Morgunblaðið - 15.02.2003, Side 36

HEILSA
36 LAUGARDAGUR 15. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
U
RV
1
34
56

01
/2
00
1
P
RE
N
TU
N
:
BL
A
BL
A
www.urvalutsyn.is
Úrval-Úts‡n Lágmúla 4: 585 4000 • Hlí›asmára: 585 4100
Keflavík: 420 6000 • Akureyri: 460 0600 • Selfossi: 482 1666
og hjá umbo›smönnum um land allt
* M.v. 4ra manna fjölskyldu
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
U
RV
2
02
52

02
/2
00
3
Spurning: Eru einhverjar þekktar
afleiðingar eða aukaverkanir sem
staðfest hefur verið að fylgi Atk-
ins-megrunarkúrnum, sem tröll-
ríður öllu um þessar mundir?
Svar: Það hefur væntanlega
ekki farið framhjá neinum að of-
fita er mikið og hratt vaxandi
vandamál í hinum vestræna heimi.
Skýringin á því hvers vegna fólk
er of feitt er í sjálfu sér einföld, við
borðum of mikið og hreyfum okk-
ur of lítið. Við vitum hins vegar
ekki hvers vegna ástandið hefur
farið eins hratt versnandi síðustu
áratugina og raun ber vitni. Rann-
sóknir í N-Ameríku og Evrópu
sýna að á þessum tíma hefur fitu-
neysla heldur minnkað, syk-
urneysla hefur aukist mikið og
hreyfing fólks hefur minnkað. Þó
eru sífellt fleiri sem stunda lík-
amsrækt. Hvort við fitnum eða
grennumst byggist einfaldlega á
jafnvæginu milli þess sem berst
inn í líkamann af næringu (orku)
og þess sem hann brennir. Þetta
ákvarðast nánar tiltekið af orku
fæðunnar sem við neytum og því
hversu vel líkaminn nýtir þessa
orku annars vegar og hins vegar
grunnefnaskiptum líkamans og
þeirri viðbótarorku sem hann
eyðir, einkum með hreyfingu. Í
þessu reikningsdæmi skiptir sam-
setning fæðunnar litlu máli, ein-
ungis hve orkurík hún er. Þess
vegna bera megrunarkúrar eða
átak til megrunar árangur ef lík-
aminn brennir meiru en við borð-
um. Þá vaknar spurningin hvort
einhver sérstök samsetning á
orkusnauðu fæði sé vænlegri til
árangurs en önnur og þá sér-
staklega langtímaárangurs. Það er
erfitt að megra sig en mörgum
sinnum erfiðara að halda þeim ár-
angri til langs tíma. Sennilega er
búið að prófa allar mögulegar teg-
undir megrunarkúra, fitusnauða,
fituríka, kolvetnasnauða, kolvetna-
ríka o.s.frv. Til eru fjölmargir kúr-
ar sem sumir eru kenndir við upp-
hafsmanninn, margir þessara kúra
hafa verið vinsælir um tíma og því
jafnvel haldið fram að nú sé komin
lausnin á offituvandanum. En það
er ekki til nein töfralausn á þess-
um vanda og verður líklega aldrei
til. Sumir megrunarkúrar eru
öfgakenndir, það á að sniðganga
vissar fæðutegundir eða neyta
nær eingöngu vissra fæðutegunda.
Slíkar öfgar í fæðuvali geta verið
varasamar og t.d. leitt til skorts á
nauðsynlegum fæðuefnum eða vít-
amínum. Einn slíkur megrunarkúr
er kenndur við Atkins sem skrifaði
um hann bók fyrir nálægt 30 árum
og nýverið aðra bók með nokkuð
breyttum áherslum. Atkinskúrinn
er mjög öfgakenndur að því leyti
að sneiða ber nánast alveg hjá kol-
vetnum (mest um 20 g/dag fyrstu
vikurnar og síðan mest 60 g/dag)
en neyta þess í stað fitu og pró-
teina. Eins og áður er getið verður
svona kúr að vera hitaeiningarýr
þannig að ekki má borða fitu og
prótein að vild eins og stundum er
haldið fram. Markmið Atkinskúrs-
ins er að líkaminn sé stöðugt í
ástandi sem nefnist ketósa en við
það brotna niður fita og prótein í
líkamanum til að mynda lífs-
nauðsynlegan blóðsykur. Ketósa
er mjög sjúklegt ástand sem kem-
ur einnig fyrir í sykursýki þegar
líkaminn getur ekki nýtt sykurinn
sem er í blóðinu. Sykursýki fylgja
alvarlegar líffæraskemmdir og
ekki er vitað með vissu hvað af
þeim er afleiðing ketósu og hvað
er af öðrum ástæðum. Af fræði-
legum ástæðum óttast menn að
langtímaafleiðingar Atkinskúrsins
kunni að vera æðaskemmdir, æða-
kölkun, vöðvarýrnun, beinþynn-
ing, sykursýki, ristilkrabbamein
og kannski fleira. Þessi kúr er í
andstöðu við öll helstu manneld-
ismarkmið undanfarinna áratuga.
En hvað hafa rannsóknir á fólki
leitt í ljós? Vandinn er sá að hér
skortir tilfinnanlega betri rann-
sóknir en gerðar hafa verið. Fólk
grennist á þessum kúr en varla
meira en á öðrum megrunarkúrum
ef litið er til hitaeininga í fæðunni
og hreyfingar. Langtímaárangur
af megrunarkúrum almennt er
ekki góður og eftir fimm ár eru
meira en 80% búnir að ná fyrri
þyngd; ekki hefur verið sýnt fram
á að Atkinskúrinn sé betri en aðrir
að þessu leyti. Atkinskúrnum
fylgja aukaverkanir eins og slapp-
leiki, andremma og líkamslykt
(m.a. asetónlykt), höfuðverkur,
ógleði og mikil hægðatregða en
eins og með flest er þetta afar ein-
staklingsbundið. Hægðatregðan
stafar líklega af því að jurtatrefjar
vantar í fæðuna. Margir gefast
upp vegna aukaverkana. Nýleg
rannsókn sýndi að eftir þrjá mán-
uði á kúrnum fóru flestir að borða
meira af kolvetnum. Einkennandi
fyrir rannsóknir á kolvetnasnauð-
um kúrum er að þátttakendur eru
of fáir, margir detta út úr rann-
sóknunum og kolvetni eru ekki
alltaf svo skert að þau valdi
ketósu, sem er markmið Atkins-
kúrsins. Það sem er alvarlegast er
að þessar rannsóknir stóðu allar
yfir í allt of skamman tíma, fáar
lengur en 8–12 vikur og örfáar í
sex mánuði. Það sem þessar
skammtímarannsóknir gefa vís-
bendingar um eru mjög ein-
staklingsbundin viðbrögð, blóðfit-
ur lagast t.d. að meðaltali en
versna verulega hjá sumum, syk-
urþol lagast að meðaltali en versn-
ar hjá sumum og vöðvamassi rýrn-
ar mismikið. Blóðfitur og sykurþol
lagast við að grennast óháð aðferð.
Rannsókn á ungu, mjög feitu fólki
sem var á Atkinskúr í þrjá mánuði
leiddi í ljós tap á beinmassa (bein-
þynningu) enda er vitað að pró-
teinríkt fæði eykur kalktap með
þvagi. Niðurstaðan er sú að við vit-
um sáralítið um langtímaáhrif
Atkinskúrsins á líkamann vegna
þess að rannsóknir eru mjög af
skornum skammti en á fræði-
legum forsendum er þessi kúr
talsvert áhyggjuefni. Þeir sem eru
með langvarandi sjúkdóma eins og
nýrnasjúkdóma, hjarta- og æða-
sjúkdóma eða sykursýki ættu að
forðast þennan kúr. Atkinskúrinn
á hugsanlega rétt á sér, í stuttan
tíma, hjá mjög feitu fólki þegar allt
annað hefur brugðist og offitan er
farin að valda sjúkdómum. Meðan
við vitum ekki meira um lang-
tímaáhrif þessa kúrs á líkamann
ættu allir aðrir að forðast hann.
Er Atkins-megrunarkúrinn hættulegur?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR SPURNINGUM LESENDA
Ketósa er mjög
sjúklegt ástand
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt lækn-
inn um það sem þeim liggur á hjarta. Tekið
er á móti spurningum á virkum dögum milli
klukkan 10 og 17 í síma 5691100 og bréfum
eða símbréfum merkt: Vikulok. Fax
5691222. Einnig geta lesendur sent fyrir-
spurnir sínar með tölvupósti á netfang
Magnúsar Jóhannssonar: elmag@hot-
mail.com.