Morgunblaðið - 06.10.2002, Side 18

18 SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
GIMLI hefur verið út-nefnd höfuðborg Nýja-Íslands og í bænum viðWinnipeg-vatn fer frammikil menningarstarf-
semi, sem tengist Íslandi á einn eða
annan hátt. Þar gegnir Menningar-
miðstöðin í Gimli mikilvægu hlut-
verki. Hún er upp af höfninni og frá
henni er gott útsýni yfir svæðið sem
Íslendingar gerðu að sínu fyrir um
127 árum.
Fjölbreytt starfsemi
Davíð Oddsson forsætisráðherra
og Eric Stefanson, fyrrverandi fjár-
málaráðherra Manitoba og síðar heil-
brigðisráðherra, eru verndarar
Menningarmiðstöðvarinnar í Gimli,
en þeir opnuðu hana formlega 21.
október árið 2000, 125 árum eftir að
Íslendingar settust að við Winnipeg-
vatn í Manitoba í Kanada. Byggingin
er samtengd Betel-elliheimilinu og í
henni eru 55 eignar- og leiguíbúðir
fyrir aldraða, glæsilegur móttökusal-
ur á 5. og efstu hæð með útsýni yfir
byggðina og vatnið, Safn íslenskrar
menningararfleifðar í Nýja-Íslandi
ásamt stórri geymslu fyrir muni, „ís-
lenska“ kaffihúsið Wevel Cafe, minja-
gripaverslun Íslendingadagsnefndar,
sérstakur fjölnota tæknivæddur salur
fyrir kvikmyndasýningar og fleira,
auk þess sem stjórn byggingarinnar,
Íslendingadagsnefnd, Þjóðræknis-
félagið, Lögberg-Heimskringla, söfn-
unarsjóðurinn Sameinað íslenskt
átak og íslenska ríkið eru með skrif-
stofur á jarðhæð.
Nýr kafli á besta tíma
Irvin Hjalmar Olafson og Larry
Ragnar Kristjanson voru helstu
hvatamenn að byggingu mannvirkis-
ins. Irvin er frá Riverton, en foreldrar
hans voru Asbjorg og Oddur Olafson.
Hann er með mikla reynslu í stórum
byggingarframkvæmdum, en hann
starfaði lengi sem verkfræðingur hjá
olíufélögum og hafði yfirumsjón með
nýbyggingum og viðhaldi víða í Kan-
ada og Bandaríkjunum. Hann lét
reyndar einnig mikið að sér kveða
innan tannlæknisfræðinnar í Mani-
toba og Ontario, var tannlæknir í ald-
arfjórðung og hefur sinnt íslenskum
samfélagsmálum í áratugi, m.a. kom-
ið að Íslendingadagshátíðinni í Gimli
á einn eða annan hátt síðan hann var
kjörinn í stjórn Íslendingadagsnefnd-
ar 1969.
Irvin segir að byggingu Menning-
armiðstöðvarinnar megi rekja til nýs
kafla í samskiptum Íslands og Kan-
ada og einkum og sér í lagi milli Ís-
lands og Manitoba sem hafi hafist
1989 með opinberum heimsóknum
Vigdísar Finnbogadóttur, þáverandi
forseta Íslands, og Davíðs Oddssonar,
þáverandi borgarstjóra Reykjavíkur.
Þessar heimsóknir hafi snert alla
þætti stjórnkerfisins og þar sem Dav-
íð hafi lýst yfir áhuga á að byggja nýj-
ar brýr á milli Manitoba og Íslands
hafi verið lögð áhersla á að kynna hann
fyrir sem flestum, sem ættu hagsmuna
að gæta. „Til 1989 voru samskiptin
hefðbundin en eftir þessar heimsóknir
breyttust viðhorf íslenskra ráðamanna
til Manitoba og öfugt og fulltrúar
stjórnvalda komu í heimsókn til að
ræða hvað íslenska ríkisstjórnin gæti
gert til að aðstoða íslenska samfélagið í
Manitoba,“ segir Irvin.
Að sögn Irvins gat þessi viðhorfs-
breyting í báðar áttir ekki komið á
betri tíma. Nauðsynlegt hefði verið að
styrkja íslensku menningararfleifð-
ina í Vesturheimi, sem fyrstu kyn-
slóðir Íslendinga vestra höfðu byggt
upp, til að festa hana enn frekar í
sessi. Um þetta leyti hafi heilbrigð-
isráðuneyti Manitoba verið að endur-
skipuleggja heilbrigðiskerfið í fylkinu
og liður í þeirri endurskipulagningu
hafi verið að yfirtaka rekstur á öllum
elli- og hjúkrunarheimilum. Betel-
stofnuninni hafi verið komið á lagg-
irnar í Winnipeg 1915 í þeim tilgangi
að tryggja öldruðum „Íslendingum“
öruggt ævikvöld í vernduðu húsnæði,
en stofnunin rekur heimili fyrir aldr-
aða í Winnipeg og Gimli. Íslendingar
hafi verið fyrstir þjóðarbrota í Mani-
toba til að koma á fót elli- og hjúkr-
unarheimili, en þeir hafi óttast hug-
myndir stjórnvalda og verið hræddir
um að missa fenginn hlut. Því hafi
stjórn Betel-stofnunarinnar ákveðið
að stíga ákveðin skref og eitt af þeim
hafi verið að stofna Betel-arfleifðar-
stofnunina, The Betel Heritage
Foundation, sem átti að aðstoða Be-
tel-stofnunina við rekstur elliheimil-
anna og jafnframt að stuðla að
varðveislu íslensku menningararf-
leifðarinnar.
Menningarmiðstöðin
sameiningartákn
Irvin var forseti Betel-stofnunar-
innar á þessum tíma og segir að hann
hafi skipt stjórninni í tvennt; annar
hluti stjórnarmanna hafi séð um Be-
tel-stofnunina en hinn hlutinn um Be-
tel-arfleifðarstofnunina og þar hafi
hann verið forseti. Þegar litið hafi
verið á stöðu „íslenskra“ mála í Mani-
toba í heild sinni hafi verið ljóst að
hinir ýmsu hópar hafi verið að basla
hver í sínu horni. Íslenskudeild Mani-
toba-háskóla hafi verið á sínum stað,
vikublaðið Lögberg-Heimskringla á
öðrum, Þjóðræknisfélagið á þeim
þriðja og svo framvegis, án þess að
eiga sameiginlegan samastað eins og
öll önnur þjóðarbrot í Manitoba.
Margvísleg samtök hafi unnið gott
starf en þau hafi verið sjálfstæð og
um litla eða enga samvinnu hafi verið
að ræða. Þessu hafi stjórn Betel-
stofnunarinnar viljað breyta og því
hafi hann látið útbúa skýrslu með til-
lögum að byggingu menningarmið-
stöðvar í Gimli og skýringum sínum á
framkvæmdum og rekstri.
Þegar Flugleiðir hafi byrjað að
fljúga til Halifax 1996 hafi ríkisstjórn
Íslands boðið 11 manns frá Manitoba
til Íslands. Skýrsluna hafi hann haft
meðferðis og kynnt Davíð Oddssyni
forsætisráðherra hugmyndirnar.
Hann hafi spurt forsætisráðherra
hvort hann vildi vera verndari bygg-
ingarinnar og hafi hann tekið vel í það
rétt eins og Eric Stefanson, þegar
hann hafi verið spurður sömu spurn-
ingar. Þegar viðskiptaáætlunin hafi
verið undirbúin hafi Eric Stefanson
bæst í hópinn, en hann hafi þá verið
fjármálaráðherra Manitoba og síðar
heilbrigðisráðherra. Hann hafi sagt
að ef Safn íslenskrar menningararf-
leifðar í Nýja-Íslandi, The New Ice-
land Heritage Museum, yrði í bygg-
ingunni gæti hann tryggt milljón
dollara styrk frá ríkisstjórn Manitoba
svo framarlega sem tækist að safna
milljón dollurum með öðrum hætti og
fá auk þess milljón dollara frá ríkis-
stjórn Kanada. Til að safna peningum
vegna byggingaframkvæmdanna hafi
stjórnin stofnað fjáröflunarsjóðinn
Sameinað íslenskt átak, The United
Icelandic Appeal, að fyrirmynd sam-
taka gyðinga í Manitoba. Fljótlega
hafi komið í ljós að þörf væri á að
safna 1,5 milljónum dollara fyrir utan
styrkina frá Manitoba-stjórn og rík-
isstjórn Kanada, en nú væri búið að
safna um 1,3 milljónum dollara. Þar af
hefði ríkisstjórn Íslands lagt fram
180.000 dollara og Eimskip 95.367
dollara.
Menningartengdi hluti byggingar-
innar, þ.e. skrifstofurnar, safnið og
móttökusalurinn á 5. hæð, tryggði op-
inberu styrkina, en Irvin segir að
bara það að hafa verið með Davíð og
Eric sem verndara hafi auðveldað alla
fjáröflun. Allir hafi verið tilbúnir að
leggja sitt af mörkum og fjölskyldur
hafi sameinast um að styrkja ákveðna
hluti. Ættingjar Dorisar og Georg
Johnsons, læknis og fyrrverandi fylk-
isstjóra í Manitoba, hafi t.d. styrkt
móttökusalinn Johnson Hall til minn-
ingar um hjónin, og skyldmenni Lou-
isar, eiginkonu sinnar, hafi safnað
120.000 dollurum til að gera fjölnota
sýningarsalinn Lady of the Lake
Theatre sem fullkomnastan til minn-
ingar um Sigurdson fjölskylduna,
sem hafi stundað veiðar á Winnipeg-
vatni frá einni kynslóð til annarrar.
Byggingin var vígð fyrir um tveim-
ur árum eða 21. október árið 2000, og
segir Irvin að þá hafi enn orðið kafla-
skipti. Nýjar dyr hafi opnast með nýj-
um möguleikum. Í byggingunni fái Ís-
lendingar frá Íslandi tækifæri til að
kynna sér sögu Nýja-Íslands og sjá
hvað heimamenn leggi af mörkum til
að viðhalda íslenskri menningararf-
leifð á svæðinu. „Nú hefur íslenska
samfélagið hérna loks eignast sitt eig-
ið hús, rétt eins og önnur þjóðarbrot,
og ekki er í kot vísað,“ segir hann.
„Frá því við opnuðum höfum við
reynt að bæta aðstöðuna reglulega og
það er ánægjulegt að sjá öll þessi ís-
lensku samtök vinna saman undir
sama þaki. Íslenska aðalræðismann-
skrifstofan í Winnipeg og íslenska
sendiráðið í Ottawa hafa auk þess
hleypt nýju blóði í alla starfsemi með
þeim dugnaðarforkum sem þar hafa
komið að málum.“
Samvinnuverkefni á Netinu
Irvin segir að samfara þessu hafi
bæjarstjórn Gimli og bæjarstjóri
samþykkt að nefna Gimli opinberlega
höfuðborg Nýja-Íslands og hafi verið
sett upp skilti við þjóðveg númer 8 því
til staðfestingar. Næsta skref sé að
tengja Íslendingabyggðirnar í ná-
grenninu enn betur Gimli með aukna
samvinnu og aukið samstarf í huga.
Liður í því sé verkefnið Vesturættir,
The Book of Life, sem fjáröflunar-
nefndin Sameinað íslenskt átak
standi fyrir á vegum Betel-arfleifðar-
stofnunarinnar. Upphaflega hafi ver-
ið stofnað til þess til að safna pen-
ingum til byggingarinnar. Gæfi
einstaklingur ákveðna upphæð fengi
hann sögu sína skráða í ættfræðiritið.
„Bókin“ samanstendur af upplýsing-
um um kanadíska og bandaríska ein-
staklinga og fjölskyldur þeirra af ís-
lenskum ættum og er á Netinu,
www.bookoflifeonline.com, en Ryan
Eyford heldur utan um skráninguna.
Sameinað íslenskt átak er ein af
hugmyndum Irvins en nefndin hefur
ekki bara safnað peningum til styrkt-
ar Menningarmiðstöðinni heldur lagt
ýmsum öðrum málefnum lið. Þar má
nefna stuðning við að halda minningu
Fálkanna frá Winnipeg á lofti, Ól-
ympíumeisturum 1920 í Antwerpen í
Belgíu, þegar fyrst var keppt í íshok-
kíi á Ólympíuleikum. Liðið keppti fyr-
ir hönd Kanada, en allir leikmenn
þess utan einn voru af íslenskum ætt-
um. Hugmyndin er að koma upp safni
um Fálkana sem verði fyrir komið í
Safni íslenskrar menningararfleifðar
í Nýja-Íslandi og fyrsti liður í því
verkefni var að fjármagna gerð mál-
verks af liðinu sem var sýnt í
tengslum við Vetrarólympíuleikana í
Salt Lake City í vetur sem leið.
Fjáröflunarnefndin hefur líka
styrkt Snorraverkefnið í Vestur-
heimi, sem hófst í fyrra og fór fram í
annað sinn í sumar, en það veitir ís-
lenskum krökkum á aldrinum 18 til 23
ára og jafnvel eldri tækifæri til þess
að heimsækja Nýja-Ísland og kynn-
ast þar menningu, tungumáli og sögu
svæðisins á um sex vikum.
Íslenska opna golfmótið, sem hefur
verið haldið undanfarin þrjú sumur
og síðan 2001 til styrktar Lögbergi-
Heimskringlu fór af stað að frum-
kvæði nefndarinnar og sér hún um
framkvæmd þess ásamt aðstandend-
um blaðsins, en Marno Olafson,
stjórnarformaður nefndarinnar, og
Dan Johnson, fyrrverandi stjórnar-
formaður, hafa skipulagt mótið.
Öflugir einstaklingar
„Íslenska samfélagið hérna er eins
sterkt og raun ber vitni vegna þess að
margir eru tilbúnir að leggja hönd á
plóg,“ segir Irvin. „Hér vinna margir
gott verk án þess að endilega sé eftir
þeim tekið og auk fyrrnefndra má
nefna Neil Bardal, aðalræðismann Ís-
lands í Gimli, sem er alltaf til staðar í
einu og öllu, Eric Stefanson, sem hef-
ur aldrei látið sitt eftir liggja, og Kris
Stefanson, sem lætur alltaf lítið fyrir
sér fara en hefur reynst okkur ómet-
anlegur, ekki síst sem tengiliður milli
ólíkra manna og samtaka.“
Irvin segir að nú sé að hefjast þriðji
kaflinn í sögunni frá 1989. Tengingin
hafi tekist, ekki síst vegna öflugs
stuðnings ríkisstjórnar Íslands með
forsætisráðherra og utanríkisráð-
herra í fararbroddi, en mikilvægt sé
að halda starfinu áfram svo þráðurinn
slitni ekki. „Við erum Íslendingar al-
veg eins og aðrir Íslendingar og fólk
beggja vegna Atlantshafsins er smám
saman að átta sig á því.“
Verkin tala í Gimli
Morgunblaðið/Steinþór Guðbjartsson
Dr. Irvin Olafson á svölunum á fimmtu og efstu hæð Menningarmiðstöðvarinnar í Gimli en höfnin og Winnipegvatn eru í baksýn.
Menningarmiðstöðin í
Gimli, The Waterfront
Centre, var formlega opnuð
fyrir um tveimur árum.
Steinþór Guðbjartsson hef-
ur fylgst með gangi mála,
hitti dr. Irvin Hjalmar Olaf-
son, einn helsta hvatamann
miðstöðvarinnar, og ræddi
við hann um bygginguna og
annað henni tengt.
Davíð Oddsson, forsætisráðherra, og Eric Stefanson, fyrrverandi fjármálaráð-
herra Manitoba og síðar heilbrigðisráðherra, eru verndarar Menningarmiðstöðv-
arinnar, en það kemur m.a. fram á upplýsingaskilti byggingarinnar á jarðhæð.
steg@mbl.is