Morgunblaðið - 28.02.2003, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FÖSTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MEÐ hreinan og ljúfan ogheilnæman blæ, oghiminninn bláan ogspeglandi sæ.
Ég geng á sönginn, á Elliheimilinu
Grund; – þetta er einsöngur, – nei,
þegar nær dregur heyri ég að þetta
er samsöngur, – en skínandi björt og
falleg tenórröd sker sig úr hópnum,
og syngur tandurhreint upp á hæstu
tóna. Þetta er rödd Einars Sturlu-
sonar. Hann hefur þann starfa hér að
syngja með gamla fólkinu á morgn-
ana og píanóleikarinn er hugguleg
dama, Guðrún West.
Ég geng inn í salinn og það er ekki
um annað að ræða en að taka undir:
Nú blika við sólarlag sædjúpin köld.
Ó svona ætt’ að vera hvert einasta
kvöld … hér er sungið af hjartans
innlifun og ljóst að sönggleði for-
söngvarans er bráðsmitandi, – sal-
urinn er fullur af syngjandi fólki.
Söngurinn þagnar og Einar vippar
sér að blaðamanni með tvær dömur
sér við hlið, heilsar og kynnir hana
fyrir dömunum: „Þessi unga stúlka
hér, – við vorum einu sinni hálftrúlof-
uð en svo sagði hún mér upp.“ „Það
var líka eins gott,“ segir önnur dam-
an, „annars væri mér að mæta.“ Hún
heitir Dóra Þorkelsdóttir og segist
„skamma Einar hvern einasta dag“.
Hin er píanóleikarinn frækni, Guð-
rún West.
Blaðamaður þiggur nafnbótina
„unga stúlkan“ með kærkominni
þökk og er fráleitt að leiðrétta það en
Einar er ekki af baki dottinn í skrök-
sögunum: „Það var gömul kona sem
sagði við mig að sig hefði dreymt að
hún væri dáin og komin til himna-
ríkis: Þar hitti ég á morgunstund
eins og við höfum hér á Grund svo að
ég segi við Sánkti Pétur: Hafið þið
svona morgunstund eins og Elli-
heimilið Grund? Já, segir Sánkti Pét-
ur, við tókum þetta upp eftir þeim.
Svo heyri ég að farið er að syngja,
segir konan, en heyri að þetta er
ósköp daufur söngur og spyr Sánkti
Pétur hvort Einar sé ekki þarna. Jú,
segir Sánkti Pétur, Einar var hérna
en við urðum að láta hann fara.
Hvernig stóð á því? spurði konan.
Nú, hann sagði svo margar sögur,
sem fólkið vildi hlusta á, að Guð al-
máttugur var sjálfur farinn að trúa
honum þannig að við urðum að vísa
honum burt! Sjáðu til, svona eru sög-
urnar hérna, – vilt’ekki annars
kaffi?“
Við setjumst niður í næstu stofu, –
því Dóra er farin að lesa Passíusálma
og vill auðvitað fá næði til þess. Ein-
ar heldur áfram að segja mér sögur
þar til ég get loks farið að tosa upp
úr honum eitthvað um það sem var
tilefni heimsóknar minnar til hans, –
sönginn. Hann er nefnilega nýbúinn
að gefa út tvo geisladiska með göml-
um upptökum af eigin söng, – upp-
tökum úr safni Ríkisútvarpsins.
„Ég er búinn að vinna hér á Grund
í 43 ár, – ekki fulla vinnu því ég
kenndi alltaf söng eftir hádegið. Ég
vann hér líka við sjúkraþjálfun í
mörg ár. Og hér er ég enn, – er auð-
vitað með yngstu mönnum, áttatíu
og fimm ára, verð áttatíu og sex í
júní. Þótt ég beri æskuna ekki svo
mikið utan á mér, þá er hún þarna öll
– innvortis.“
Að Einari standa Bárðdælingar og
Hreppamenn og á æskuheimili hans
voru til þrjú hljóðfæri, orgel, harm-
ónikka og fiðla. Faðir hans, Sturla
Jónsson og föðurfjölskylda voru
meira og minna allt músíkantar, – og
móðir Einars, Sigríður Einarsdóttir,
var systir Gests á Hæli, föður Þor-
geirs og Steinþórs í MA-kvart-
ettinum. Einar segir föður sinn
reyndar hafa orðið frægastan fyrir
það að ganga suður öræfi einn um
hávetur til að heimsækja kærustuna
í Hreppunum. „Þótt ég hefði átt tíu
kærustur fyrir sunnan heiði, hefði ég
ekki lagt í svona ferð, – en hann náði
henni og til tvítugs hafði ég aldrei
heyrt hjón rífast. Þau höfðu meira
gaman af því að gera að gamni sínu
og segja sögur.“ Allir á heimili Ein-
ars voru líka á kafi í músíkinni og
mikið var sungið og spilað þrátt fyrir
fátækt. „Það var aldrei svo hádeg-
ismatur að það væri ekki sungið á
eftir,“ segir Einar. „Svo kom útvarp-
ið 1939 og þá fór maður á kaf í er-
lendu músíkina og lærði heilu aríurn-
ar utanað. Mér er minnisstætt hvað
ég var hrifinn af Caruso, Tito Schipa,
Beniamino Gigli og svo nokkuð löngu
seinna Jussa [Björling].“
Söng íslensk lög í
sænska útvarpið
Einar fór sextán ára í Íþróttaskól-
ann í Haukadal og var þar í tvo vet-
ur. Jón Bjarnason kennari þar tók
eftir því að rödd Einars var góð og
skær og þar var stofnaður kór.
Sautján ára flutti hann til Reykjavík-
ur, fór í gagnfræðaskóla og gekk í
Iðnaðarmannakórinn, fór í tíma hjá
Sigurði Birkis og Pétri Jónssyni og
var svo farinn að syngja með Karla-
kór Reykjavíkur. Sigurður Þórð-
arson söngstjóri vildi endilega koma
honum út til náms og hann og Guð-
laugur Rósinkrans aðstoðuðu Einar
við að komast til eins virtasta söng-
kennara og söngvara tónlistar-
akademíunnar í Stokkhólmi, Josephs
Hislop. En um þrítugt fór að bera á
sjúkdómi sem átti eftir að setja strik
í reikninginn. „Ég fékk ofnæmi og
var stundum þannig að ég gat bara
alls ekkert sungið. Inni á milli gekk
mér allt í haginn. Á öðru ári sagði Hi-
slop mér að nú væru próf hjá útvarp-
inu og að ég skyldi endilega spreyta
mig fyrir þá. Hann stakk upp á því að
ég syngi íslensk lög ef ég kæmist að.
Ég komst að og söng heilt prógramm
í sænska útvarpið og undirleikari
minn var Páll Kr. Pálsson sem var
líka að læra í Stokkhólmi. Þegar
Hislop frétti að ég hefði sungið mikið
í kórum spurði hann hvort ég vildi
ekki syngja í óperukórnum, – ég
fengi borgað fyrir það. Það var þá
verið að færa upp Cavalleria Rustic-
ana og I Pagliacci. Hann vildi semja
þannig við mig að hann tæki greiðsl-
una upp í námskostnaðinn þannig að
þetta var hentugt fyrir okkur báða.
Karlinn var einstakt góðmenni og
líka skemmtilegur.Tenórinn sem
söng í Cavalleria var Einar And-
ersen, – alveg rosalega góður – tók
við af Jussa Björling þegar hann
hætti. Hjá þessum Anderson bjó ég
um tíma og kynntist fjölda fólks úr
óperunni. Ég hafði milligöngu um að
hann kæmi heim til Íslands á vegum
Tónlistarfélagsins 1949 og fólk hafði
bara ekki heyrt aðra eins rödd.“
Birgit Nilsson bauð af nesti sínu
Í náminu í Stokkhólmi kynntist
Einar bæði Nikolaij Gedda og Birgit
Nilsson og Einar segir að þau hafi
bæði verið einstaklega geðsleg og al-
mennileg. „Birgit Nilsson var strax
algjört séní, – bóndastúlka af Skáni.
Þegar við fórum í kaffitíma í skól-
anum voru auðvitað allir blankir.
Birgit kom hins vegar með smurt
brauð að heiman og gaf okkur hinum
með sér. Hún var alveg einstök og
laus við öll merkilegheit.“ Einar átti
eftir að kynnast fleiri stjörnum í óp-
erunni, gegnum velgjörðarmann
sinn Einar Anderson. Þeirra á meðal
var Jussi: „Hann var mikill grínisti, –
sagði sögur og ýkti vel. En hann gat
líka drukkið. Hann var einu sinni í
matarboði hjá Einari Anderson,
ásamt Birgit Nilsson og fleirum.
Einar þorði ekki að hafa annað en
létt vín á boðstólum, Jussa vegna, en
undir dúk, undir borðinu var hann
með Skånebrennivín. Ef við sáum
tækifæri, máttum við hella í glösin
okkar, en Jussi mátti bara ekki sjá
það. En Jussi var afskaplega
skemmtilegur og var maður sem
maður gleymir ekki.
Frá Svíþjóð fór ég til Noregs og
söng í óperunni í Ósló. Þá var ég nú
farinn að finna talsvert fyrir ofnæm-
inu. En mig langaði að halda áfram
og ég fór til Þýskalands til að læra
ljóðasöng hjá prófessor Henny Wolf.
Hún sendi mig strax til frægs kenn-
ara, doktors Kogin, og hann var sá
eini sem athugaði mig vel, lét taka úr
mér sýni og komst að því að ég væri
með ofnæmi sem læknar kynnu eng-
in skil á, en líklegt væri að ég myndi
losna við það 48 ára gamall. Þá yrðu
hormónabreytingar hjá körlum, eins
og hjá konum, en ekki í sama mæli.
Þetta passaði og þegar ég var 48
kom röddin til baka alveg óskemmd.
En áður en þetta gerðist hafði
Henny Wolf hvatt mig til að próf-
syngja fyrir óperuna í Flensborg í
Þýskalandi. Þangað var ég ráðinn
1960 og átti að syngja Don Pasquale,
Évgeníj Onegin og í Töfraflautunni
en um haustið var ég orðinn svo
slæmur af ofnæminu að ég varð að
hætta og var alltaf af og til ósöng-
hæfur þar til ég varð 48 ára.“
Láttu mig vita ef þú ert í stuði
Einar segir að upptökurnar sem
hann hefur nú gefið út á geisla-
diskum séu frá ýmsum tímum. „Fritz
Weisshappel var svo almennilegur
og vissi um ofnæmi mitt. Hann sagði
bara: Þú lætur mig vita ef þú ert í
stuði og þá tökum við upp. Þannig
varð margt af þessu til. Victor
Urbancic var líka dásamlegur maður
að vinna með.“
Það voru frændur Einars og vinir
sem hvöttu hann til að gefa söng sinn
út, Jón Hlöðver Áskelsson þar á
meðal. „Sumt af þessu er alveg
sæmilegt,“ segir Einar hógvær og
bætir því við að hann hafi tamið sér
að syngja frekar af mýkt en kröftum
og finnst allt of mikil áhersla á það
síðarnefnda hjá tenórsöngvurum nú
til dags. „Ég hef nú svolítið gaman af
því en hef aldrei þorað að segja frá
því að á diskunum eru lögin Om dag-
en ved mit arbete og Allt under
himmelens feste. Ég söng þetta í
norska útvarpið sem ég söng nú
reyndar nokkuð oft í – eins og það
sænska og finnska. Núnú, það kom
krítík eftir þetta og þar stóð: Is-
landske tenoren påminder mycket
på Jusse Björling – mér fannst þetta
nú alltaf eins og hundaþúfa hjá fjalli
og þorði ekkert að minnast á þetta
en mér þótti vænt um þetta og hlýn-
aði geysilega um hjartaræturnar. Ef
maður er að segja frá svona gæti það
verið tekið sem mont.“ Einar hefur
verið eftirsóttur söngkennari lengi
og starfaði síðast við Söngskólann í
Reykjavík. En þótt hann kæmist „á
aldur“ var hann ekki á því að hætta
að kenna og er enn með nemendur í
einkatímum: „enda er ég með yngstu
mönnum; því spyrðu svona?“
Sviðsmaður af lífi og sál
Það vantar ekki létta lund og gott
skap á þessum bæ og það má lesa í
samskipti Einars við fólkið á Grund
að þar er hann aufúsugestur sem
fólki finnst vænt um. „Ef ég hætti
verð ég bara gamall og latur og hug-
myndaflugið hverfur. Hérna bý ég til
lygasögur á hverjum morgni. Ég
sæki oft fólkið á morgnana í sam-
verustundina. Það hitti mig hér göm-
ul kona og var eitthvað í vandræðum,
þannig að ég fór að hjálpa henni að fá
sér sæti. Þá segir hún: Mikið ertu
alltaf fallegur. Þakka þér fyrir, –
gaman að heyra það, segi ég. Ég ætl-
aði að hjálpa henni eitthvað meira,
en þá sagði hún: Æ, farðu nú hægt,
því ég sé varla nokkurn skapaðan
hlut. Þá fór ég upp að syngja og til
mín gengur kona og segir: En hvað
þú hefur alltaf fallega rödd. Þakka
þér fyrir, það er gaman að heyra. Ég
vildi auðvitað ræða meira við hana,
og þá segir hún: Æ, góði, talaðu
hærra, ég er eiginlega alveg heyrn-
arlaus.“
Einar hefur það í sér að eiga best-
heima á sviði. Sögurnar spinnur
hann jafnharðan og söngurinn með
gamla fólkinu eru til marks um það
líka. Hver veit hvert hann hefði kom-
ist hefði röddin verið í lagi? Hann
segist komast þetta allt á lífsgleðinni
og góðri heilsu, og hann nær ennþá
upp á háa C-ið. Geri aðrir betur.
Æskan er þarna öll – innvortis
begga@mbl.is
Einar Sturluson tenór-
söngvari er enn að
syngja þótt sjúkdómur
hafi á sínum tíma stytt
frama hans á erlendri
grund. Þetta lífsglaða
„ungmenni“ skemmtir
vistmönnum á Grund
með lygasögum og söng,
eins og Bergþóra Jóns-
dóttir komst að er hún
heimsótti hann þangað.
Morgunblaðið/Sverrir
Einar Sturluson. Tæplega 86 ára tenórsöngvari. Og nær ennþá upp á háa C-ið. Morgunblaðið/Sverrir
EFTIR að yfirþyrmandi og
fína óperettan hafði verið alls
ráðandi í Evrópu um langan
tíma, þar sem hið virðulega við-
fangsefni var
fínt fólk og
kjánarnir
venjulega sótt-
ir til lágstétt-
anna, var
blaðinu snúið
við í kjölfar rót-
tækra þjóð-
félagshug-
mynda og má
segja að endur-
gerð þeirra
Brechts og Weill og uppfærslan
árið 1928 á Túskildingsóperunni,
sem hann byggði á Betlaraóper-
unni, eftir John Gay og Ch.
Pepusch, hafi valdið því að
blaðinu var snúið við og fólk und-
irheimanna og örlög ólánsamra
borgarbarna hafi verið ráðandi
síðan í gerð söngleikja, þó að í
bandaríska söngleiknum hafi
verið reynt að bæta við skrauti
og glæsileik, sem oft einkenndi
ríkmannlegar skemmtanir þar
vestra.
Á hádegistónleikum Íslensku
óperunnar sl þriðjudag, undir yf-
irskriftinni Weill í hádeginu,
söng Sesselja Kristjánsdóttir
nokkra af þeim kvennasöngvum,
sem samdir voru á tímabilinu
1929 til 1944, auk þess ádeilu-
söng hermannsekkjunnar
(1943), hrollvekjusönginn um
ána Signu (1934) og svo draum
þess hrjáða fólks er lifði þessa
tíma, í laginu Youkali (1935).
Sesselja Kristjánsdóttir söng
þessi lög mjög fallega og náði oft
að skapa sterka stemmningu í
lögum eins Söng Nönnu, Hve
lengi ennþá, í Kveðjubréfinu og
Súrabaja-Jonna. Þrátt fyrir að
þessi lög hafi oft verið flutt með
sterkari grárri áferð en hjá Sess-
elju náði hún að kalla fram
ákveðið kæruleysi. Þessi gráleiki
hefði mátt vera meiri í laginu þar
sem tilgreint er hvað her-
mannsekkjan bar úr býtum.
Raunasöngur Signu er eitt af
því gráasta sem til er í þessum
listgeira og hefur á sínum tíma
(1934) trúlega deprað fyrir
mörgum glans-sýnina á París. Í
þessu lagi varð óhugnaðurinn
sterkari einmitt fyrir látlausa
túlkun Sesselju. Mitt í óhamingj-
unni og gráleikanum á fólk sér
fagran draum og því var viðeig-
andi að ljúka tónleikunum á
Youkali, söngnum um drauma-
landið, þar sem hamingjan og
fegurðin ríkir „ein ofar hverri
kröfu, landið sem þó er ekki til
nema sem draumsýn.
Söngur Sesselju var einstak-
lega vel mótaður og hlý og falleg
rödd hennar gaf þessum sér-
stæðu söngvum mildandi svip og
leikrænt séð kæruleysi, sem á í
raun vel við, þar sem horft er yfir
liðinn tíma, því í dag hefur grá-
leikinn verið endurskapaður.
Það sem oftast einkennir undir-
leikinn hjá Weill er hrynfylling,
og gjarnan mjög einföld, er hæf-
ir þessum sérkennilegu ballöð-
um mjög vel en var í hendi Clive
Pollards helst til hófstillt og
vantaði á köflum meiri hryn-
skerpu (swing). Hvað um það, þá
voru þetta einstaklega skemmti-
legir tónleikar og bornir upp af
sérlega fallegum söng Sesselju
Kristjánsdóttur er gerði söngva
Weills að elskulegri tónlist.
Elskuleg
tónlist
TÓNLIST
Íslenska óperan
Sesselja Kristjánsdóttir og
Clive Pollard fluttu sönglög
eftir Kurt Weill. Þriðjudagurinn
25. febrúar, 2003.
HÁDEGISTÓNLEIKAR
Sesselja
Kristjánsdóttir
Jón Ásgeirsson