yrði rétt-
arstaða borgaranna betur treyst og þar með mann-
réttindi.
Afstaðan með úrsögn úr NATO og brotthvarfi varn-
arliðsins er pólitískur kækur. Hún á ekkert skylt við
ígrundað mat á stöðu Íslands í alþjóðasamfélaginu.
Rökin fyrir aðild Íslands að ESB eru óskýr og
byggjast á einu í dag og öðru á morgun. Þeir, sem
tala tvíræðum orðum um nauðsyn aðildar, fjargviðrast
einkum yfir því, að aðrir séu ekki sammála þeim.
Þótt Evrópusambandið stækki, þarf Ísland ekki að
óttast tilvist EES-samningsins. Sá hræðsluáróður
stenst ekki. Verð á áfengi og matvælum ræðst ekki af
aðild eða aðildarleysi af ESB. Á hinn bóginn er ekki
unnt að vænta varanlegrar undanþágu varðandi stjórn
Íslendinga á eigin fiskveiðilögsögu, fari þeir í ESB.
x x x
Á breytingatímum eins og nú er mikilvægt fyrir
smáríki að hafa komið ár sinni vel fyrir borð með
skýrum hætti gagnvart stórþjóð eða ríkjaheildum. Það
hafa Íslendingar gert í öryggismálum með varn-
arsamningnum við Bandaríkin og að því er varðar við-
skipti og innri samrunaþróun í Evrópu með samn-
ingnum um evrópska efnahagssvæðið.
Sr. Sigurður Sigurðarson vígslubiskup svaraði
spurningu unga mannsins um það, hvort ekki væri
líka auðveldast að vera bara ekki þjóð neitandi. Í pre-
dikun sinni sagði hann, að eins og við mundum hvert
og eitt halda áfram að líta til annarra þjóða lengi enn,
yrði litið til okkar sem landið byggjum sem þjóðar.
Allar fréttir um dauða þjóðríkisins eru orðum aukn-
ar. Á vettvangi NATO sitja fulltrúar með neit-
unarvald, hvort sem þeir eru frá smáum eða stórum
ríkjum. Innan ESB sætta ríki sig á hinn bóginn við
yfirþjóðlegt vald, án þess að þjóðríkið sé horfið. Lög-
gjafarvald hefur verið flutt frá þjóðþingum aðild-
arríkjanna til sameiginlegra ESB-stofnana. Yrði ís-
lensku stjórnarskránni breytt á þann veg hér, yrði
Alþingi ekki jafnskýrt tákn þjóðernis okkar og að
óbreyttu.
Sérkennileg er sú skoðun Össurar Skarphéð-
inssonar, formanns Samfylkingarinnar, að tengsl okk-
ar Íslendinga við Evrópusambandið snúist um lífskjör
og þau mundu batna, færum við inn í ESB. Ef staða
íslensks efnahags- og atvinnulífs er borin saman við
ástandið í ESB-ríkjunum, höfum við ekkert þangað að
sækja í því efni. Íslandssagan kennir okkur, að því
meira sjálfsforræði sem íslenska þjóðin hefur í eigin
málum þeim mun betur vegnar henni.
Lífskjör Íslendinga ráðast af frelsi í alþjóða-
viðskiptum, yfirráðum yfir auðlindum, styrk atvinnu-
lífsins, menntun, framsýni og dugnaði þjóðarinnar.
Þau mótast einnig af vinsamlegum samskiptum við
nágrannaríki austan hafs og vestan. Að fullyrða, að
þau batni við afsal á fullveldi til yfirþjóðlegra stofnana
Evrópusambandsins, er ekki sannfærandi, svo að
vægt sé að orði kveðið.
fskjör
bjorn@centrum.is