Morgunblaðið - 05.10.2002, Blaðsíða 34

LISTIR
34 LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
A
llt síðan morð var
framið í síðustu viku,
hefur mikið verið tal-
að um vanda geð-
sjúkra afbrotamanna
og aðgerðarleysi stjórnvalda. Um-
ræðan hefur mikið snúist um ein-
stakling sem grunaður er um
morðið, afstöðu aðstandenda hans
og ábyrgð ráðherra dómsmála, fé-
lagsmála og heilbrigðismála í
landinu.
Umræðan byrjaði eiginlega
þegar Þorsteinn Jónsson fangels-
ismálastjóri
tjáði sig um
þetta til-
tekna mál
og vakti
það mikla
athygli þeg-
ar hann sagði að engin stofnun í
þjóðfélaginu væri tilbúin að taka
manninn upp á sína arma eða bera
ábyrgð á honum. „Hver vísaði á
annan…þetta er maður sem á
heima á stofnunum og undir eft-
irliti lækna. Hann þurfti aðhald og
þjónustu sem hann var tilbúinn að
þiggja en slíkt var ekki í boði.“
Allir virðast sammála um að það
þarf að sérsníða úrræði fyrir
þennan tuttugu manna hóp alvar-
lega veikra manna sem lögreglan
hefur nær daglega afskipti af og
eru inn og út úr fangelsunum, sem
er ekki rétti staðurinn. Sig-
ursteinn Másson, formaður Geð-
hjálpar, hefur sem betur fer verið
óþreytandi við að benda á að það
liggi ljóst fyrir hvaða úrræði þessi
hópur þurfi. Lokaða meðferð-
arstofnun þar sem sjúklingarnir
fái þjónustu lækna. Fangelsi eða
réttargeðdeild eru ekki réttu stað-
irnir.
Margir hafa verið sér meðvit-
andi um vanda þeirra einstaklinga
sem eru hvað veikastir. Geðhjálp
og aðstandendur hafa ýtt á stjórn-
völd og þrýst á um úrbætur og
raunveruleg úrræði fyrir þennan
hóp, skrifað bréf og óskað eftir
fundum. Úrræði fyrir þennan hóp
eru hvorki fangelsi né rétt-
argeðdeild eins og Sigursteinn
hefur bent á í fjölmiðlum und-
anfarið. Lokuð geðdeild þar sem
þessir einstaklingar fá lækn-
isfræðilega meðferð við hæfi er úr-
ræðið sem vantar. Einnig breyting
á sjálfræðislögum til samræmis
við það sem gerist á Norðurlönd-
unum, þannig að aðstandendur
svo alvarlega geðsjúkra þurfi ekki
að ganga píslargöngu niður í
dómsmálaráðuneyti til að nauð-
ungarvista hinn sjúka á meðferð-
arstofnun, eins og Sigursteinn
benti m.a. á í Kastljósinu í vikunni.
Vistun á að vera læknisfræðileg
ákvörðun.
Í Kastljósinu í Ríkissjónvarpinu
á fimmtudagskvöld var sýnt brot
úr mánaðargömlum þætti þar sem
spurt var hvað aðgerðarleysið í
þessum efnum kostaði okkur.
Svarið kom nokkrum vikum síðar:
Mannslíf meðal annars.
Af hverju þarf alltaf stórslys til
þess að við tökum við okkur? T.d.
morðið á Klapparstíg til að bæta
aðbúnað alvarlega geðsjúkra af-
brotamanna, Skerjafjarðarslysið
til að bæta vinnubrögð við rann-
sóknir á flugslysum og laga reglur
í þeim efnum, umferðarslys til að
laga hættulega vegarkafla og svo
mætti áfram telja. Það virðist
þurfa að hrista okkur hastarlega
til að eitthvað sé gert í málunum.
Af hverju er svo erfitt fyrir
ráðuneytin að starfa saman? Hóp-
vinna er algeng á öllum skólastig-
um og samvinna er lykilorð í nú-
tímastjórnun, ég held það a.m.k.
En raunin er sú að hvert ráðuneyti
er eins og eyland sem afgreiðir
mál eða hugsar með sér að hin ey-
löndin afgreiði þau.
Fyrir liggur hvað þarf að gera,
sagði Sigursteinn Másson. Hann
tók undir með föður mannsins sem
grunaður er um morðið í síðustu
viku; talklúbbur er ekki nauðsyn-
legur. Talklúbb kallaði faðirinn
þann samráðshóp ráðuneytanna
sem ákveðið hefur verið að stofna.
Nú þarf frekar að grípa til að-
gerða.
Óumdeilt er að heilbrigðis-, fé-
lagsmála- og dómsmálaráðuneyti
þurfa að vinna saman. Allir eru
sammála um að það eigi ekki að
bíða eftir stórslysum en sú virðist
oft þurfa að vera raunin.
Faðirinn hefur nú ritað tvö bréf.
Annað fyrir nokkrum mánuðum
og hitt nú í vikunni. Þá var hann
reiður: „Ráðherrarnir þrír sem ég
skrifaði hjálparbeiðni þann 29. maí
sl. hafa þvegið rækilega hendur
sínar í fjölmiðlum í gær og í dag,
sem er í sjálfu sér eðlileg viðleitni,
þar sem handvömmin, valdhrok-
inn, mannfyrirlitningin og við-
bragðaleysið við beiðni minni í maí
var yfirgengilegt og óafsakan-
legt.“
Ráðuneytin sögðust nefnilega
öll hafa gripið til ráðstafana. Í
hverju voru þær fólgnar? Jú, ráð-
herrarnir ætluðu að láta skoða
þetta mál, buðu að alltaf væri
hægt að hafa samband við ráðu-
neytið, ráðuneytin settu sig „í
samband við þær stofnanir sem
málinu tengdust“ en sögðu líka að
svo hefði virst sem málið hefði ver-
ið í farvegi hjá öðrum ráðuneytum.
Ráðherrarnir sjálfir hafa lítið ver-
ið sýnilegir í þessari umræðu og
hafa frekar teflt aðstoðarmönnum
sínum fram. En þeir bera ábyrgð.
Vantar pólitískan vilja til að setja
meira fé í þennan málaflokk? Þeg-
ar þetta er skrifað er ekki vitað
hver niðurstaða ríkisstjórn-
arfundar í dag, föstudag, verður,
en þar verða þessi mál rædd. Það
er spurning hvort stjórnin stígur
stór skref.
Átak í þessum málum er vissu-
lega kostnaðarsamt en aðgerða-
leysið er dýrara. Nú þarf átak
heilbrigðis-, dóms- og félagsmála-
ráðuneyta. Stuðningur og eft-
irfylgni eru lykilorð. Fulltrúar
ráðuneytanna og Geðhjálpar fund-
uðu óformlega í sumar og þar varð
niðurstaða umræðna sú að nýtt
meðferðarúrræði þyrfti, eins og
Sigursteinn sagði. Það þarf ekki
að finna upp hjólið aftur.
Sérsniðin
úrræði
Jú, ráðherrarnir ætluðu að láta
skoða þetta mál, buðu að alltaf væri
hægt að hafa samband við ráðuneytið,
ráðuneytin settu sig „í samband við
þær stofnanir sem málinu tengdust“
en sögðu líka að svo hefði virst sem
málið hefði verið í farvegi hjá
öðrum ráðuneytum.
VIÐHORF
Eftir Steingerði
Ólafsdóttur
steingerdur@mbl.is
Laugardagur
Loftkastalinn. Kl. 18: Tiny Bell
Trio. Dave Douglas trompet, Brad
Shepik gítar og
Jim Black
trommur.
Kaffi Reykja-
vík. Kl. 20.30:
Ísland-Írland.
Mark O’Leary
gítar, Kjartan
Valdemarsson píanó og Matthías
M.D. Hemstock trommur.
Kaffi Reykjavík. Kl. 22: Nýr og ný-
legur latíndjass innblásinn af kúb-
anskri tónlist, Tómas R. Einarsson
bassi, Eyþór Gunnarsson píanó,
Hilmar Jensson gítar, trompet,
Samúel J. Samúelsson básúnu, Pét-
ur Grétarsson og Matthías M.D.
Hemstock slagverk.
Kaffi Reykjavík. Kl. 1: Djasshátíð-
ardansleikur – Milljónamæringarnir
með Ragga Bjarna og Bjarna Ara.
Djasshátíð
15:15 er heiti tónleikaraðar sem
fjórir tónlistarhópar standa fyrir í
Borgarleikhúsinu næstu vikurnar.
Allir tónleikarnir verða í nýja sal
Borgarleikhússins á laugardögum
kl. 15.15, og í dag verður tónleika-
röðin kynnt með inngangstón-
leikum þar sem öllum býðst ókeypis
aðgangur og brot af því sem fyrir
eyru ber næstu vikurnar. Það eru
Caput, Eþos kvartettinn, slagverks-
hópurinn Benda og Ferðalög sem
standa að tónleikaröðinni. Það er
Caput sem er potturinn og pannan í
þessu tónleikahaldi, og í vor stóð
hópurinn ásamt Ferðalögum fyrir
fyrstu tónleikaröðinni með þessu
nafni í Borgarleikhúsinu, sem er
samstarfsaðili tónlistarhópanna um
tónleikana.
Sigurður Halldórsson sellóleikari
er einn skipuleggjenda tónleikarað-
arinnar. „Það hafði lengi staðið til
að slagverkshópurinn Benda yrði
eins konar gestastjarna á Caput-
tónleikum. Snorri Sigfús Birgisson
samdi Caputkonsert nr. 2 fyrir sin-
fóníettu og slagverkseinleikara,
fyrir Caput og Bendu, og þar með
var kominn grundvöllur að meira
samstarfi. Benda lagði til aðra tón-
leika að eigin frumkvæði og Eþos
kvartettinn kom síðan inn í þetta
þegar við þurftum að fresta öðrum
tónleikum í röðinni. Caput og
Ferðalög standa svo fyrir öðrum
tónleikum í röðinni.“
Hver þessara hópa hefur sín sér-
kenni; Caput flytur nýja músík og
Ferðalög eru tónleikar þar sem
ákveðin landsvæði eða tímabil tón-
listarsögunnar eru heimsótt í tón-
um. Tónleikar Ferðalaga eru því
byggðir á ákveðnu þema hverju
sinni. Sigurður segir að verði fram-
hald á tónleikum hópanna sé allt
eins líklegt að haldið verði í fasta
liði frá önn til annar, og meðal
þeirra verði heilir tónleikar með
verkum eins tónskálds. Að þessu
verður dregin upp nærmynd af
Karólínu Eiríksdóttur og verk eftir
hana leikin á Caput-tónleikum 19.
október.
Sigurður segir skipulag tónleika-
raðarinnar hafa gengið vel og að
samstarfið við Borgarleikhúsið
skipti sköpum. Þetta sé þó kostn-
aðarsamt.
„En við tónlistarmennirnir erum
alveg vanir því að fá ekkert borgað
fyrir vinnuna okkar í þessum
bransa og það er kannski það sem
mæðir mest á okkur í þessu sam-
bandi. Við erum mjög ánægð með
að Borgarleikhúsið skyldi hafa haft
áhuga á að hafa okkur í húsinu. Það
þýðir það að við þurfum ekki að
taka eins mikla fjárhagslega
áhættu sjálf, fyrir utan það sem
snertir okkar eigin vinnu. Við höf-
um líka fengið góða aðstöðu í Borg-
arleikhúsinu, sem er okkur ómet-
anlegt.“
Tónleikarnir verða átta alls, og í
hverri viku; níu með upphafs-
tónleikunum í dag kl. 15.15. Sem
fyrr segir er aðgangur ókeypis í
dag fyrir alla þá sem vilja heyra
hvað í boði verður í vetur.
Fjórir tónlistarhópar sameinast um tónleikahald
Ný músík, ferðalög, strengja-
kvartettar og slagverk
Caput ber hita og þunga af tónleikaröðinni 15:15 í Borgarleikhúsinu.
LISTFERILL Eiríks Smith
spannar yfir meira en 50 ár. Tók
hann m.a. þátt í sögulegri haustsýn-
ingu í Listamannaskálanum árið
1953 ásamt Herði Ágústssyni, Karli
Kvaran, Sverri Haraldssyni og Svav-
ari Guðnasyni, sem var fyrsta sam-
sýningin á Íslandi þar sem einungis
voru sýnd ab-
strakt verk. Ei-
ríkur er lista-
maður sem
virðist alltaf hafa
verið reiðubúinn
að fara aftur á
byrjunarreit til
að þroska og
þróa myndmál
sitt. Vakti hann
fyrst athygli
snemma á sjötta
áratugnum fyrir
geometrískar ab-
straktsjónir. Síð-
ar þann sama
áratug sagði
hann skilið við
geometríuna og sneri sér að ljóð-
rænni abstraktsjón, sem hann vann
með stórum sköfum í anda Franz
Kline og Pierre Soulage. Á sjöunda
áratugnum fór svo að gæta áhrifa af
breskri popplist í málverkum Eiríks
og á þeim áttunda tók við tímabil
raunsæisins. Á níunda áratugnum
voru efnistök hans orðin expressjón-
ísk á ný þar sem lausir pensildrættir
formuðu smáar fígúrur í yfirþyrm-
andi landslagi líkt og málarinn væri
að sameina expressjónisma við róm-
antísk málverk 19. aldarinnar. Síðan
á tíunda áratugnum hefur svo ljóð-
ræna abstraktsjónin átt hug hans að
mestu.
Í Hafnarborg stendur nú yfir sýn-
ing á verkum eftir Eirík Smith. Flest
eru þau unnin á síðastliðnum 3 árum
og má því segja að sýningin sé í beinu
framhaldi af síðustu einkasýningu
listmálarans í sömu salarkynnum ár-
ið 1999. Á jarðhæðinni, í Sverrissal,
sýnir hann vatnslitamyndir, jafnt af
landslagi og ljóðrænar abstraktsjón-
ir. Á efri hæðinni, í aðalsýningarsaln-
um, eru svo óhlutbundin olíumálverk
sem byggjast á upplifunum listmál-
arans á landslagi og náttúru. Má þar
greina ýmis tilbrigði við fyrri tilraun-
ir hans sem virðast mætast í nýjum
verkunum. Í bland við lausa pensil-
drætti skefur hann málningu yfir
myndflötinn líkt og hann gerði í ab-
straktverkum
sjötta áratugar-
ins. Hefur hann
bætt tenntum
sköfum við áhöld
sín, líkt og dúk-
lagningarmenn
brúka við iðn
sína. Notar Ei-
ríkur tenntar
sköfurnar til að
teikna bylgjur í
þykka olíuna. Þá
virðist hann hafa
fundið samleið
með abstrakt ex-
pressjóninni og
þeim stílbrigðum
sem hann tileink-
aði sér undir áhrifum af popplistinni.
Sést það hvað best í verkum sem
hann nefnir „Himinn og jörð 1–5“.
Því er ekki að neita að Eiríkur býr
yfir tæknilegri reynslu sem gæðir
verk hans mjög. Efnistökin eru yf-
irveguð og málverkin litauðug, allt
frá sætum bleikum yfir í þungan
svartan. Margt í verkunum má kalla
jarðbundið, en þrátt fyrir það liggur
yfir þeim „ára“ sem hafin er yfir skil-
greindan veruleika og tilheyrir þeim
skynræna.
Vel unnin sýningarskrá hefur ver-
ið gefin út í tilefni sýningarinnar með
texta eftir Aðalstein Ingólfsson og
viðtali við listamanninn.
Aftur til upphafs-
ins og áfram
MYNDLIST
Hafnarborg
Sýningin er opin alla daga nema þriðju-
daga kl. 11–17 og henni lýkur 7. október.
MÁLVERK
EIRÍKUR SMITH
Olíumálverkið „Himinn og jörð
nr. 1“ eftir Eirík Smith.
Jón B.K. Ransu
AÐRIR fjölskyldutónleikarnir í tón-
leikaröðinni Töfratónum sem Nor-
ræna húsið stendur fyrir verða í dag,
laugardag, kl. 14 og eru að þessu
sinni „Afrisah-tónleikar“. Þar mæta
til leiks tveir tónlistarmenn sem upp-
runnir eru á Fílabeinsströndinni í
Vestur-Afríku, þeir Raymond Ser-
eba, dans/söngur/slagverk, og Kossa
Diomande, djembe/slagverk/söngur.
Þeir munu dansa, syngja og leika tón-
list frá heimabæjum sínum. Þeir koma
með hefðbundin afrísk hljóðfæri og fá
gestina til að taka þátt í söng og
trumbuleik. Með þátttöku sinni kynn-
ast áheyrendur hrynjandi, lögum og
sögum sem Raymond og Kossa lærðu
af foreldrum sínum, öfum og ömmum.
Tónlistarmennirnir hafa margra
ára reynslu af barnatónleikum með
Ríkistónleikunum í Noregi. Þeir hafa
kynnst þúsundum barna allt frá Finn-
mörku í norðri til Kristjánssands í
suðri og heillað þau með tónlist og
dansi.
Hugmyndavinna og stjórnun er í
höndum Hallgeirs Frydenlund.
Afrískir tón-
ar í Nor-
ræna húsinu
♦ ♦ ♦