Morgunblaðið - 28.02.2003, Blaðsíða 37

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2003 37
MANSAL er alvarlegt vandamál á
heimsvísu. Um allan heim ganga allt
að fjórar milljónir manna kaupum og
sölum ár hvert í þrælavinnu og til
vinnu í kynlífsiðnaðinum með hörmu-
legum afleiðingum. Stór hluti þeirra
eru konur og börn sem eru neydd til
þátttöku í klámi eða vændi.
Þetta er nútímaþrælahald og engin
þjóð er ósnortin. Öll lönd tengjast
þessari keðju græðgi, spillingar, mis-
notkunar og ofbeldis. Þetta er vanda-
mál okkar allra. Lausn þessa vanda-
máls þarfnast aðgerða og náinnar
samvinnu alþjóðasamfélagsins. Okk-
ur verður ágengt þegar stjórnvöld
vinna með samtökum sem sinna fórn-
arlömbunum, landamæraverðir vinna
með lögreglu, félagsráðgjafar með
hjúkrunarfólki og kennarar fræða
börnin í skólastofunum.
Í anda þessarar samvinnu tekur
sendiráð Bandaríkjanna þátt í ráð-
stefnunni „Átak gegn verslun með
konur“ sem fram fer 27. og 28. febr-
úar í Reykjavík. Ráðstefnan sameinar
lögreglu, stjórnvöld og samtök sem
vilja berjast gegn þessu vaxandi
vandamáli. Fulltrúi Bandaríkjanna á
þessari ráðstefnu er Andrew Lelling,
sem er aðalráðgjafi aðstoðarríkissak-
sóknara Bandaríkjanna í þessum
málaflokki.
Í þessari viku fer sams konar ráð-
stefna fram í Washington DC.
Ástandið gæti ekki verið alvarlegra.
Á sama tíma og vaxandi hluti mann-
kyns nýtur frjáls markaðshagkerfis
og lýðræðis, sjáum við aukningu í al-
þjóðlegum glæpum og spillingu. Kyn-
lífsþrælkun í ríkjum Mið- og Austur-
Evrópu hefur aukist gríðarlega síðan
kalda stríðinu lauk og landamæri opn-
uðust. Glæpasamtökin sem græða á
þessum viðskiptum, og spillingin og
ofbeldið sem óhjákvæmilega fylgja,
hafa skaðað þessi ungu lýðræðisríki.
Bandaríkin eru ekki ónæm fyrir
þessu. Það er talið að 50 þúsund
manns í ánauð komi til Bandaríkj-
anna ár hvert. Vinna okkar tekur ekki
enda fyrr en þessu þrælahaldi lýkur
og þeir sem ábyrgðina bera hafa verið
sakfelldir.
Kynlífsþrælahaldarar lofa venju-
legri vinnu fyrir góð laun, ævintýrum
á erlendri grundu og jafnvel hjóna-
böndum. Fórnarlömbin, sem eru oft
að flýja erfiðar aðstæður heima fyrir,
falla auðveldlega í gildru þeirra. Sum
þeirra eru blekkt, sum eru neydd og
sumum er einfaldlega rænt. Þegar
komið er á áfangastað eru skilríki
þeirra jafnvel fjarlægð og þeim haldið
einangruðum við hörmulegar aðstæð-
ur, flutt á milli staða og síðan seld
áfram. Það er hægt að misnota þau
næstum endalaust við vinnu í hrika-
legum vændishúsum eða heimahús-
um. Fórnarlömbin þurfa að horfast í
augu við ólýsanlegan ótta: Ótta við
handtöku, ótta við hefndaraðgerðir
gegn fjölskyldu þeirra, ótta við al-
næmi, ótta við nauðgun og ofbeldi.
Sums staðar lifa þekktir þrælahald-
arar hins vegar góðu lífi án ótta við
ákærur þó að fórnarlömb þeirra þjá-
ist mikið.
Ráðstefnan í Washington varpar
nýju ljósi á þá vinnu sem stjórnvöld
og innlend og alþjóðleg samtök hafa
tekist á hendur. Bandaríkin hafa unn-
ið með mörgum aðilum að verkefnum
í efnahagsmálum, stjórnmálum og
samfélagsmálum sem tengjast þessu
vandamáli. Sum þessara verkefna eru
á sviði starfsþjálfunar, menntunar,
þjálfunar löggæsluaðila og starfsfólks
í hjúkrunargeiranum, lagasetningar
gegn kynlífsþrælkun, fræðslu fjöl-
miðla og almennings, stofnunar at-
hvarfa fyrir fórnarlömb og aðstoðar
til aðlögunar í samfélaginu að nýju.
Alþjóðasamfélagið hefur skuld-
bundið sig til að binda enda á verslun
með fólk. Á næstu mánuðum vonast
bandarísk stjórnvöld til þess að
Bandaríkjaþing samþykki áætlun
Sameinuðu þjóðanna um aðgerðir
gegn mansali.
En það sem skiptir mestu máli er
sú vinna sem fram fer í fremstu víg-
línu. Í upprunalöndunum þarf að
fræða möguleg fórnarlömb um þær
hættur sem að þeim steðja. Landa-
mæragæslu verður að herða í nær-
liggjandi löndum. Ákvörðunarstað-
irnir verða að þróa dómskerfi sem
ákærir þrælahaldarana og verndar
fórnarlömbin. Löggæsluaðilar verða
að vinna saman þvert á landamæri og
löggæslusvæði. Margt þarf að gera til
að færa milljónum fórnarlamba frelsi,
virðingu og von. Við vonum að þessar
ráðstefnur hjálpi þátttakendum að
þróa sameiginlegan samstarfsgrund-
völl til að takast á við þessar mann-
legu hörmungar.
Eftir Doria Rosen „Færa
þarf millj-
ónum fórn-
arlamba
frelsi,
virðingu og von.“
Höfundur er fulltrúi í sendiráði
Bandaríkjanna, Reykjavík.
Stöðvum mansal
MIKILVÆGASTA sameiginlega
einkenni Íslendinga er að þeir tala
íslensku. Hún er móðurmál þeirra.
Vitund þeirra um sjálfa sig, uppruna
og stöðu meðal þjóðanna er miðlað
frá manni til manns með íslenskunni.
Það er sameiginlegt keppikefli Ís-
lendinga að gera veg tungunnar sem
mestan. Í þessu skyni hafa Íslend-
ingar komið sér upp löggjöf, nefnd-
um, stofnunum og ráðuneytum sem
þeir telja rétt að kosta til að efla veg
hennar. Þegar Íslendingar taka á
móti nýjum Íslendingum sem vilja
verða hluti þjóðarinnar og búa hér er
lögð áhersla á að gefa þeim tækifæri
til að læra íslensku og aðlagast að-
stæðum þjóðarinnar og viðhorfum.
Allt er þetta gott og sjálfsagt.
Oft gleymist þó að íslenskan er
ekki móðurmál allra Íslendinga.
Hluti þjóðarinnar, sem þó er af ís-
lensku bergi brotinn einsog sagt er,
á sér annað móðurmál. Þetta eru
heyrnarlausir. Móðurmál þeirra er
málfræðilega óskylt íslenskunni, það
er íslenska táknmálið. Íslenska tákn-
málið er sjálfstætt og lifandi
„tungu“mál skyldast táknmálum
heyrnarlausra í grannlöndunum og
móðurmál um 250 Íslendinga.
Í íslenskum lögum er fátt sem tek-
ur afstöðu til þessara staðreynda.
Stjórnarskráin víkur ekki að þjóð-
tungunni og þaðan af síður að ís-
lenska táknmálinu. Í lögum um með-
ferð einkamála segir í 10. gr. að
þingmálið sé íslenska. Þar komast ís-
lensk lög næst því að taka afstöðu til
stöðu móðurmálsins.
Allvíða er vikið að réttarstöðu
heyrnarlausra, einkanlega í löggjöf á
sviði heilbrigðis- og menntamála. Í
gildi eru lög frá 1990 um Samskipta-
miðstöð heyrnarlausra en hlutverk
hennar er að stuðla að jafnrétti
heyrnarlausra til þjónustu í þjóð-
félaginu á grundvelli táknmálsins.
Stofnuninni er ætlað að annast rann-
sóknir á íslensku táknmáli, kennslu
táknmáls, táknmálstúlkun og aðra
þjónustu.
Lög um málefni fatlaðra taka til
heyrnarlausra einsog annarra fatl-
aðra og þar eru ákvæði sem ætlað er
að tryggja fötluðum jafnrétti og
sambærileg lífskjör við aðra og
skapa þeim skilyrði til þess að lifa
eðlilegu lífi. Í lögum um réttindi
sjúklinga er fjallað um rétt sjúklings
til upplýsinga um heilsufar og sagt
að noti sá sem í hlut á táknmál skuli
honum tryggð túlkun. Ákvæði
stjórnsýslulaga hljóta með hliðsjón
af jafnræðisreglu 65. gr. stjórnar-
skrár að teljast veita heyrnarlausum
rétt á táknmálstúlkun í samskiptum
við stjórnvöld.
Segja má að réttur heyrnarlausra
til táknmálstúlkunar sé formlega all-
vel tryggður í samskiptum við
stjórnvöld, heilbrigðisyfirvöld, stofn-
anir og skóla. Þar sem þessum form-
legu samskiptum sleppir í samskipt-
um sem allir verða að eiga til að taka
þátt í daglegu lífi er réttur heyrn-
arlausra hins vegar ekki tryggður.
Þátttaka í almennu félagslífi, heim-
sóknir til sérfræðinga, lögmanna,
endurskoðenda, fasteignasala, bíla-
sala, viðtöl við vinnuveitendur, for-
eldrafundir, húsfundir o.s.frv.
Heyrnarlausir hafa enga tryggingu
fyrir því að þeim sé kleift að taka
þátt í neinu af þessu. Engar almenn-
ar fjárveitingar eru til að tryggja að-
gang heyrnarlausra að táknmáls-
túlkun og engar reglur sem tryggja
rétt þeirra til slíkrar túlkunar. Þó
blasir við að a.m.k. sumt af því sem
hér er talið upp varðar mikilvæga
hagsmuni einstaklinga. Heimsókn til
fasteignasala eða lögmanns getur
varðað ráðstöfun lífshagsmuna ein-
staklings.
Lykill heyrnarlausra að virkri
þátttöku í samfélaginu er að þeir nái
tökum á íslenskunni. Heyrnarlausir
þurfa að eiga kost á menntun á tákn-
máli og segja má að miklar framfarir
hafi orðið á undanförnum árum að
því er varðar menntunarmálin. Eftir
stendur þó sú staðreynd að meir en
80% fullorðinna heyrnarlausra hafa
enga formlega menntun umfram
grunnskólapróf og meirihluti þeirra
býr við kröpp kjör og bága fé-
lagslega stöðu. Flestir hafa lítil tök á
íslenskunni og lesa sér ekki til gagns
nema einfaldan texta. Afar fáir hafa
gott vald á að rita íslensku. Frammi
fyrir þessum vanda hafa íslensk
stjórnvöld staðið lengi en reynst
ófær um að grípa til ráðstafana sem
verulegu máli skipta. Á tíu árum
hafa fimm nefndir stjórnvalda fjallað
um stöðu heyrnarlausra. Af þessu
starfi hefur ekkert sprottið sem
neinu breytir um daglegt líf heyrn-
arlausra.
Þörf er skjótra aðgerða til að bæta
úr brýnni þörf fullorðinna heyrnar-
lausra til endurmenntunar og til að
bæta úr þeim átakanlega menntun-
arskorti sem stendur mörgum þeirra
fyrir þrifum. Aðeins þannig getum
við reynt að bæta þeim upp þær fá-
tæklegu aðstæður sem þeim voru
búnar til að afla sér menntunar á því
aldursskeiði þegar við hin fengum
fræðslu og mótun til að verða full-
gildir þjóðfélagsþegnar.
Íslenska þjóðfélagið bregst skyld-
um sínum við þá þegna sinna sem
eiga íslenska táknmálið að móður-
máli. Setja verður löggjöf um rétt
þeirra til aðgangs að „samfélagi okk-
ar hinna“. Í raun er það svo að staðan
í dag meinar heyrnarlausum fullgild-
an aðgang að íslenska samfélaginu.
Þetta má gera með því að viður-
kenna íslenska táknmálið formlega í
sérlögum eða í stjórnarskrá. Einnig
verður að láta fylgja þá fjármuni sem
þarf til að heyrnarlausir geti notið
sjálfsagðrar þjónustu túlka. Aðeins
þannig er þeim kleift að rækja sínar
daglegu skyldur og taka virkan þátt í
samfélaginu. Frumburðarréttur
heyrnarlausra til að vera þátttak-
endur í íslenska samfélaginu er engu
minni en okkar hinna. Þessi réttur er
ekki virtur meðan móðurmál þeirra
nýtur ekki viðurkenningar.
Eftir Ástráð Haraldsson „Heyrn-
arlausum er
meinaður
fullgildur að-
gangur að
samfélaginu.“
Höfundur er lögmaður Félags
heyrnarlausra.
Móðurmál og jafnræði
RSH.is
Dalvegi 16b • 201 Kópavogur
Sími 544 5570 • Fax 544 5573
www.rsh.is • rsh@rsh.is
Fyrir farartæki
VERSLUN • VERKSTÆÐI
Radíóþjónusta Sigga Harðar
Talstöðvar sem þola
nánast allt
Fjarskipti eru
okkar fag
w
w
w
.d
es
ig
n
.is
©
2
0
0
3
Vagnhöfði 21 • 110 Reykjavík
Sími: 577 4500 • www.velaland
velaland@velaland.is
VÉLA-
VIÐGERÐIR
d
es
ig
n.
is
2
00
3
Í MORGUNBLAÐINU í gær
birtist grein frá Röskvu vegna
kosninga til Stúdentaráðs í Há-
skóla Íslands. Hún var eftir Val-
gerði B. Eggertsdóttur, sem leiddi
lista Röskvu. Greinin birtist hins
vegar undir nafni Kolbrúnar Bene-
diktsdóttur ásamt mynd af henni.
Ástæðurnar voru eftirfarandi:
l. Kolbrún Benediktsdóttir sendi
greinina í tölvupósti og var texti
greinarinnar í fylgiskjali.
2. Höfundarnafn var ekki að finna
með venjubundnum hætti í fylgi-
skjalinu. Nafnið Valgerður B. Egg-
ertsdóttir kemur að vísu fram í lok
textans eins og sjá má í blaðinu í
gær. Þær setningar sem tengdust
því nafni munu hafa átt að vera út-
dráttur úr greininni án þess að þess
væri sérstaklega getið.
3. Með greininni sem send var frá
netfangi Kolbrúnar Benediktsdótt-
ur fylgdi annað skjal merkt „vala“.
4. Þar sem höfundarnafn fylgdi
ekki með textanum í fylgiskjali og
líta mátti svo á, að höfundur væri í
lokasetningu að vitna til ummæla
Valgerðar B. Eggertsdóttur, var
gengið út frá því sem vísu að Kol-
brún Benediktsdóttir væri höfund-
ur.
5. Fylgiskjöl í tölvupósti eru merkt
með ýmsum hætti og merkingin
„vala“ gefur því ekki tilefni til frek-
ari umhugsunar.
6. Myndin í fylgiskjalinu var ónot-
hæf og var Kolbrúnu Benedikts-
dóttur sendur tölvupóstur þess efn-
is og jafnframt að mynd úr mynda-
safni yrði notuð. Engin viðbrögð
bárust við þeim tölvupósti.
Morgunblaðinu þykir leitt að
grein Valgerðar B. Eggertsdóttur
skyldi birtast undir röngu nafni en
varla er ofmælt þótt sagt sé með
vísan til framanritaðs að þeir sem
sendu blaðinu greinina hafi átt
verulegan þátt í því með óviðunandi
og villandi frágangi.
Ritstj.
Röskvugrein
undir röngu nafni
SÍÐUSTU daga hef ég óvænt lent í
því að gerast ráðgjafi á sviði lesrösk-
unar án þess að hafa til þess nokkra
sérþekkingu. Ástæðan er nýlegt sjón-
varpsviðtal við fullorðinn mann sem
ákvað að greina frá fötlun sinni og af-
leiðingum hennar.
Í viðtalinu sagði hann einnig frá
námskeiðum fyrir fullorðið fólk með
dyslexíu sem haldin eru í Fjölbrauta-
skólanum við Ármúla. Síðan hafa
símalínur glóað hér í skólanum, heima
hjá kennurum á námskeiðinu, en ekki
síst heima hjá Sigurjóni Sigurðssyni,
manninum sem braut ísinn í viðtalinu.
Fólk hringir í mig til að grennslast
fyrir um námskeiðin, en ekki síður til
að létta á hjarta sínu því í samfélagi
hinna læsu er ólæsi ólýsanleg fötlun.
Öldruð móðir hringir út af syni sínum
og segist ekki þora að deyja vegna
þess hve ósjálfbjarga hann er svona
ólæs. Amma hringir vegna barna-
barns sem liggur undir sæng alla
daga, en hefur samþykkt að sækja
námskeiðið ef hún kemur með. Konur
hringja og skrá sig. Konur hringja og
skrá eiginmenn sína, en afskrá þá
næsta dag því þeir tóku ekki í mál að
mæta. Fólk á öllum aldri hringir til að
grennslast fyrir um námskeiðið vegna
nákominna ættingja en segir svo: ,,Æ,
skráðu mig áður en ég hætti við.“ Þó
má búast við að nokkrir þeirra sem
hafa skráð sig hætti samt við því
næsta skref er ekki síður erfitt –
skrefið inn í skólastofuna sem í minn-
ingunni er full af skammarkrókum
eins og Sigurjón lýsti í viðtalinu.
Fólk hringir til að skrá börn sín á
grunnskólaaldri og verður afar von-
svikið þegar það fréttir að námskeiðið
sé aðeins fyrir fullorðna. ,,Hvert á ég
þá að leita,“ spyr örvæntingarfull
móðir. Í fávisku minni segi ég að hún
hljóti að fá einhverja hjálp í skólan-
um. Hún hlær og spyr hvort ég eigi
annan betri. Síðan Lestrarmiðstöðin
var lögð niður er eingöngu hægt að
vísa á sálfræðinga, biðlistar hrannast
upp meðan menntamálaráðuneytið
heldur að sér höndum
Lesröskun er nokkuð algeng fötl-
un. Gera má ráð fyrir að um 10%
nemenda í framhaldsskólum eigi við
alvarlega lesröskun að stríða. Vanda-
málið hefur verið þekkt í áratugi og
ýmsar aðferðir verið þróaðar til að
hjálpa fólki sem á erfitt með að læra
að lesa. Vonandi þurfa börn sem alast
upp í dag ekki að burðast með hálf-
vitastimpil alla ævi vegna þess að sjón
þeirra og skynjun er öðruvísi en
meirihlutans. Vonandi verða skrefin
út úr skápnum ekki jafnþung fyrir
þau og fyrir það miðaldra fólk sem um
þessar mundir er að hringja í Fjöl-
brautaskólann við Ármúla í von um að
geta lært að lesa.
Æ, skráðu mig áð-
ur en ég hætti við!
Eftir Björgu Árnadóttur „Um 10%
nemenda í
framhalds-
skólum eiga
við alvarlega
lesröskun að stríða.“
Höfundur er framkvæmdastjóri
Framvegis.