Morgunblaðið - 05.10.2002, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. OKTÓBER 2002 37
Byggingaraðili: Hrauntún ehf.
Upplýsingar í símum 896 1606 og 557 7060
3ja og 4ra herb. íbúðir á góðum stað við Hamravík. Vel skipulagð-
ar með fallegu útsýni. Þessi íbúð er dæmi um 4ra herb. íbúð sem
hentar vel fyrir fólk sem er að minnka við sig þar sem hægt er að
hafa stofu allt að 45 fm.
SÝNIST það jafnan, að éger fégjarn, enda mun svoenn.“ Þannig svaraðiMörður Valgarðsson þeg-
ar Þorgeir Starkaðarson bað
hann að finna eitthvert ráð til að
klekkja á Gunnari Hámundarsyni
á Hlíðarenda og bauðst til að
auka sæmd hans mikið ef vel
tækist til. Þorgeir var með öðrum
orðum að múta Merði, bera á
hann fé.
„Bera fé á Keikó“ var forsíðu-
fyrirsögn í einu dagblaðanna fyrir
nokkrum dögum og vakti athygli.
Það er að vísu hægt að múta
skepnum með mat, kettirnir mínir
virðast til dæmis tilbúnir til hvers
sem er fyrir einn ýsubita, en þess
finnast engin dæmi, að þær láti
glepjast af krónum og aurum. Í
fréttinni sagði raunar ekkert um,
að reynt hefði verið að troða pen-
ingum upp á Keikó, heldur, að
sumir Norðmenn væru tilbúnir til
að láta eitthvað af hendi rakna til
að tryggja hans stundlegu vel-
ferð.
Hugsast getur, að skrifaranum
hafi þótt fyndið að taka svona til
orða en heldur er það ólíklegt.
Ætli hitt sé ekki sennilegra, því
miður, að hann viti ekki almenni-
lega við hvað er átt þegar borið
er fé á einhvern.
– – –
Réttur skilningur á merkingu
algengra máltækja, orðatiltækja
og einstakra orða virðist vera
mjög á reiki nú um stundir og oft
er engu líkara en hrein ágiskun
ráði ferðinni. Um það má nefna
mörg dæmi.
Þegar útséð er um eitthvað, er
eitthvað vonlaust eða vonlítið og
nokkuð ljóst hvað verða vill. Í
þeirri merkingu hefur orðið verið
notað hingað til og vissulega enn
þótt það verði æ algengara, að sá
skilningur sé lagður í það, að það
merki, að eitthvað sé fyrir-
sjáanlegt. Orðin eiga sín örlög
eins og annað en röng notkun eða
skyndileg merkingarbreyting eru
að sjálfsögðu til þess fallin að
valda misskilningi.
– – –
Annað orð, sem tekið hefur
miklum stakkaskiptum er sögnin
að mismuna. Umsjónarmaður
vandist því, að væri einhverjum
mismunað, þá væri verið að gera
hlut hans meiri en annarra, en nú
hefur þetta almennt snúist við.
Raunar er sögnin sjálf lítið notuð,
heldur nafnorðið mismunun og þá
jafnan tekið þannig til orða, að
einhver verði fyrir mismunun. Þá
er átt við, að
gert sé á hluta
einhvers.
Orðabók Há-
skólans til-
greinir marg-
vísleg dæmi um
notkun sagn-
arinnar, til
dæmis, að eitt-
hvað mismuni
frá einhverju og einnig í þeirri
merkingu að smokra sér út um
þrönga gátt: „Síðan axlaði hann
mópokann að nýju og mismunaði
sér með hann út um krosshliðið.“
Notkun sagnarinnar er nú
miklu fátæklegri en áður og ætli
skýringin sé ekki sú, að hún hefur
verið njörvuð niður sem þýðing á
enska orðinu „discrimination“.
– – –
Það er raunar ekkert nýtt, að
merking orða breytist og umsjón-
armanni hefur lengi fundist
skemmtilegasta dæmið um það
vera orðið landráðamaður. Það
merkir nú svikari af verstu teg-
und en var upphaflega haft um
landstjórnanda, þann, sem ræður
landi. Kannski að breytingin segi
allt, sem segja þarf, um álit al-
þýðu manna á yfirvöldunum í
gegnum tíðina.
– – –
Í síðasta þætti umsjónarmanns
var á það minnst, að oft væri
hægt að forðast klúðurslegt orða-
lag og beinar málvillur með því að
nota meira tilvísunarfornöfnin,
sem væru „í mæltu máli sem og
er“. Það varð tilefni þessa bréfs
frá lesanda, sem kýs að kalla sig
Karl í Kópavogi:
„Ætli ég hafi ekki lesið þætti
Morgunblaðsins um íslenskt mál
frá því Gísli Jónsson hóf að skrifa
þá eins og þúsundir annarra Ís-
lendinga. Á öllum þessum árum
hafði ég fátt við þáttinn að athuga
utan einu sinni en hafði mig ekki í
að skrifa umsjónarmanni. Það
sýnir, að ég hef tekið fræðslunni
fagnandi.
Mér finnst besta mál að þið
skiptist á að skrifa pistlana, eruð
þið ekki þrír? Það eykur fjöl-
breytnina að fjölga sjónarhólum.
Ég hafði mikla ánægju af þætti
þínum í blaðinu í gær og þakka
fyrir að hafa verið fræddur um
muninn á ofankomu og ofanfalli.
Enn las ég grein þína og kinkaði
hvað eftir annað kolli til sam-
þykkis í huganum þar til kom að
næstsíðustu málsgreininni: Í
mæltu máli notum við tilvís-
unarfornöfnin sem og er …
Ég er kominn vel á miðjan ald-
ur en minnist þess ekki að hafa
heyrt tilvísunarfornafnið er í
mæltu máli. Í skóla var okkur
kennt að varast að nota það.
Þetta er ekki skrifað til að
hefja eitthvert karp um sem og
er. En gott þætti mér að heyra
skoðun þína á þessu.“
Karli í Kópavogi skal þakkað
fyrir góð orð og ábendinguna og
umsjónarmaður þurfti ekki að
skoða hug sinn lengi um það, að
sjálfur notar hann aldrei tilvís-
unarfornafnið er nema í rituðu
máli. Hitt er svo annað, að hann
skilur ekki hvers vegna varað var
við notkun þess í mæltu máli. Að
síðustu skal nefnt, að umsjónar-
menn þáttarins eru fjórir.
Réttur skiln-
ingur á merk-
ingu algengra
máltækja,
orðatiltækja og
einstakra orða
virðist vera
mjög á reiki
svs@mbl.is
ÍSLENSKT MÁL
Eftir Svein Sigurðsson
ÁRUM saman hefur Samband
íslenskra berkla- og brjósthols-
sjúklinga „átt“ fyrsta sunnudag í
október og nýtt daginn til kynn-
ingar á starfsemi sinni og mark-
miðum, stundum einnig til fjáröfl-
unar, einkum áður fyrr.
SÍBS var stofnað árið 1938 og
hefur þannig náð allvirðulegum fé-
lagaaldri, 64 árum, og á þeim tíma
hefur SÍBS auðnast að koma í
framkvæmd mörgum ætlunarverk-
um sínum.
Í umræðu síðustu missera og ára
um hin ýmsu vandamál á sviði heil-
brigðis- og félagsmála – en sú um-
ræða hefur því miður haft tilhneig-
ingu til að fara út um víðan völl –
hefur verið bent á að góður kostur
gæti verið sá að auka einkavæð-
ingu á þessum þjónustusviðum, t.d.
með aukinni samvinnu hins opin-
bera og einkaaðila, svo sem frjálsra
félagasamtaka. Þetta eru síður en
svo nýjar hugmyndir eða sannindi
fyrir SÍBS því að í gegnum tíðina
hefur sambandið kappkostað slíkt
samstarf. Má sérstaklega nefna
Endurhæfingarmiðstöð SÍBS á
Reykjalundi og Vinnustofu SÍBS í
Múlalundi en í gildi eru samningar
við hið opinbera um þjónustufram-
legð þessara stofnana.
Á 64 ára ferli SÍBS hafa skipst á
skin og skúrir, hið fyrrnefnda þó
miklu algengara, allavega þau 40
ár sem undirritaður hefur fylgst
með og tekið þátt í málefnum sam-
bandsins. SÍBS átti hlut að því hve
vel tókst til á tiltölulega skömmum
tíma á 4. og 5. áratug síðustu aldar
að útrýma berklaveikinni hér á
landi og stóð síðar að frumaðdrög-
um og þróun alhliða endurhæfingar
í landinu. SÍBS hefur lagt fram
hundruð milljóna króna í uppbygg-
ingu Reykjalundar og Múlalundar
og fleiri verkefni. Það má líta svo á
að sambærilegar upphæðir hafi
sparast ríki og sveitarfélögum.
Spyrja má: hvaðan berst SÍBS
fjármagn í þessa uppbyggingu? Því
er fljótsvarað: frá fólkinu í landinu,
fyrst og fremst gegnum þátttöku í
Happdrætti SÍBS. Þennan mikla
stuðning fyrr og síðar þakkar
SÍBS þjóðinni allri.
Stundum er spurt af skiljanleg-
um ástæðum: fer þessari uppbygg-
ingu, t.d. á Reykjalundi, ekki senn
að ljúka, fer þetta nú ekki að klár-
ast? Svarið er kannski bæði já og
nei. Fyrir tæpu ári var tekið í notk-
un mikið mannvirki á Reykjalundi
sem hýsir margvíslega aðstöðu fyr-
ir þjálfun, sundlaugar og líkams-
þjálfunarrými. Þar var byggt til
framtíðar og mun nýtast vel um
langa ókomna tíð. Á hinn bóginn
hefur þörfin fyrir endurhæfingu
hér á landi aukist mjög, þar á með-
al aðsókn í endurhæfingu á
Reykjalundi, ný tæki og ný tækni
sjá dagsins ljós, nýjar aðferðir
koma í stað eldri. Allt kallar þetta
á hagræðingu húsnæðis og endur-
gerð, tilflutning á aðstöðu o.s.fv.
Að þessu leyti er þörfin fyrir ný-
sköpun stöðugt fyrir hendi. Því
mun seint rísa sá dagur að SÍBS sé
ekki fjár vant til framkvæmda og
þarf því áfram og stöðugt að leita
fanga um stuðning frá fólkinu í
landinu.
SÍBS hefur nýlega flutt bæki-
stöðvar sínar í Síðumúla 6 í
Reykjavík og eru þar nú til húsa
skrifstofa SÍBS og Happdrættis
SÍBS, aðalumboð happdrættisins,
skrifstofur Landssamtaka hjarta-
sjúklinga, Astma- og ofnæmis-
félagsins, SÍBS-deildarinnar í
Reykjavík og Samtaka lungnasjúk-
linga en öll þessi félög eru aðilar að
SÍBS. Auk þess er þarna aðstaða
fyrir fundi og kynningar- og
fræðslustarf. Í tilefni af SÍBS-deg-
inum sunnudaginn 6. október verð-
ur opið hús í Síðumúla 6, frá kl.
13.00 til kl. 17.00. Allir eru vel-
komnir.
SÍBS-dagurinn
í þágu þjóðar
Eftir Hauk
Þórðarson
„Þennan
mikla stuðn-
ing fyrr og
síðar þakkar
SÍBS þjóð-
inni allri.“
Höfundur er formaður SÍBS.
BSRB hefur ritað Sturlu Böðvars-
syni samgönguráðherra bréf þar sem
óskað er eftir að ráðherrann beiti sér
fyrir þríhliða viðræðum stjórnvalda,
Íslandspósts hf. og fulltrúa frjálsra
félagasamtaka og héraðsfréttablaða,
en ljóst er að breytingar á gjaldskrá
Íslandspósts hf. geta gengið af fé-
lagslegri útgáfu og útgáfu héraðs-
fréttablaða dauðri. Dreifing á 20 þús-
und eintökum fréttabréfs hækkar t.d.
úr 400 þúsund kr. í 1,3 milljónir kr.
þegar gjaldskrá er að fullu komin til
framkvæmda eða um ríflega 220%!
Í júlí sl. breyttist gjaldskrá Íslands-
pósts hf. þannig að felldur var niður
sérstakur flokkur fyrir dreifingu á
blöðum og tímaritum og slík dreifing
felld undir almennan bréfapóst. Þetta
þýddi að þegar þessi breyting verður
komin að fullu til framkvæmda hækk-
ar dreifingarkostnaður útgefenda um
allt að tvö til þrjú hundruð prósent,
mismikið eftir hversu stór hluti dreif-
ingarinnar var innan svæðis og
hversu stór hluti utan svæðis, en með
breytingunni er um eitt gjald að ræða
bæði utan og innan svæðis. Íslands-
póstur hf. hefur reyndar boðið útgef-
endum aðlögunartíma en þessi „að-
lögun“ er mjög misjöfn eftir hver á í
hlut og hefur fyrirtækið óskað eftir að
farið sé með þessa aðlögunarsamn-
inga sem trúnaðarmál.
Ljóst er að þessi breyting hefur al-
varlegar afleiðingar fyrir ýmsa fé-
lagslega útgáfu í landinu og útgáfu
héraðsfréttablaða sem þjóna mjög
mikilvægu hlutverki í héraði. Ítarlega
er fjallað um þetta í BSRB-tíðindum
og er hægt að nálgast umfjöllunina á
heimasíðu BSRB auk þess sem hægt
er að fá BSRB-tíðindi á skrifstofu
BSRB, Grettisgötu 89 í Reykjavík.
Í BSRB-tíðindum kemur fram að
aðilar eins og Öryrkjabandalag Ís-
lands og félagasamtök eldri borgara
óttast að þessi breyting geti gengið af
útgáfu fréttabréfa þessara samtaka
dauðri og sömu sögu er að segja um
útgefendur héraðsfréttablaða. Sem
dæmi má nefna að kostnaður félaga-
samtaka eins og Öryrkjabandalags
Íslands og BSRB hækkar úr 400 þús-
und krónum í 1,3 milljónir króna á
hvert tbl. þegar breytingin verður
komin fram að fullu en þessi blöð eru
gefin út í um 20 þúsund eintökum.
Ekki er beint við Íslandspóst hf. að
sakast því við formbreytinguna á
Pósti og síma urðu félagsleg sjónar-
mið að víkja fyrir viðskiptalegum.
Engu að síður er hér um mjög alvar-
legt ástand að ræða og brýnt að
bregðast við því. Samgönguráðherra
hefur nú svarað bréfi BSRB og þar
kemur fram að starfshópur á vegum
ráðuneytisins er að skoða þetta mál
og mun hópurinn ræða við fulltrúa
BSRB og fleiri aðila sem þetta mál
snertir áður en hópurinn lýkur störf-
um. Er mikilvægt að niðurstaða fáist í
þetta mál sem fyrst.
Hrindum atlögu
að blaða- og tíma-
ritaútgáfu
Eftir Sigurð Á.
Friðþjófsson
Höfundur er upplýsinga- og fræðslu-
fulltrúi BSRB.
„Dreifing á
20 þúsund
eintökum
fréttabréfs
hækkar úr
400 þúsund kr. í 1,3
milljónir kr.“