Morgunblaðið - 06.10.2002, Blaðsíða 25

in til þess að komast af, sem sjálfstæð
smáþjóð í Evrópu á 21. öld, sé að vera
fullgildur aðili að Evrópusamband-
inu. Það sé jafnframt bezta leiðin til
þess bæði að tryggja til frambúðar ör-
yggi þjóðarinnar og að hlú að velmeg-
unarþróuninni í landinu.
Eistland: Opnasta hagkerfi
Austur-Evrópu
„Við viljum tilheyra sameinaðri og
frjálsri Evrópu. Eistland er hluti af
Evrópu, hvort sem litið er á það í
landfræðilegu, sögulegu eða menn-
ingarlegu samhengi. Því er það ein-
faldlega eðlilegt að við gerumst aðilar
bæði að NATO og ESB,“ sagði Krist-
iina Ojuland, utanríkisráðherra Eist-
lands frá því um síðustu áramót, í
samtali við Morgunblaðið í maí sl.
„Eistland er lítið land, með 1,4
milljónir íbúa. Margir eru efins um
hvernig svo litlu landi reiði af innan
Evrópusambandsins. Síðustu ár hef-
ur stuðningur við aðild þó aukizt, lík-
lega gerir fólk sér betur grein fyrir
því hversu mikilvægt það er, bæði
efnahagslega og félagslega, að gerast
aðili að sambandinu. Eistar sjá líklega
einnig að aðild þýðir efnahagslegt, fé-
lagslegt og pólitískt öryggi,“ sagði
Ojuland ennfremur.
„Það hefur aldrei fyrr verið eins
kerfisbundið eftirlit með öllum þátt-
um aðildarundirbúnings tilvonandi
nýrra aðildarríkja og nú,“ segir Alar
Streimann í eistneska utanríkisráðu-
neytinu, sem áður er nefndur, í sam-
tali sem greinarhöfundur átti við
hann í Tallinn. Vísar hann þar aðal-
lega til skýrslna framkvæmdastjórn-
ar ESB um stöðu aðildarundirbún-
ings umsóknarríkjanna. Næstu slíkra
matsskýrslna framkvæmdastjórnar-
innar, sem tilkynnt hefur verið að
muni koma út hinn 9. október, er nú
beðið með eftirvæntingu, þar sem sú
niðurstaða sem þar verður komizt að
um aðildarhæfni umsóknarríkjanna
verður eins konar for-ákvörðun um
það hvort þau fái inngöngu í sam-
bandið árið 2004, eins og að er stefnt.
Þótt almennt gildi um aðildarund-
irbúning fyrrverandi kommúnista-
ríkjanna, að þau þurfi að hafa sig öll
við til að geta uppfyllt allar þær regl-
ur og staðla sem Vestur-Evrópuríkin
hafa sett sér á liðnum áratugum er
það jafnframt staðreynd, að í sumum
tilfellum verði þau með aðildinni að
„stíga skref til baka“ í vissum skiln-
ingi. Á þetta einkum við um Eistland,
sem með inngöngunni í ESB mun
verða að gjöra svo vel að reisa aftur
tollamúra sem búið var að fella og
taka upp niðurgreiðslukerfi í land-
búnaði, en þetta eru „tvær vondar
venjur“ (eins og tímaritið The Econ-
omist kallar það) sem hin mjög svo
fríverzlunarsinnaða stjórn Eistlands
hefur sniðgengið í gegn um allt um-
bótaferlið. Vonast eistneskir ráða-
menn til þess að þegar landið verði
komið í ESB muni þeir geta lagt sitt
lóð á vogarskálarnar til að vinna
frjálsari verzlun og minni ríkisaf-
skiptum brautargengi innan sam-
bandsins.
Lettland: Stjórnkerfi að
skandinavískri fyrirmynd
Eduards Stiprais, talsmaður ESB-
samninganefndar Lettlands, tjáði
greinarhöfundi í Riga, að við aðildar-
undirbúninginn væri það að mörgu
leyti kostur að vera smáríki. „Kost-
irnir felast aðallega í því að stjórn-
kerfið er það lítið að það er yfirsjáan-
legt og sveigjanlegt; það á auðveldara
með að bregðast fljótt við og samráð,
t.d. milli manna sem sinna tengdum
verkefnum í mismunandi ráðuneyt-
um, gengur hraðar og hnitmiðaðar
fyrir sig en gerist í stærri stjórnsýslu-
apparötum,“ segir hann. Ókostinn
segir hann aðallega felast í því að lítil
ríki þurfi að axla sömu skyldur og þau
stærri; verkefnin séu sambærileg en
færri til að vinna þau.
Einkennandi fyrir lettnesku stjórn-
sýsluna segir Stiprais vera hve ungir
flestir starfsmennirnir séu; það þurfti
að byggja upp allt stjórnkerfið frá
grunni er lýðveldið var endurreist. Þá
hafi verið ákveðið að taka stjórnsýslu-
kerfi Norðurlandanna til fyrirmyndar
– „sem fellur bezt að hugsunarhætti
okkar Letta,“ segir hann. Markvisst
var reynt að sneiða hjá fólki sem hafði
gegnt ábyrgðarstöðum í sovétkerfinu.
Gallinn við þetta sé að stóran hluta
starfsmanna skorti reynslu af fag-
legri embættismennsku. En hún auk-
izt hröðum skrefum og Evrópusam-
bandið leggi mikilvægan skerf til
þessarar þróunar með þjálfunaráætl-
unum fyrir embættismenn.
Kosningar til lettneska þingsins
fara fram um þessa helgi. Samkvæmt
niðurstöðum skoðanakannana á síð-
ustu vikum hefur fylgið við flokk for-
sætisráðherrans Andris Berzins,
Vegur Lettlands, hrunið og jafnvel
ekki víst að hann nái tilskildum 5%
lágmarksfjölda atkvæða til að komast
aftur inn á þing. Anita Brauna, Evr-
ópumálasérfræðingur Diena, stærsta
dagblaðs Lettlands, tjáði greinarhöf-
undi að þessar óvinsældir forsætis-
ráðherrans og flokks hans snertu þó
engan veginn stefnuna inn í ESB og
NATO. „Allir helztu stjórnmálaflokk-
ar landsins styðja inngönguna í ESB,
þar á meðal þeir tveir flokkar sem nú
njóta mests fylgis, Nýir tímar, sem
Einars Repse fer fyrir, og Þjóðar-
flokkurinn, sem Andris Skele, fyrr-
verandi forsætisráðherra, fer fyrir,“
segir Brauna. Segist hún ekki óttast
að ESB-aðildarsamningarnir verði
felldir í þjóðaratkvæðagreiðslu, jafn-
vel þótt hlutfall yfirlýstra stuðnings-
manna aðildarinnar hafi lækkað í 39%
í nýlegum skoðanakönnunum.
Fischler sýnir skilning á
áhyggjum í landbúnaði
Er Franz Fischler, sem fer með
landbúnaðar- og sjávarútvegsmál í
framkvæmdastjórn ESB, kom í upp-
lýsingaferð til Eystrasaltslandanna í
september komu landbúnaðarráð-
herrar ríkjanna þriggja og aðrir
fulltrúar hagsmunaaðila í landbúnað-
inum á framfæri við hann helztu
áhyggjuefnum sínum í tengslum við
landbúnaðarþátt aðildarsamning-
anna. Þyngst vógu áhyggjur af því að
í þeim tillögum sem framkvæmda-
stjórnin hefur lagt fram um landbún-
aðarmálin (en ráðherraráð ESB hef-
ur enn ekki ákveðið að gera að
formlegri samningsafstöðu sam-
bandsins í málaflokknum) sé gert ráð
fyrir of takmörkuðum framleiðslu-
kvótum. Kvótarnir eru miðaðir við
framleiðslu áranna 1995-1999, en það
finnst bændum í Eystrasaltslöndun-
um ósanngjarnt með tilliti til þess að á
þessu tímabili var framleiðslan í lág-
marki þar sem umskiptin úr sovézka
samyrkjubúskapnum yfir í einkarek-
inn samkeppnisbúskap áttu þá enn
langt í land. Auk þess urðu þeir sem
þó gátu mest framleitt fyrir miklum
skakkaföllum af völdum fjármála-
kreppunnar í Rússlandi, mikilvæg-
asta útflutningsmarkaði landbúnað-
arafurða frá Eystrasaltslöndunum.
Sýndi Fischler skilning á þessu. „Við
erum reiðubúnir að sýna vissan
sveigjanleika við kvótasetninguna,“
sagði hann. Hins vegar lagði Fischler
áherzlu á, að ríkin þrjú ættu ekki að
gera sér vonir um að fá meira í nið-
urgreiðslur og styrki en gert hefur
verið ráð fyrir í þeim tillögum sem
fyrir liggja af hálfu ESB um það efni.
„Við verðum að vera raunsæir,“ hefur
AFP-fréttastofan eftir Fischler. „Viss
aðildarríki í sambandinu eru treg til
að greiða nokkrar beingreiðslur yfir-
leitt og fjárlög ESB eru í járnum.“
Rétt eins og í mörgum öðrum um-
sóknarríkjum, þar á meðal Póllandi,
eru menn í Eystrasaltslöndunum
óánægðir með að í tillögum fram-
kvæmdastjórnarinnar skuli vera gert
ráð fyrir, að fyrst eftir að þessi ríki fá
inngöngu í sambandið skuli þarlendir
bændur ekki eiga tilkall til meira en
fjórðungs af þeim beingreiðslum sem
kollegar þeirra í eldri aðildarríkjun-
um fá.
Fischler lagði áherzlu á að ekki
mætti láta landbúnaðarmálin verða
að hindrun í stækkunarferli sam-
bandsins. Sagðist hann myndu gera
allt sem í hans valdi stæði til að koma í
veg fyrir að svo færi. Á aukaleiðtoga-
fundi ESB í Brussel 25.-26. október
stendur til að ESB-ríkin 15 útkljái
ágreining um landbúnaðar- og
byggðastyrki til tilvonandi nýju aðild-
arríkjanna.
Marius Laurinavicius á Lietuvos
Rytas, sem áður er nefndur, sagðist í
samtali við greinarhöfund í Vilnius
ekki skilja yfir hverju bændur væru
að kvarta. Þeir væru mun betur settir
en margar aðrar starfsstéttir í land-
inu og staða þeirra myndi ótvírætt
batna við inngönguna í Evrópusam-
bandið, jafnvel þótt þeir fengju ekki
allt upp í hendurnar sem bændur í V-
Evrópu fá nú í gegn um sjóði sameig-
inlegu landbúnaðarstefnunnar.
Ignalina-málið leyst
Í júní síðastliðnum tókst samninga-
mönnum Litháens og ESB að ná sam-
komulagi um áætlun um lokun Ignal-
ina-kjarnorkuversins. Var þetta sam-
komulag áfangi á leið Litháens inn í
ESB, þótt framtíð versins hefði ekki
verið með beinum hætti á dagskrá að-
ildarviðræðnanna. Deila milli lithá-
ískra stjórnvalda og ESB um það hve
fljótt ætti að hætta rekstri versins –
sem var byggt á sovéttímanum og er
með kjarnakljúfa af sömu gerð og
kjarnorkuverið alræmda í Tsjernobyl
í Úkraínu – flæktist fyrir í aðildarvið-
ræðunum og hafði áhrif á samninga
bæði um orkumál, umhverfismál o.fl.
Ignalina-verið sér Litháen fyrir
meirihlutanum af raforkuþörf lands-
ins, en geislavirkt eldsneytið er flutt
inn frá Rússlandi. Í samkomulaginu
var fundin málamiðlun milli efnahags-
legra þarfa Litháens og hagsmuna
ESB, sem af öryggisástæðum vildi
loka verinu sem allra fyrst.
Í samkomulaginu lýsa litháísk
stjórnvöld því yfir fyrir sitt leyti, að
þau munu loka kjarnakljúfi 1 fyrir ár-
ið 2005 og kjarnakljúfi 2 fyrir 2009.
ESB lýsir því yfir fyrir sitt leyti að
það muni halda áfram að veita Lit-
háum viðeigandi viðbótarfjárhagsað-
stoð við að taka kjarnakljúfana úr
umferð. Er í samkomulaginu viður-
kennt af hálfu ESB, að kostnaðurinn
við að hætta rekstri Ignalina-versins
yrði yfirþyrmandi baggi á litháískum
skattgreiðendum, ef þeir einir ættu
að bera hann. Er gizkað á að hann
verði á næstu árum og áratugum sem
svarar um 210 milljörðum ísl. króna.
Blaðamaðurinn Laurinavicius fullyrð-
ir að þessi lausn hafi verið eina skyn-
semin fyrir Litháa, að „loka Ignalina
fyrir ESB-fé“ fyrr en ella.
Enn er verið að vinna að nákvæmri
útfærslu á framkvæmd samkomu-
lagsins. Hétu samningamenn ESB
því að málið yrði aftur tekið á dagskrá
áður en aðildarviðræðunum yrði að
fullu lokið.
Kaliníngrad: Rússnesk
fátæktareyja inni í ESB
Það eru fleiri sértæk vandamál sem
Eystrasaltslöndin flytja með sér inn í
Evrópusambandið. Þar á meðal eru
nokkur óleyst mál í samskiptunum
við Rússland. Samningar sem Eist-
land og Litháen hafa gert við Rúss-
land um landamæri ríkjanna, eins og
þau eru nú, hafa ekki getað tekið gildi
þar sem rússneska þingið hefur ekki
viljað staðfesta þá. Staða hinna stóru
rússneskumælandi minnihlutahópa í
löndunum eitrar stöðugt samskiptin.
Það sem nú er mest knýjandi
vandamálið í tengslum við ESB-aðild-
arsamningana er að rússneska hér-
aðið Kaliníngrad verður með ESB-að-
ild Litháens og Póllands innilokað af
landsvæði ESB (og líklega jafnframt
NATO). Kaliníngrad-hérað (Kalin-
ingradskaja Oblast) var fram til 1945
norðurhluti Austur-Prússlands, aust-
asta héraðs Þýzkalands, en þýzkir
íbúar þess voru ýmist drepnir, flúðu
eða voru flæmdir á brott og svæðið
var innlimað í Sovétríkin eftir stríðið.
Allt fram til hruns Sovétríkjanna fyr-
ir um áratug var héraðið lokað hern-
aðarsvæði í kring um flotastöð Rauða
hersins í hafnarborginni Kaliníngrad,
sem áður hét Königsberg. Í héraðinu
býr nú hátt í milljón manns, svo til allt
borgarar rússneska sambandsríkis-
ins. Efnahagsástandið þar er nú mjög
bágborið, glæpatíðni há og smitsjúk-
dómar útbreiddir.
Rússnesk stjórnvöld krefjast þess
að íbúar héraðsins, sem og allir aðrir
borgarar Rússlands, megi ferðast til
þess og frá án þess að þurfa að sækja
um vegabréfsáritun, þótt þeir þurfi að
fara um litháískt eða pólskt ESB-
landsvæði í þessum tilgangi. Það er
hins vegar ekki svo einfalt fyrir ESB
– og tilvonandi ESB-ríkin Litháen og
Pólland – að heimila það, þar sem
landamæri þeirra verða ytri landa-
mæri ESB og Schengen-svæðisins
svokallaða, en innan þess á fólk al-
mennt að geta ferðast svo að segja
eftirlitslaust yfir öll innri landamæri.
Vonazt er til að deilan um ferða-
frelsi Rússa til og frá Kaliníngrad
verði leyst fyrir áformaðan samráðs-
fund ESB og Rússlands í Kaup-
mannahöfn í byrjun nóvember, en
stjórnvöld í Moskvu hafa hótað að
sniðganga hann gangi það ekki eftir.
Framkvæmdastjórn ESB lagði um
miðjan september fram tillögur að
lausn, sem fælist í því að íbúar Kal-
iníngrad fengju sérstök skilríki sem
veittu þeim heimild til að ferðast í
gegn um Litháen og Pólland án vega-
bréfsáritunar. Þar sem aðrir borgar-
ar Rússlands þyrftu eftir sem áður að
sækja um áritun lýstu Rússar tillög-
urnar ófullnægjandi og eftir er að sjá
hvort takast muni að ná málamiðlun
svo að þetta mál verði ekki til þess að
tefja stækkun ESB til austurs.
Vidmantas Purlys, sem á sæti í
ESB-samninganefnd Litháens og
greinarhöfundur hitti að máli í Vil-
nius, segir að meðal íbúa Kaliníngrad
séu bæði vonir og áhyggjur tengdar
ESB-aðild Litháens og Póllands. Að
hans mati væri æskilegast að svæðið
nyti einnig að einhverju leyti góðs af
ESB-aðild hinna aðliggjandi landa.
Getur hann til dæmis séð fyrir sér að
hægt verði að tengja Kaliníngrad inn í
svæðisbundin samstarfsverkefni sem
ESB styrkir.
Smáríki eru aðlögunarhæfari
Með tilliti til þess hve ógnarlanga
og stranga leið hin ný-endurstofnuðu
ríki Eistland, Lettland og Litháen
virtust fyrir einum áratug eiga fyrir
höndum að því marki að ná samning-
um um inngöngu í Evrópusambandið
liggur við að það megi undrum sæta
að nú virðist fátt geta komið í veg fyr-
ir að einmitt sá árangur náist, og það
fyrir lok þessa árs. Verður í þessu
sambandi að hafa í huga að umbylt-
ingarferlið sem Eystrasaltslöndin
þurftu að ganga í gegnum var enn rót-
tækara en hinna landanna í Mið- og
Austur-Evrópu, sem voru þó sjálf-
stæð ríki þótt þau lytu Moskvuvald-
inu; Eystrasaltsríkin höfðu aftur á
móti verið innlimuð í Sovétríkin sjálf.
Enginn vafi leikur á því, að ein af
ástæðunum fyrir því að Eystrasalts-
löndin hafa getað tileinkað sér svona
fljótt allt það nauðsynlegasta til að
uppfylla aðildarskilyrðin að ESB –
velferðarklúbbi Vestur-Evrópu – er
að þetta eru lítil lönd, sem hafa getað
sérsniðið sér stakk eftir vexti, og
byggt upp sveigjanlegt, skilvirkt
stjórnkerfi og beint viðskiptalífinu til-
tölulega fljótt inn á nýjar brautir sem
dugðu til að ná settu marki. Bæði eru
litlar þjóðir almennt vanar því að
verða að laga sig að því sem stærri
þjóðir gera og þar sem efnahagslíf
þeirra og stjórnkerfi er yfirsjáanlegra
er líka auðveldara að hrinda umbóta-
áformum í framkvæmd og fylgja þeim
eftir. Þar við bætist samkeppnin milli
þeirra um að uppfylla aðildarskilyrðin
sem fyrst, sem hleypti í þau metnaði
til að leggja það á sig sem nauðsyn-
legt var til að ná því marki sem stefn-
an var sett á.
Af þessum árangri má álykta, að sá
sveigjanleiki sem einkennir smáríki á
borð við Eystrasaltslöndin geri þau
hæfari til að hrinda með árangursrík-
um hætti í framkvæmd risaverkefni á
borð við það, að aðlaga fyrrverandi
kommúnistaríki að öllum aðildarskil-
yrðum Evrópusambandsins.
Frá Riga. Þetta minnismerki, sem reist var eftir stofnun fyrsta lettneska lýð-
veldisins í kjölfar fyrri heimsstyrjaldar, er tákn um sjálfstæðisvilja Letta. Það fékk
að standa allan Sovéttímann. Áletrunin merkir „Föðurland og frelsi“.
auar@mbl.is


      

 


 

 







 






 
!"
 !#$






 

 
 


  !!!

 "
 $%&
  '
($&#

)  !!!
*
#
  '''
+ +
 
 
+ ,
+ !,
 -,
. !,
- ,
- ,
 +,
 ,
+ -,
.

.
/0
12#

0&
  ''
'

   '' 
 


  
 !"# $
'''%&'(


 

)*
  '''')'  *
  
*& &
$
*3#
 ''''
+,
-,
+!,

Næsta sunnudag: SA-Evrópa,
Kýpur og Malta. Lokagrein.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6. OKTÓBER 2002 25