Morgunblaðið - 06.10.2002, Blaðsíða 11

ára,“ segir Björn grafalvarlegur.
„Þá stóð ég fyrir framan átta hundr-
uð áhorfendur og lék litla kið í Kið-
lingunum þremur. Ég man vel eftir
því. Það var rosalega gaman,“ segir
hann og skellir upp úr. „Fyrsta og
eina leikarareynslan.“ Þarna var
Björn á síðasta ári í leikskólanum
Barónsborg og tróð upp með skóla-
félögunum á sumardaginn fyrsta.
„Ég gleymi þessu aldrei.“
Sælkeri og fagurkeri
Birni er margt til lista lagt. Ljós-
myndirnar hans bera vott um það og
í síðasta kafla Töfra Íslands segir
hann myndirnar fremur minna á
málverk en ljósmyndir. Björn sýnir
mér teikningu af hjólreiðafólki á
skógarstíg. „Þarna gleymdi ég
myndavélinni. Þetta er eina teikn-
ingin mín.“ Hann mætti teikna
meira.
Björn var 22 ára þegar hann byrj-
aði að kynna landið fyrir erlendum
ferðamönnum. Um svipað leyti byrj-
aði hann að taka myndir, auk þess
sem flugnámið var hafið. „Mér finnst
mjög gaman að upplifa að fara með
fólki um fallega náttúru. Njóta góðr-
ar ferðar og borða fínan mat. Ég hef
mjög gaman af því,“ segir Björn
brosandi og sýnir mér kaffistell sem
hann keypti sér sjálfur í kjallarann.
„Ég er mikill sælkeri og fagurkeri.“
Þotan að veruleika vegna tengsla
við sterkt félag
En aftur að fyrirtækjaþotunni.
Fram hefur komið að Björn og fé-
lagar í Maris telja fulla þörf á að
bæta þessari þotu í íslenska flugflot-
ann. Sundt Air á helminginn í Maris
á móti Birni og félögum hans hér.
Sundt Air er norskt félag í eigu auð-
kýfingsins Petter Sundt, sem m.a. er
einn stærsti hluthafinn í Bergesen
skipafélaginu og á stóran hlut í fljót-
andi lúxusíbúðablokkinni The
World. Petter Sundt situr nú í stjórn
Maris.
„Upphafið að þessu má rekja til
ævintýramennsku minnar í fjárfest-
ingum. Vorið 2000 keypti ég mér
framleiðslurétt að þessari flugvél og
setti í það nokkra tugi milljóna. Þá
var ég að pæla í því hvort ég ætti að
selja þennan rétt aftur á góðum
tíma. Slíkt er algengt í flugheimin-
um og ýmsir hafa hagnast á því. Síð-
an breyttist markaðurinn og það
varð snúnara að selja þetta. Ég end-
aði á því að hafa samband við Norð-
mennina í kjölfar þess að KPMG-
ráðgjöf hafði gert viðskiptaáætlun
og ég hafði fengið fleiri til liðs við
mig hér á landi.“
Sundt Air á helming í Maris og
hinn helminginn á félag Björns,
Jarðsýn, ásamt Sjólaskipum í Hafn-
arfirði og fiskveiðahlutafélaginu
Venus.
„Það var magnað að fá íslensku fé-
lagana að þessu og ekki síður þessa
Norðmenn að Maris. Sundt Air rek-
ur sex þotur og hefur glæsilega að-
stöðu á Gardermoen flugvellinum
við Ósló. Nú hafa íslenskir viðskipta-
menn aðgang að vélum og þjónustu
hjá þeim og þeir hafa aðgang að þot-
unni sem hingað kom. Það er mjög
mikilsvert að byrja rekstur með
þessu móti, því þetta er þrautreynd-
ur rekstur hjá þeim frá árinu 1989.
Sjúkraflutningaþjónusta þeirra er á
svo háu plani að þeir hafa gert samn-
inga við dönsk yfirvöld og sjá um
alla sjúkraflutninga frá Grænlandi
til Danmerkur. Okkar vél getur flutt
líffæri eða líffæraþega og hægt er að
nota hina vélina frá Noregi ef þarf
að sækja einhvern veikan eða slas-
aðan, t.d. til suðurlanda, og fljúga
með hann til Íslands. Þarna erum
við komin inn í mjög sterkt net. Ég
hefði aldrei farið út í svona rekstur
nema af því að við náðum tengslum
við svona sterkt félag.“
En hvernig eru viðtökurnar?
„Það er mikill áhugi og það er ver-
ið að vinna að samningum og tilfall-
andi flugi. Fyrsta verkefnið, eftir að
þotan var sýnd fjölmiðlafólki, var í
Noregi og það er búið að bóka fleiri
verkefni á næstu dögum. Það er
greinilega þörf fyrir þetta, menn í
viðskiptalífinu hafa lýst því yfir. Ef
fólk þarf að komast á ráðstefnu
verður það eins dags mál í stað
þriggja daga.“
Björn segir að það sé líka mik-
ilvægt að hafa byrjað með nýja flug-
vél. „Þá eru allir mótorar og tæki
með tveggja til fimm ára ábyrgð og
því minni áhætta í rekstrinum. Og ef
ekki tekst að skapa rekstrargrund-
völl hér heima eru verkefni erlendis.
Vélar eru stöðugt að ganga úr sér og
nýmyndun er minni núna en hún var
vegna aðstæðna úti í heimi. Þetta er
góð og heilbrigð byrjun að okkar
mati.“
Björn segist ekki líta á fyrirtækja-
þotuna sem samkeppni við Flugleið-
ir. „Ég lít á þetta sem viðbót við
samgöngur til og frá Íslandi. Þetta
skarast að einhverju leyti en er ann-
ar vettvangur. Þrátt fyrir að svona
vél sé í fullu starfi allt árið, eru til-
tölulega fáir farþegar sem ferðast
með henni. Það eru ekki nema átta
sæti um borð. Miðað við umfang
Flugleiða er þetta ekki nema örlítið
brot.“
Á flugi yfir Íslandi
En hvaðan kom flugáhuginn upp-
haflega? „Eftir að hafa kynnst Þor-
steini Jónssyni flugkappa. Við vor-
um kunningjar þegar við vorum
strákar, ég og strákurinn hans,
Andy. Þá var ég niðri á rampi eins
og maður kallaði það, niðri á flug-
velli, strax níu ára gamall. Þar voru
DC sexur og fjarkar og ýmislegt
fleira. Mín tengsl við flugið eru orðin
yfir fjörutíu ár og ég hef sjálfur flog-
ið í þrjátíu ár.“ Björn tók einkaflug-
mannspróf árið 1975 og atvinnuflug-
manninn 1978.
Björn var sjálfur með flugrekstur
á árunum 1987-1993 og sérhæfði sig
þá í því að fara með fjölmiðlafólk, að-
allega erlent, um Ísland. „Þá nýtti
ég mér þekkingu mína á landinu. En
ég flaug alveg frá upphafi til að
mynda í bækurnar mínar.“ Fyrsta
bók Björns, Yfir Íslandi, var ein-
göngu með myndum teknum úr lofti
og texta Björns um hvern lands-
hluta. Þar kemur þekking hans á
landinu í ljós, sem og í þeim bókum
sem á eftir fylgdu.
Björn hefur haldið fyrirlestra í
mörgum löndum Evrópu, Banda-
ríkjunum og víðar í tengslum við
jarðfræði Íslands og náttúru, en ým-
is erlend fyrirtæki og gallerí hafa
keypt ljósmyndir af honum, t.d.
Hewlett Packard, Chase Manhattan
bankinn, og Harvard-háskólinn. Á
þessum tíma vann Björn verkefni
fyrir marga aðila erlendis, t.d. BBC,
Smithsonian, Time-Life og NASA.
Hann vann líka á tímabili sem stúd-
ent að rannsóknarverkefnum í
mannaflahagfræði hjá Cessna verk-
smiðjunum.
Byrjaði að fjárfesta fyrir rælni
Það má eiginlega segja að Björn
hafi verið svolítið á undan sinni sam-
tíð. Hann byrjaði að fjárfesta áður
en eiginlegur fjármálamarkaður
varð til á Íslandi. Og hann hefur ekki
gefið hátæknifyrirtækin upp á bát-
inn eins og honum finnst margir
hafa gert ótímabært. Hagfræði-
menntunin hefur nýst Birni við að
byggja upp í atvinnulífinu. Upphaf
fjárfestinga hans má rekja til ársins
1985. „Þetta byrjaði nú fyrir rælni.
Maður sá tækifæri fólgin í þessu á
undan öðrum kannski.“ Fyrst fjár-
festi Björn í Verzlunarbankanum,
þar sem hann var í viðskiptum, síðan
í Flugleiðum og var á tímabili tíundi
stærsti hluthafi félagsins með 1,2%
eignarhlut. Sama var uppi á teningn-
um með Útgerðarfélag Akureyringa
þar sem Björn var sjöundi stærsti
hluthafinn á tímabili og sá fimmti
stærsti í Skagstrendingi. „Þetta
gekk vel. Ég átti bréfin í þrjú og upp
í sex ár og seldi á hagstæðum tíma.
Ásamt með öðru kom þetta undir
mig fótunum.“ Björn seldi bréfin sín
í Flugleiðum á árunum 1993-1994. Á
tímabilinu 1992-1995 var Björn einn
Þarf að skoða heildarmyndina
Björn leggur áherslu á orð sín
þegar hann fjallar um áhættufjár-
festingar og hlutverk áhættufjár-
festinga. „Bandarískir fjárfestar
sem fjárfesta kannski í tíu fyrirtækj-
um, vita að kannski flest þeirra falla
og þykir það eðlilegt. Þar rjúka
menn ekki upp til handa og fóta og
snúa baki við fyrirtækjunum eða við-
leitninni. Þeir sem eru í áhættufjár-
festingum fjárfesta í mörgum hug-
myndum og dreifa þannig áhættunni
og ganga út frá því að einhver þeirra
gangi upp. Sama þyrfti að vera með
viðhorf sjóða og fjárfesta gagnvart
svona viðleitni. Það hefur verið tölu-
vert um að ef heilbrigð mál lifa ekki
af, hafa menn orðið óskaplega
svekktir og svartsýnir í stað þess að
horfa á hlutina í heild og leyfa þessu
að gerast án þess að vera ósáttir við
það.“
Hvað geta ríki og stjórnvöld gert?
„Það þarf einstaklega sterka og
hugaða fjárfesta til að koma þessum
fyrirtækjum að liði. Stjórnvöld í
Ástralíu, Kanada og á Írlandi hafa
fundið ýmsar leiðir til að styðja
þessa viðleitni. Til dæmis verulega
skattaafslætti sem hvetja fjárfesta
og sjóði til að setja fé í svona mál.
Aðilar þurfa í sameiningu að leita
heiðarlega að leiðum og skoða hvað
aðrar þjóðir eru að gera. Það er
ábyggilega ómaksins vert að skoða
þennan vettvang og sjá hvort það
séu ekki leiðir til að standa með
sprotafyrirtækjum. Þessi viðleitni er
mjög heilbrigð. Ef hún hefði ekki
verið til staðar, hefðu fyrirtæki eins
og Flaga, Össur eða Marel ekki orð-
ið til. En þetta eru fyrirtæki sem eru
á fljúgandi ferð inn í framtíðina og
ég hef þá trú að það sama eigi eftir
að gerast með Softis, þótt það sé
ekki orðið.“ Björn var fyrsti stóri
fjárfestirinn sem kom að Flögu hf.
með Helga Kristbjarnarsyni heitn-
um og fjölskyldu hans og á Björn
enn 4% í fyrirtækinu og sat í stjórn
þess um margra ára bil. „Þetta var
virkilegur baráttutími sem nú er að
skila sér fyrir þetta fyrirtæki.“
Skilur sjónarmið beggja varðandi
virkjanir
Björn hefur lýst því yfir að fyr-
irtækjaþotan margumrædda sé til
margra hluta nytsamleg, til dæmis í
sambandi við „stór framfaramál og
útrás frá Íslandi. Ég tel að þotan
geti nýst þegar þarf að flytja fólk á
milli staða til að funda vegna ýmissa
tengsla og framkvæmda.“
En er náttúruljósmyndarinn
hlynntur virkjunaráformum?
„Ég skil sjónarmið beggja aðila
held ég. Mér þykir gríðarlega vænt
um náttúru Íslands og hef barist fyr-
ir henni. Ég hef ekki skoðað þessi
virkjunaráform þannig að ég geti
tjáð mig um þau en vissulega er
nauðsynlegt fyrir Íslendinga að hafa
allar klær úti í því að renna fleiri
stoðum undir efnahagslífið. Það er
ekki til í neinu lífi eitthvað svart eða
hvítt, hvorki í efnahagslífi né einka-
lífi. Menn hljóta að leita leiða til að
samræma sem flest skynsamleg
sjónarmið. Mér finnst aftur á móti
skipta gríðarlega miklu máli að
þetta sé gert með mikilli virðingu
fyrir landinu og fyrir framtíðinni og
að menn brenni ekki brýr að baki
sér meira en nauðsynlegt er. Það á
við um þetta og allt sem menn gera í
stórframkvæmdum. En fólk þarf
ekki annað en að skoða bækurnar
mínar til að vita hvaða hug ég ber til
náttúrunnar. En svo er hinn þátt-
urinn í mér; uppbygging og fram-
kvæmdir. Þetta þarf að geta farið
saman. Því meira sem einblínt er á
eitt svið, því viðkvæmara verður
efnahagslífið. Ég get ekki hugsað
mér að Ísland verði stóriðjuland,
það má aldrei gerast. Skynsemi og
meðalhóf eru lykilorð,“ segir fjár-
festirinn og listamaðurinn Björn
Rúriksson að lokum.
stærsti áhættufjárfestir landsins og
fékk til sín að meðaltali eina hug-
mynd á mánuði sem honum var boð-
ið að fjárfesta í. Árið 1992 fjárfesti
Björn í Softis og árið 1995 í Flögu.
Einnig í Marel, Tölvusamskiptum,
Degasoft og Biostratum. Hann hef-
ur setið í stjórnum sumra þessara
fyrirtækja og var m.a. stjórnarfor-
maður Softis á tímabili.
Árið 1997 fjárfesti Björn í KEA og
þótti ýmsum það furðulegt eins og
hann segir. Nú hefur eign allra sem
áttu í KEA verið flutt í fyrirtækið
Kaldbak og þar er Björn enn hlut-
hafi með um 1,2% og situr í vara-
stjórn félagsins. „Þetta er lifandi
fyrirtæki og margir sterkir aðilar
komnir að því. Kaldbakur hefur
mikla möguleika og vildi til dæmis
bjóða í Landsbankann. Mér fannst
það ágætt.“
Björn vill verða að gagni með því
sem hann gerir. „Þess vegna fjár-
festi ég í KEA. Mér þótti spennandi
að hafa áhrif á að gera þessa einskis
manns eign sem þá var, að sterku fé-
lagi. Ég var í stjórn KEA á árunum
1998 til 2000 og síðan í Kaldbaki hf.
Alveg eins þátttaka mín í sprotafyr-
irtækjum eða bækurnar mínar, allt
miðar þetta að því að gera skemmti-
lega hluti sem geta gert gagn við
uppbyggingu, mér finnst það mjög
mikið atriði.“
Softis að rísa úr
öskustónni
Björn fjárfesti í hugbúnaðarfyrir-
tækinu Softis árið 1992. Bréf fyrir-
tækisins voru á opna tilboðsmark-
aðnum sem þá hét. Væntingar
fjárfesta til fyrirtækisins rættust
ekki á þessum árum og „fyrir bragð-
ið var þessu fyrirtæki úthýst og öllu
sem því fylgdi. Softis fór í skamm-
arkrókinn og það þótti skömm að
tengjast því,“ segir Björn. „Hluta-
bréfaverð í Softis rauk gríðarlega
upp á skömmum tíma án þess að
Softis væri þar einu um að kenna, en
auðvitað voru menn gríðarlega
bjartsýnir. Fyrirtækið hefur aldrei
verið sjálfbært en er þó orðið tólf ára
gamalt. Það sýnir bara hversu þétt
eigendurnir hafa staðið að baki því.
Árið 1997 tók ég ákvörðun nánast
einn um það hvort ætti að leiða fyr-
irtækið út úr þeim ógöngum sem það
var þá komið í. Þá varð ég stjórn-
arformaður og náði talsverðu fjár-
magni inn í fyrirtækið í lokuðu út-
boði, ásamt því að við sem vorum í
ábyrgðum breyttum þeim í hlutafé.
Þannig tókst að tryggja reksturinn
enn um sinn. Svona hefur þetta
gengið með gríðarlegri harðdrægni í
erfiðum heimi. Ég tala nú ekki um
núna síðustu tvö ár.“ En nú segir
Björn að útlit sé fyrir að áhættu-
fjárfestingin muni skila sér. Fyrir-
tækið hafi jú lifað í tólf ár en við
kröpp kjör. „Við höfum trú á að Soft-
is sé að rísa úr öskustónni. Aðstand-
endur fyrirtækisins hafa barist með
því og kreist hvern blóðdropa til að
halda Softis á lífi.“
Softis hefur þróað hugbúnaðinn
Louis, samskiptalausn sem nú ætlar
að reynast nýtileg í fjarskiptakerf-
um. Upplýsingar fyrirtækis sem
notar Louis hugbúnaðinn eru
geymdar á miðlara en lófatölva get-
ur náð í og skráð inn upplýsingar á
örskömmum tíma, að sögn Björns.
Slíkur hraði geri það að verkum að
Softis hafi forskot á önnur fyrirtæki
sem hafa þróað líkan hugbúnað.
Softis er nú í samstarfi við Voda-
fone og hefur gert samning við
Kingfisher verslunarkeðjuna í Bret-
landi.
Stuðningsmenn fótboltaliða gætu
einnig farið að nota Louis hugbún-
aðinn og er þar mikill markaður, að
sögn Björns. „Menn geta þá verið
með lófatölvur á leik og fengið allar
upplýsingar ef þeir vilja bera eitt-
hvað saman. Þarna er ég nú að tala
um æsta áhangendur til dæmis
Manchester United. Áhangendur
liðsins skipta milljónum, jafnvel tug-
um, og er stór hluti þeirra í Aust-
urlöndum fjær.“
ur úr kafi
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Björn Rúriksson fyrir framan Cessna Citation Excel-þotuna sem kom til lands-
ins fyrir viku. Viðtökurnar hafa verið góðar, að hans sögn.
„Ég fór í skýlu, óð út í, lagðist til sunds og
tók andköf. Synti 25 metra í 10,5 gráðu
heitum sjó!“
„Ég er búinn að heita því að næsta æv-
intýri sem ég ætla í, er að verða rithöf-
undur.“
„Allt miðar þetta að því að gera skemmti-
lega hluti sem geta gert gagn við uppbygg-
ingu, mér finnst það mjög mikið atriði.“
steingerdur@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 2002 11