Morgunblaðið - 06.10.2002, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 2002 33
þessari þróun. Um þessar mundir er ekkert
einkarekið sýningarrými í borginni sem stend-
ur undir þeim ströngu kröfum sem þar eru
gerðar nema gallerí i8, sem vakið hefur eft-
irtekt víða um heim fyrir starfsemi sína á und-
anförnum árum. Gallerí á borð við Gallerí
Hlemm og Gallerí Skugga hafa þó burði til að
þó þróast í sömu átt og i8 ef viðunandi rekstr-
arskilyrði skapast fyrir einkarekna starfsemi á
þessu sviði.
Það er þó ástæða til að vekja athygli á því
að sýningarrými í borginni er ekki af svo
skornum skammti þegar allt kemur til alls.
Hægt er að fá marga ágæta sali leigða til sýn-
ingarhalds, svo sem sal Listasafns ASÍ við
Freyjugötu sem margir kjósa enn að kalla Ás-
mundarsal, sali í Gerðarsafni í Kópavogi, sal
Gallerís Sævars Karls og sali galleríanna
Skugga og Hlemms sem áður voru nefnd.
Fleiri möguleikar í sýningarhaldi hafa auk
þess opnast með nýjum sal á Seltjarnarnesi,
Húsi málaranna, þar sem áherslan er á mál-
verkasýningar.
Í umræðu um fleiri leiðir í sýningarhaldi má
þó vissulega velta ýmsum möguleikum fyrir
sér, svo sem því hvort safn á borð við Lista-
safn Reykjavíkur, sem ræður yfir nokkuð
mörgum sýningarsölum, sæi sér hag í því að
gera einn þeirra að eins konar „tilraunasal“
þar sem fleiri listamenn en jafnan hljóta boð
um að sýna gætu fengið tækifæri til að sýna
verk sín. Slík tilraun gæti orðið áhugaverður
farvegur fyrir unga jafnt sem eldri listamenn,
opnað hinn opinbera myndlistarheim og jafn-
framt gefið honum yfirbragð alþýðleika, eða
tengt safnið grasrótarstarfi sem vert er að
rækta gagnvart samfélaginu. Í i8 má finna eft-
irtektarverðan vísi að slíku starfi í smáu sýn-
ingarrými „undir stiganum“ en það hefur að
mestu verið nýtt sem farvegur fyrir ungt fólk
sem er að hefja sinn feril.
Stefna erlendra
safna
Erlendis þykir æði
hæpið að viðurkennd
söfn leigi út aðstöðu
til sýningarhalds til
einstakra listamanna. Hvað Bandaríkin varðar
er óhætt að fullyrða að t.d. safn á borð við
MOMA-samtímalistasafnið í New York, sem
hefur framúrskarandi orðspor að verja, myndi
ekki taka slíkt í mál. Samt sem áður þurfa söfn
vestra þó að reiða sig mun meira en evrópsk
söfn á stuðning úr einkageiranum og því hafa
sum þeirra í undantekningartilfellum fallist á
að leyfa mjög fjársterkum aðilum að „kaupa“
hjá sér sýningar – og sætt mikilli gagnrýni
fyrir.
Margir hafa gengið svo langt að segja að
með þessum hætti hafi heiðri og listrænu sjálf-
stæði þessara stofnana verið stefnt í voða, en
sem dæmi um slíkt má nefna afar umdeilda
sýningu sem tískufyrirtækið Armani „keypti“
inn á Guggenheim-safnið í New York fyrir
tæpum tveimur árum. Stuttu áður hafði Met-
ropolitan-safnið hætt við að halda sýningu
tengda tískuiðnaði þar sem forsvarsmenn
safnsins óttuðust að fá það orð á sig að þeir
létu listræn og siðferðisleg gildi víkja fyrir
gróðahyggju. Þeir sem harðast gengu fram í
gagnrýni sinni á sýningu Guggenheim-safnsins
töldu framkvæmdina bera vott um alvarlegan
brest í stefnumótun safnsins þar sem mörkin á
milli myndlistar og viðskipta væru afmáð með
öllu. Þeirra á meðal var Hilton Kramer, list-
gagnrýnandi New York Observer, sem sagðist
ekki þekkja neinn „alvöru listgagnrýnanda,
listfræðing – eða alvarlegan listsafnara, jafnvel
þótt þeir gengju í þessum fötum – sem áliti
klæðnað Armani listaverk“. Í grein í The New
York Times, þar sem Michael Kimmelman
fjallaði um helstu listviðburði ársins 2000, vís-
aði hann til sýningarinnar í Guggenheim sem
„smánarlega ómerkilegrar Armani-auglýsing-
ar, sem tæpast hefði tekist að dulbúa sem sýn-
ingu“.
Af þessum heiftarlegu viðbrögðum að dæma
er deginum ljósara að miklar kröfur eru gerð-
ar til erlendra listasafna hvað stefnumótun og
listræna sýn varðar og því óhugsandi annað en
við hér á Íslandi reynum að láta opinber söfn
standa undir þeim kröfum sem aðrar þjóðir
gera til sinna safna. Í Evrópu, þar sem virðu-
legustu söfnin eru nánast undantekningarlaust
rekin fyrir opinbert fé rétt eins og hér, ráða
sýningarstjórar ríkjum og móta heildarsýn og
stefnu safnanna með tilliti til þess sem þeir
álíta vera hlutverk þeirra í samfélaginu. Til
þeirra er gerð sú krafa að þeir lyfti stefnumót-
un safnanna á faglegan grunn, sem að sjálf-
sögðu veitir öllum þeim öðrum sem að listum
starfa í samfélaginu mikilsvert aðhald.
Listfræðingar
og sýning-
arstjórar
Á undanförnum ár-
um hefur sú skoðun
átt vaxandi fylgi að
fagna hér á landi að
ein áhrifaríkasta leið-
in til að auka fjöl-
breytni í sýningarhaldi væri að bjóða oftar
hingað til lands hlutlausum fagaðilum – sýn-
ingarstjórum sem tekist hefur að draga fram
áhugaverða listsýn í alþjóðlegu umhverfi.
Glöggt er gests augað og ekki ólíklegt að ut-
anaðkomandi sýningarstjórar gætu komið
auga á nýja og eftirtektarverða þætti í ís-
lenskri myndlist, fyrri tíma jafnt sem sam-
tíðar, sem áhugavert væri að koma á framfæri.
Að auki má ætla að minni líkur væru á því að
þeir sættu ásökunum um vanhæfni af því tagi
sem íslenskir listgagnrýnendur og sýningar-
stjórar hafa mátt sitja undir um langt skeið,
þótt ekki væri nema vegna þess að utanað-
komandi aðilar hafa sjaldnast sömu félagslegu
tengsl inn í íslenskt samfélag og þeir sem hér
eru bornir og barnfæddir. Þannig gætu slíkir
gestasýningarstjórar stuðlað að því að koma
myndlistarumræðu hér í faglegra horf auk
þess að efla tengsl íslensks myndlistarheims
við alþjóðlegan sýningarheim og listmarkað.
Þeir gætu m.ö.o. sett svip sinn á listheiminn
með áþekkum hætti og t.d. gestastjórnendur
hafa gert í tónlistarlífinu, en í gegnum þá hafa
oft á tíðum skapast tengsl sem skipt hafa
sköpum í íslenskum tónlistarheimi. Dæmin
þaðan eru fjölmörg því erlendir tónlistarmenn
báru með sér fagmennsku og vinnuaðferðir
sem reyndust mikil lyftistöng fyrir tónlistar-
lífið og nægir að nefna nöfn stjórnenda á borð
við Vladimir Ashkenazy, Paul Zukovsky, Petri
Sakari og Anne Manson í því sambandi. Ekki
má heldur gleyma hinum heimsfræga sellóleik-
ara Mstislav Rostropovitsj sem kom ungur
hingað til lands, en kynni hans af Íslandi urðu
t.d. löngu seinna til þess að verk Jóns Nordals
var flutt af sinfóníuhljómsveitinni í Wash-
ington undir stjórn Rostropovitsj. Með aukinni
samvinnu við erlenda sérfræðinga er ekkert
því til fyrirstöðu að áþekk áhrif síist inn í
myndlistarlífið.
Myndlistar-
tvíæringur
Listahátíð í Reykja-
vík, sem lengi
hverfðist fyrst og
fremst um tónlistar-
viðburði, hefur án efa átt drjúgan þátt í því að
efla íslenskt tónlistarlíf fyrir tilstilli þeirra
fjöldamörgu erlendu tónlistarmanna sem sótt
hafa landið heim á hennar vegum. Sú umræða
sem Listahátíð efndi til fyrir skömmu um
möguleikana á því að koma hér á laggirnar
myndlistartvíæringi er því allra góðra gjalda
verð, enda engin ástæða til annars en að nýta
til fullnustu þann auð sem reynsla Listahátíðar
er íslensku menningarlífi. Í máli þeirra Ólafs
Kvaran og Eiríks Þorlákssonar, sem báðir
fluttu erindi á málþinginu, kom fram að ís-
lensk listasöfn hafa þegar hafið umræður sín á
milli um það að halda stóra alþjóðlega sýningu
hér á landi með ákveðnu millibili. Áhugi og
metnaður til að vinna að slíku verkefni er því
þegar fyrir hendi.
Ekki eru þó allir á eitt sáttir um hvort
skipulagningu og stjórn stórrar alþjóðlegrar
listsýningar, hvort sem hún yrði tvíæringur
eða ekki, væri best borgið hjá listasöfnunum
sjálfum þótt sýning af slíkri stærðargráðu sé
að sjálfsögðu óhugsandi án náins samstarfs við
þau. Tumi Magnússon, myndlistarmaður og
prófessor við Listaháskóla Íslands, sem einnig
flutti erindi á málþinginu, sagði t.d. að hann
teldi að sýningin yrði að „vera rekin sem sjálf-
stætt starfandi stofnun“, en það er einmitt
áþekkt fyrirkomulag og hefur reynst svo vel
hjá Listahátíð. Hann benti á að nauðsyn þess
að setja markið hátt, „við verðum að búa til
sýningu sem hefur ekki aðeins það markmið að
mennta Íslendinga í myndlist og sýna íslenska
listamenn með erlendum hér heima, heldur
það markmið að sýningin sé afgerandi og
áhugaverð og skipti máli í hinni alþjóðlegu um-
ræðu“. Tumi taldi einnig nauðsynlegt að ráða
erlendan sýningarstjóra, í það minnsta til að
byrja með, sem byggi yfir „reynslu af sam-
setningu alþjóðlegra sýninga á nútímalist.“
Það er óhætt að taka undir þau orð Tuma að
enginn vafi leiki á því að slík sýning geti „skipt
miklu máli fyrir íslenskt menningarlíf. Hún
myndi styrkja ímynd þess út á við, hún myndi
styðja við listamennina, skólana, söfnin [og]
fjölga „prófessjónal“ galleríum [...] það virðist
ekki vanta svo mikið upp á gæði myndlist-
arinnar, það er baklandið, skilningurinn og
traustið sem vantar“.
Ef hugmyndir um myndlistartvíæring njóta
nauðsynlegs meðbyrs í menningarumræðu
landsmanna má gera ráð fyrir að í kringum
slíkan viðburð verði hægt að koma á mun virk-
ari tengslum á milli menntunar, vísinda og
menningar í íslensku samfélagi en nú eru fyrir
hendi. Þverfagleg umræða hefur einmitt verið
fyrirferðarmikil í tengslum við frægustu tvíær-
inga heimsins á undanförnum árum. Með þeim
hætti hefur listin og listsköpunin verið tengd
samfélagslegri umræðu og daglegu lífi fólks.
Það er því til mikils að vinna, því eins og vísað
var til hér í upphafi er mikill samfélagslegur
ávinningur fólginn í listrænni frumsköpun og
hugmyndavinnu, sem íslenskt samfélag hefur
síst efni á að vera án.
Morgunblaðið/Golli
Haustregnbogi á Þingvöllum.
Þannig má segja að
öll sú tjáning sem
búið er að setja í list-
rænt form, hvort
sem hún tilheyrir
myndlistarlífi, bók-
menntum, leikhúsi,
tónlist eða dansi,
þurfi að lúta list-
rænni stjórn er
byggist á sérþekk-
ingu þeirra sem
valdir hafa verið til
að sjá um stefnu-
mótun á hverjum
starfsvettvangi
fyrir sig.
Laugardagur 5. október