Morgunblaðið - 28.02.2003, Blaðsíða 39

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2003 39
✝ Sigurður Her-steinn Árnason
Hafstað fæddist í
Vík í Skagafirði 27.
júlí 1916. Hann and-
aðist í Reykjavík 21.
febrúar síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
Árni Jónsson Haf-
stað, búfræðingur
og bóndi í Vík í
Skagafirði og Ingi-
björg Sigurðardóttir
frá Geirmundarstöð-
um í Skagafirði.
Systkini hans voru
Árni, Páll Steindór,
Steinunn Alda, Jón Haukur,
Ingibjörg Erla, Sigmar Halldór,
Margrét Sigríður, Sigríður Mar-
grét, Guðbjörg og Valgerður
Birna.
Eiginkona Sigurðar frá 12.
maí 1944 er Ragnheiður Ragn-
arsdóttir Kvaran, f. 1919. Börn
þeirra eru: Þórunn skrifstofu-
stjóri, f. 1945, bú-
sett í Noregi, Ingi-
björg forstjóri, f.
1947, Hildur skóla-
stjóri, f. 1952, Ragn-
ar kerfisfræðingur,
f. 1959, Sigríður
kennari, f. 1961,
Árni læknir, f. 1961,
búsettur í Portúgal.
Barnabörnin eru
tólf og langafabörn-
in eru fjögur.
Sigurður tók
stúdentspróf frá MR
1937, cand.oecon.
1941 og cand.juris
1944 frá Háskóla Íslands, hdl.
1952 og hrl. 1963. Hann starfaði
í utanríkisráðuneytinu frá 1944
til 1986, lengst af í sendiráðun-
um í Stokkhólmi, Moskvu, Ósló
og París.
Útför Sigurðar fer fram frá
Neskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 15.
Afi minn Sigurður Hafstað er far-
inn eftir mikla baráttu við veikindi.
Ég reyni að gleðjast með honum yfir
því að vera laus undan þeim þján-
ingum sem hann hefur gengið í
gegnum undanfarið, en söknuðurinn
er engu að síður sár. Það er erfitt að
hugsa sér tilveruna án þeirra sem
hafa alla tíð verið stór hluti af lífi
manns. Ég reyni að fylla upp í tómið
með minningum, það er eina leiðin.
Mér eru ofarlega í huga allar sam-
verustundir okkar afa og ömmu á
Aragötunni þar sem við gátum setið
endalaust og spjallað. Húmorinn
hans afa kom mér ætíð í gott skap og
ég sé hann fyrir mér brosandi út í
annað, með ljóð á vör. Þrátt fyrir að
heilsunni hafi smám saman hrakað,
var húmorinn við hestaheilsu alveg
framundir það síðasta. Hann lét
heilsuleysið til að mynda ekki aftra
sér í að taka margan grindarsnún-
inginn við ýmis tækifæri, okkur fjöl-
skyldunni til mikillar skemmtunar.
Mér er minnisstæð ein síðasta
samverustund okkar afa. Þá lásum
við saman ljóð eftir Stein Steinarr
og læt ég það vera mína síðustu
kveðju.
Hér hvílast þeir, sem þreyttir göngu luku
í þagnar brag.
Ég minnist tveggja handa, er hár mitt
struku
einn horfinn dag.
Ó, guðir, þér, sem okkur örlög vefið
svo undarleg.
Það misstu allir allt, sem þeim var gefið,
og einnig ég.
Og ég sem drykklangt drúpi höfði yfir
dauðans ró,
hvort er ég heldur hann, sem eftir lifir,
eða hinn, sem dó?
Þórunn Hafstað.
Allt frá því ég man fyrst eftir mér
hef ég verið stoltur af að eiga Sigurð
Hafstað fyrir frænda. Yfir honum
var alla tíð svipmót heimsmannsins,
þess sem löngum bjó í stórborgum,
en var þó trúr sínum skagfirska
uppruna. Menn löðuðust alls staðar
að honum, íslenskir sem erlendir,
hlustuðu á hann segja frá, tala um
bókmenntir eða lesa kvæði. En ekki
hrifust þeir síður af áhuga hans á
umhverfi sínu og viðmælendum og
uppörvandi samræðu. Hann var
meistari samtalsins, rökræðunnar
og orðsins listar allt þar til yfir lauk.
Hvar sem hann var reyndist hann
íslenskum stúdentum vel, greiddi
götu þeirra langt umfram það sem
nokkur gat ætlast til af sendiráðs-
manni og sýndi þeim fágæta gest-
risni. Ég hef reyndar aldrei kynnst
öðrum eins höfðingsskap og á heim-
ili þeirra hjóna, Ragnheiðar og hans.
Hús þeirra stóð opið nótt sem dag,
hvar sem þau voru stödd: í Stokk-
hólmi, Moskvu, París, Ósló eða
Reykjavík. Og á þessu flakki ólust
börnin upp og áttu þó alltaf öruggt
heimili þar sem íslensk menning var
í hávegum höfð. En skólabækurnar
voru kannski rússneskar eða fransk-
ar. Eftir á að hyggja finnst mér stof-
an þeirra Sigurðar og Ragnheiðar
alltaf hafa verið sú sama með sínum
smekklega blæ, íslenskum og al-
þjóðlegum í senn.
Þau voru tíu systkinin í Vík sem
upp komust. Sigurður var næstelst-
ur. Hann braust til mennta með að-
stoð góðra manna, einkum Sigríðar
Snæland föðursystur sinnar sem bjó
á þeim tíma ásamt manni sínum,
Pétri Snæland, í Hafnarfirði. Á
heimili þeirra hjóna fengu Víkur-
systkinin að dveljast hvert af öðru á
unglingsárum til að geta sótt skóla í
Flensborg. Eftir að elstu bræðurnir
fóru í Menntaskólann mun Sigríður
hafa sent þeim kvöldmat daglega
með áætlunarbíl úr Hafnarfirði.
Móðir þeirra, Ingibjörg í Vík, lést
þegar Vala, yngsta dóttirin, var að-
eins tveggja ára en Sigurður um það
bil að hefja nám fyrir sunnan. Nærri
má geta að veikindi móðurinnar og
fráfall hafi verið mikið reiðarslag.
En jafnframt hefur þessi reynsla
styrkt systkinaböndin og samheldn-
ina innan fjölskyldunnar. Í ágætu
viðtali í tímaritinu Heima er best ár-
ið 1986 lýsti Sigurður Víkurheim-
ilinu á uppvaxtarárunum og rakti
jafnframt skólagöngu sína, fjöl-
skyldusögu og litríkan starfsferil.
Hann átti ekki beinlínis greiða
leið að æðstu stöðum í utanríkis-
ráðuneytinu. Það liðu áratugir áður
en hann var gerður að sendiherra og
þótti mörgum undarlegur sá seina-
gangur. Kannski að hann hafi þótt
fremur „óþægur“ stundum og ekki
hirt um að smjaðra fyrir yfirboður-
um. Hann var alltaf samkvæmur
sjálfum sér og henti gaman að öllu
falsi og fagurgala. Þetta m.a. gerði
hann svo spennandi í augum vina og
frænda. Eflaust má með nokkrum
rétti halda því fram að hann hafi
fórnað skjótum frama í utanríkis-
þjónustunni fyrir sjálfstæðið, bók-
menntirnar og andans ríkidæmi.
Þannig var Siggi. Ég sé hann fyrir
mér í París þar sem hann situr í
reykskýi og teflir við stúdenta af 68-
kynslóðinni og ræðir við þá um Knut
Hamsun. Fáeinum árum síðar er
hann í Moskvu og rýnir í nýjasta af-
rek Íslendings á sviði bókmennta,
Rímblöð sýslunga síns, Hannesar
Péturssonar. Ég man að hann
staldraði við kvæðið „Ísland“ þar
sem segir í fyrsta erindi:
Minn staður er hér, þar sem Evrópa endar
og auðnir hnattarins taka við.
Eldgröf í sæ, með ísbláan múrinn
á aðra hlið.
Hann hélt svo í páskafríi með fjöl-
skyldunni til Georgíu, þar sem Evr-
ópa endar í suðaustri, og orti af því
tilefni vísu í anda Hannesar. Frá
höfuðborginni „Tvílýsi“ var haldið
til Gori, fæðingarborgar Stalíns; þar
var þá eina styttan af leiðtoganum
sem enn var uppistandandi í Sov-
étríkjunum. Allt var þetta ævintýri
líkast.
Og síðustu árin þegar heilsan var
farin að bila, hélt frændi enn sinni
gömlu reisn. Ég minnist heimsóknar
til þeirra hjóna fyrir örfáum miss-
erum með sameiginlegum vini, Her-
manni Pálssyni, prófessor í Edin-
borg. Áður en ég vissi af voru
Húnvetningurinn og Skagfirðingur-
inn komnir í djúpar samræður um
Björn Breiðvíkingakappa, Hvítra-
mannaland og Vínland hið góða.
Mig langar líka að minnast Þór-
unnar Kvaran, tengdamóður Sig-
urðar sem síðustu árin bjó á heimili
þeirra hjóna. Samband þeirra
þriggja einkenndist af virðingu og
hlýju. Ég sé þau fyrir mér við spila-
borðið þar sem fjórði maður var
Steinunn Hafstað hótelstjóri, föður-
systir mín. Þau nutu þess að sitja
saman öll fjögur og gleyma sér yfir
góðu briddsi. Þá var frú Þórunn
komin hátt á tíræðisaldur.
Það er ekki hægt að ímynda sér
samhentari hjón og meiri félaga en
þau Sigurð og Ragnheiði. Áhuga-
málin voru þau sömu: bækur, saga
og málefni samtíðar. Þau fylgdust
líka með ættfólkinu, stöppuðu í það
stálinu, hvöttu það til dáða og glödd-
ust með glöðum. Á 85 ára afmæli
Sigurðar efndu þau hjónin enn til
stórveislu með hjálp dætranna sem
aldrei brugðust. Silfurhærði öldung-
urinn sat í öndvegi með gamanyrði á
vör og húsið fylltist einu sinni enn af
frændum og vinum. Svo leið rúmt
ár. Skömmu fyrir síðustu jól var
heilsa þessa mikla hraustmennis al-
veg þrotin. Ég kom með móður
minni til að óska gleðilegra jóla. Þá
var sætið autt, hann hafði verið
fluttur á sjúkrahús og átti ekki aft-
urkvæmt. Ragnheiður var hjá hon-
um og fannst mér það táknrænt fyr-
ir þeirra órjúfandi samband.
Með þakklæti í huga kveð ég góð-
an frænda og frábæran öðling sem
hefur alla tíð verið okkur ættfólkinu
svo mikils virði.
Baldur Hafstað.
Í augum mínum og míns frænd-
fólks voru Sigurður og Ragnheiður
sérstök stofnun, gluggi út í hinn
stóra heim. Reyndar var þetta meira
en gluggi, heilt hús úti í löndum og
stór Hafstaðsfjölskylda þar í. Þau
hjónin komu alloft í Tjörn og tóku
nokkuð af umheiminum með sér
hingað heim. Sagðar voru sögur af
framandlegum þjóðum, rædd
stjórnmál og heimsmál við matborð-
ið. Á eftir urðu kvöldin löng og í stof-
unni var nú einkum skeggræddur
skáldskapur. Tilvitnanir voru þuld-
ar, erindi voru á kreiki og heilu
skáldin svifu í loftinu, umlukin sígar-
ettureyk og viskýkeim.
Miðdætur þeirra hjóna voru á ald-
ur við okkur eldri systkinin og
dvöldu oft hér á bænum og báru með
sér kröftuga strauma svo sem frá
stúdentauppreisnum í París eða
listaandófi í Moskvu. Þær sögðu af
þessu krassandi sögur á milli þess
sem þær drifu okkur á hestbak eða
böll.
Seinna meir átti ég eftir, og öll
mín mörgu systkini í óreglulegri
röð, að drepa á dyr Sigurðar og
Ragnheiðar og eiga þar athvarf um
lengri eða skemmri tíma. Ég heim-
sótti þau í Moskvu ásamt vinkonu
minni og verðandi eiginkonu jólin
1972. Það var algjörlega sjálfsagt
mál að þessir flökkustúdentar
dveldu þarna í mánuð þó að börnin á
heimilinu yrðu að safnast í eitt her-
bergi á meðan. Margt var að sjá í
Moskvuborg á miðjum Brésnefs-
tíma eins og gefur að skilja. Það sem
líklega reyndist mér þó notadrýgst
úr þeirri för voru þau ferðalög sem
þar voru farin um íslenskar ljóða-
lendur. Þetta var mér akademía.
Með hægum og ástríðulausum flutn-
ingi vel valinna ljóða miðlaði Sigurð-
ur sinni miklu ástríðu og hreif mann
með sér. Svo voru ljóðin rædd, hann
var aldrei hlutlaus heldur felldi
óspart dóma og dómar hans um
skáldskap hafa gjarnan orðið mínir
dómar.
Annan mánuð löngu síðar dvaldi
ég hjá þeim hjónum í Ósló ásamt
dóttur minni. Húsið var opið og allt
til reiðu, ég fékk umönnun eins og
hjá foreldrum. Ég var við nám og
þau létu sér mjög annt um það sem
ég var að gera, fylgdust af forvitni
með því sem gerðist kringum mig í
háskólanum. Þetta var undir lok
starfstíma Sigurðar og hann hafði
nú hægt um sig, en ég sá það í göml-
um gerðabókum í Brunborgarstofu
frá fyrri dvöl þeirra Sigurðar í Ósló
að þá var hann mjög virkur í starfi
Íslendingafélagsins og þá var hús
þeirra víst nokkurs konar miðstöð
námsmanna og ungra Íslendinga í
borginni.
Sigurð Hafstað má telja með
frumherjum íslenskrar utanríkis-
þjónustu. Íslendingar tóku þau mál í
eigin hendur eftir hernám Dan-
merkur og þegar fyrir lýðveldis-
stofnun var hann orðinn starfsmað-
ur ráðuneytisins. Hann var vel
menntaður til slíks starfs og mikill
Íslendingur, fús að gagnast sem
best lýðveldinu unga. Ég þykist vita
að hann hafi haldið fast fram ís-
lenskum viðskiptahagsmunum í
starfi sínu en það var lítt til umræðu
heima hjá honum, það ég man. En
líklega var honum mest umhugað
um menningarleg utanríkisviðskipti
okkar. Hann hlýtur að hafa verið öfl-
ugur fulltrúi þjóðar sinnar þegar
hann var upp á sitt besta, glæsi-
menni með íslenskt þjóðarstolt og
íslenskan menningararf á valdi sínu
í óvenjulegum mæli. Sigurður var
húmanisti af þeirri gerð sem nú er
sjaldgæf orðin í heimi hnattvæddrar
sölumennsku, og á kannski ekki
lengur við í störfum diplómata.
Ef til vill ætti enginn að gegna ut-
anríkisþjónustu nema skamma hríð.
Framan af mun Sigurður hafa kunn-
að starfsvettvanginum vel. En það
er efalaust að þetta er á margan hátt
afar erfiður vettvangur. Diplómat-
inn er á margan hátt ófrjáls maður.
Hann einangrast frá vinum sínum
og börn hans eiga á hættu að missa
þjóðlegar rætur sínar. Þetta var
Sigurður mjög meðvitaður um og
áður lauk fór hann að líta á hina
löngu utanlandsdvöl sem nokkurs
konar útlegð. Seinni hluti dvalarinn-
ar var þeim hjónum erfiður á marg-
an hátt, sérstaklega eftir að þau
sendu yngri börn sín heim. En börn-
in höfðu gott vegarnesti úr foreldra-
húsum og líklega eru trygglyndið og
samheldnin sá arfur þaðan sem
mestu hefur ráðið um farsæld þess-
arar fjölskyldu.
Ég ætla ekki að reyna að lýsa Sig-
urði Hafstað. Það væri ekki fljótgert
því maðurinn var flókinn, með kosti
sína og galla. Svo er mér líka málið
of skylt því Sigurður var einn þeirra
sem mest áhrif höfðu á mína eigin
persónu og viðhorf. Það var ekki
bundið við mig og ekki við frænd-
semina. Ég held að Sigurður hafi
gjarnan haft mótandi áhrif á ungt
fólk sem náði sambandi við hann á
annað borð. En fyrir þetta ber mér
nú að þakka.
Þórarinn Hjartarson.
Siggi frændi var alltaf sveipaður
einhverjum dýrðarljóma. Hann var í
utanríkisþjónustunni og fjölskyldan
bjó erlendis árum saman, fyrst í
Osló, svo í París og Moskvu. Á öllum
þessum stöðum voru þau Ragnheið-
ur slíkir höfðingjar heim að sækja að
af bar, um það geta allir vitnað sem
til þeirra leituðu og þeir voru mjög
margir.
En þótt Sigurður væri veraldar-
vanur heimsborgari var hann
kannski meiri Íslendingur en flestir
aðrir, hann var afburða íslensku-
maður og slíkur unnandi ljóðlistar
að það hálfa hefði verið meira en
nóg. Og væri honum haldin veisla á
Íslandi vildi hann soðinn fisk, helst
siginn.
Hann var glæsilegur maður og
stundaði box á sínum yngri árum.
Það vakti aðdáun okkar strákanna
að minnsta kosti. Hann var svalur,
ég held að hann hafi farið í kasínó
gagngert til að vinna, rétt eins og
annað fólk fer í bankann til þess að
taka út.
Því hefur verið haldið fram að sá
eiginleiki fólks sem mestu máli
skiptir sé sá að vera skemmtilegur.
Kannski er það vegna þess að svo
margir aðrir jákvæðir eiginleikar
fylgja óhjákvæmilega með. Siggi
frændi var skemmtilegur. Á tímum
kalda stríðsins þegar njósnað var
um allt og alla var hann í Moskvu.
Þá voru engin málefni svo lítilfjörleg
að rússneski björnin þyrfti ekki að
hafa yfir þau fullkomið bókhald. All-
ur póstur var þess vegna lesinn af
njósnara sem kunni íslensku. Sá hét
Anatólí og Sigurður þekkti hann vel.
Og úr því að ekki var hægt að breyta
þessu ásandi mátti þó reyna að hafa
af því nokkurt gaman. Rússarnir
áttu ekki í vandræðum með utaná-
skrift sendibréfanna, það prófaði
hann með því að senda sjálfum sér
bréf frá Vestur-Evrópu til Moskvu.
Utanáskriftin var: Sigurður Haf-
stað, USSR. Bréfið komst til skila
með óverulegri seinkun. Innihald
bréfanna gat aftur á móti valdið
meiri vandræðum. Einhvern tíma
sendi hann sér sjálfum bréf með afar
snúnum og torræðum texta. Það
bréf var mjög lengi á leiðinni. Sig-
urði var auðvitað skemmt, ekki síst
þegar vandræðagangurinn var orð-
inn slíkur að Anatólí þurfti að spyrja
hann að því hvað ákveðin orðasam-
bönd og setningar þýddu eiginlega.
Kannski fannst honum að Anatólí
kynni íslensku ekki nógu vel og var
góðlátlega að skopast að honum á
sinn sérstaka hátt.
Ást hans á íslenskum ljóðum og
kveðskap var slík að hún var hrein-
lega stór partur af persónunni Sig-
urði Hafstað. Og þótt hann væri fag-
urkeri fram úr hófi með þann
einfalda smekk að aðeins það besta
var nógu gott, þá kom það ekki í veg
fyrir að hann hefði einnig gaman af
hinum enda ljóðalitrófsins. Fáir
vissu betur en hann að sum kvæði
geta verið svo glæsilega afkáraleg
að það jaðrar við hreina snilld. Í slík-
um kveðskap var hann líka vel
heima og félagar hans með svipaðan
húmor í utanríkisþjónustunni í þá
daga kváðust á eða sendu hver öðr-
um gersemar íslenskrar skrýtlinga-
ljóðlistar á milli landa. Eitt sinn hitt-
ist óheppilega á þegar íslensk
sendinefnd sem hann var í stóð í
mikilvægum viðræðum um milli-
ríkjasamninga einhvers staðar í
Evrópu. Allt var í hnút og alger
óvissa um framhaldið og beðið eftir
fyrirmælum frá ráðherra þegar
þjónn kemur hlaupandi inn í samn-
ingaherbergið með telex-skeyti
(ekkert fax í þá daga) til Sigurðar.
Ég hefði viljað vera vitni að því þeg-
ar allra augu beindust að Sigurði og
hann las skeytið frá Íslandi sem allir
gerðu ráð fyrir að innihéldi þýðing-
armikil skilaboð frá ríkisstjórn Ís-
lands, en var ekki annað en aulavísa
ort undir svokölluðum grindarsnún-
ingshætti.
Sigurður var unnandi ritsnilldar
og skáldskapar. Líf hans allt var
samofið þessum áhuga til hinsta
dags. Seinustu stundirnar sem hann
lifði bað hann um að fá að heyra ljóð
íslenskra úrvalsskálda. Það var hans
hinsta ósk. Ég kveð Sigga frænda
með söknuði.
Kolbeinn.
SIGURÐUR
HAFSTAÐ