Morgunblaðið - 28.02.2003, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 28. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Í DAG fer fram ráðstefna á Grand
Hóteli á vegum dóms- og kirkju-
málaráðuneytisins og félagsmálaráðu-
neytisins. Umfjöllunarefnið er verslun
með konur sem orðið er alvarlegt
vandamál víða í heiminum. Þessi ráð-
stefna og blað sem fylgdi Morgun-
blaðinu um síðustu helgi er hluti af
framlagi Íslands til sameiginlegs átaks
sem dóms- og jafnréttisráðherrar á
Norðurlöndum og í Eystrasaltsríkjum
ákváðu að ráðast í fyrir tveimur árum
til þess að vekja athygli á þessum
vanda og sporna við honum.
Það er skemmtileg tilviljun að ný-
lega hafi fallið dómur Hæstaréttar um
svokallaðan einkadans sem án vafa er
mikilvægt framlag í þessum efnum.
Niðurstaða Hæstaréttar var sú að
heimilt hafi verið að banna, í lögreglu-
samþykkt, einkadans í lokuðu rými á
veitingastöðum og að takmarka för
sýnenda meðal áhorfenda. Málið á sér
nokkurn aðdraganda sem snertir
Reykjavíkurborg, Akureyrarbæ og
dómsmálaráðuneytið.
Dómsmálaráðuneytið tók ákvörðun
um að láta vinna rannsókn um vændi á
Íslandi og var rannsóknarmiðstöðinni
Rannsóknum og greiningu falið verkið.
Niðurstöður rannsóknarinnar voru
gefnar út árið 2001 í skýrslunni Vændi
og félagslegt umhverfi þess. Skýrslan
leiddi í ljós að vændi ætti sér stað á Ís-
landi meðal þeirra hópa sem athugunin
náði til, það er vændi meðal ungs fólks
í vímuefnaneyslu og vændi tengt starf-
semi nektardansstaða. Rannsóknin
beindist hins vegar ekki að því að
kanna umfang vændis.
Niðurstöður skýrslunnar komu
mörgum á óvart. Til að bregðast við
þeim vanda sem lýst var í skýrslunni
skipaði ég þverfaglega nefnd til að
gera tillögur til úrbóta. Nefndinni var
meðal annars falið að kanna hvort
ástæða væri til að setja reglur um
rekstur og starfsemi nektardansstaða.
Nefndin skilaði skýrslu 16. apríl 2002.
Í skýrslunni
arlega umfjöl
semi nektard
dansara. Nef
stakar reglur
dansara á ne
einkadans yr
nefndin til sk
víkurborgar
Reykjavík í þ
hópur hafði e
urstöðu að ek
og yrði slíku
lögreglusamþ
gerðu bæði R
ureyrarbær b
samþykktum
kallaðan eink
staðfesti þá b
eftir að hafa
Átak gegn verslun með
„Nektardansstaðir
tengjast óneit-
anlega í mörgum
tilfellum verslun
með konur.“
Eftir Sólveigu
Pétursdóttur
ÞEGAR Seðlabanki Íslands varð sjálf-
stæð stofnun árið 1961 var það trú
manna bæði hér og erlendis að hægt
væri að setja seðlabönkum margs kon-
ar markmið. Lítil verðbólga, full at-
vinna og góður hagvöxtur voru meðal
markmiða sem menn töldu að seðla-
bankar ættu að geta náð. Smám saman
varð ljóst að þetta gekk ekki upp. Í
starfi seðlabanka gátu þessi markmið
rekist hvert á annað og útkoman orðið
efnahagslegur óskapnaður.
Á undanförnum árum hefur því lög-
gjöf seðlabanka verið breytt í fjöl-
mörgum löndum og seðlabönkum sett
eitt meginmarkmið að tryggja stöðugt
verðlag. Verðbólga er fyrst og fremst
peningalegt fyrirbæri, þannig að við-
varandi verðbólga er afleiðing ófull-
nægjandi aðhalds í peningamálum. Til
langs tíma hefur stefnan í peninga-
málum því áhrif á verðlag en síður á
hagvöxt og atvinnu. Þegar fjármagns-
hreyfingar eru frjálsar á milli landa er
stjórntæki seðlabanka fyrst og fremst
vextir og það stjórntæki getur til
lengdar aðeins náð einu þjóðhagslegu
markmiði, þ.e. að tryggja stöðugt
verðlag.
Ný löggjöf
Þegar Seðlabanka Íslands voru sett
ný lög árið 2001 var tekið mið af þess-
ari alþjóðlegu þróun og lögin hér á
landi sniðin eftir nýlegri löggjöf ann-
arra iðnríkja. Um þetta var mikil póli-
tísk samstaða enda gerðu menn sér
grein fyrir að lítil verðbólga er einn af
hornsteinum hagvaxtar og bættra lífs-
kjara. Jafnframt lagasetningunni var
bankanum sett verðbólgumarkmið í
sameiginlegri yfirlýsingu ríkisstjórn-
arinnar og Seðlabankans. Um leið var
ákveðið að gengi íslensku krónunnar
skyldi fljóta enda komin reynsla á það
að útilokað er að tryggja ákveðið
gengi til lengdar þegar fjármagns-
flutningar að og frá landinu eru frjáls-
ir. Gengið ræðst því á markaði þar
sem framboð og eftirspurn ráða verði
krónunnar.
Þessi nýja umgjörð peningastefn-
unnar fékk strax sína eldskírn. Mikil
þensla var í efnahagslífinu og verð-
bólga stefndi hratt upp á við. Seðla-
bankinn varð að bregðast við með
hækkun vaxta. Gengislækkunin átti
þátt í því að viðskiptahallinn hvarf
hraðar en menn þorðu að vona fyrir
um tveimur árum. Betra jafnvægi er
því í þjóðarbúskapnum nú en um
nokkurt skeið og horfur á að núver-
andi slaki verði skammvinnur. Að-
haldssöm peningastefna Seðlabankans
skilaði hins vegar árangri í því að í
nóvember sl. fór verðbólgan niður fyr-
ir sett markmið sem er 2½%.
Gamlar kenningar skjóta
upp kollinum
Að undanförnu hafa farið fram mikl-
ar umræður um Seðlabanka Íslands,
stefnu hans og markmið. Nú þegar
sigrast hefur verið á verðbólgunni
skjóta upp kollinum gamlar kenningar
um að Seðlabankinn eigi að hafa
margs konar markmið. Bankinn á að
tryggja fulla atvinnu, hann á að setja
sér ákveðin markmið um gengi krón-
unnar og hann á að tryggja hagvöxt. Í
þessum viðhorfum birtist mikil oftrú á
getu Seðlabankans og tækja hans. Það
er einnig allt of mikil einföldun að ein-
blína á vextina eins og margir gera og
ætla að leysa allan vanda með frekari
lækkun þeirra.
Seðlabankinn hefur nú á und-
anförnum tveimur árum lækkað vexti
sína þrettán sinnum og eru stýrivextir
bankans nú 5,3%. Það eru vissulega
hærri vextir en á evru-svæðinu, enda
eiga menn þar við langvarandi efna-
hagslega stöðnun að glíma og mikið at-
vinnuleysi og útlitið er ekki gott.
Seðlabankavextir í Noregi eru á hinn
bóginn 6% svo tekið sé dæmi af iðnríki
í okkar næsta nágrenni. Raun-
stýrivextir Seðlabanka Íslands eru nú
um 2¾% þegar horft er fram á veginn
sem er nokkuð undir núverandi mati á
jafnvægisvöxtum. Vextir Seðlabankans
hafa því örvandi áhrif á efnahagslífið,
enda eru raunvextirnir lægri nú en
nokkru sinni síðan vorið 1996. Þá er
einnig rétt að hafa í huga að vaxta-
breytingar hafa áhrif á eftirspurn og
verðbólgu með töluverðum töfum og
vaxtalækkanir undanfarinna mánaða
eru því enn að skila sér.
Gengi íslensku
krónunnar
Engum blandast hugur um að gengi
íslensku krónunnar skiptir miklu máli
fyrir efnahagslífið. Gengið hefur mikil
áhrif á verðlag og afkomu útflutnings-
og samkeppnisgreina. Hins vegar
verða menn að átta sig á því að Seðla-
bankinn hefur takmörkuð áhrif á
gengið til langs tíma. Margir þættir í
efnahagslífinu
má nefna uta
ingar erlendr
fjárfestingar
og síðast en e
þróun efnaha
því að væntin
kvæmda hafa
undanförnu. V
áhrif á gengið
ars staðar sýn
þegar frá líðu
ingastefnan m
bólgu til leng
unum. Á sam
seðlabanka ha
ið hins vegar
þunga getur e
lengdar haml
alls staðar í h
fjármagnsflut
Það var líka r
lands þegar h
gegn lækkun
2000 til haust
þess nú að Se
gengismarkm
ráðið til að fe
gamla farið o
og hver vill h
Að keyra niðu
sem verðbólg
til að reyna a
væri mjög órá
að lækka eitth
næsta er víst
skrið og fljótl
svipað raunge
viðbótar búni
ofþenslu- og ó
Eftir langt
sem endaði í
slaka í hagke
leysi. Því er n
þessi slaki sé
samrar stefnu
Reynsla okka
að tímabundin
kvæmilegur f
hagstjórnar s
hemja ofþens
verðbólgu. Þe
ilvægt að kom
Stefna og markmið Seðl
„Framundan eru svo mestu f
kvæmdir Íslandssögunnar se
munu hafa mikil áhrif á efna-
hagslífið bæði í bráð og leng
Þær kalla á trausta hagstjór
Eftir Birgi Ísl.
Gunnarsson
ALVARLEG GAGNRÝNI
Stefán Svavarsson, dósent við við-skipta- og hagfræðideild Háskóla
Íslands, er einn virtasti endurskoðandi
landsins. Sú ákvörðun hans að segja af
sér sem formaður reikningsskilaráðs
felur í sér þunga gagnrýni á stjórnvöld.
Í samtali við Morgunblaðið í gær sagði
Stefán Svavarsson: „… mér finnst um-
hverfið hér ekki nógu traust og mér
finnst stjórnvöld ekki sýna þessu næg-
an skilning.“
Bókhaldsaðferðir hafa ekki verið rík-
ur þáttur í þjóðfélagsumræðum hér á
Íslandi. Raunar má segja, að þær hafi
nánast aldrei komið til umræðu á op-
inberum vettvangi fyrr en á allra síð-
ustu árum. Tvennt veldur því, að reikn-
ingsskil fyrirtækja eru meira í
brennidepli nú en áður. Í fyrsta lagi að
fjöldi fyrirtækja er nú skráður á verð-
bréfamarkaði og einstaklingar og aðrir
fjárfestar leggja mikla fjármuni í kaup
á hlutabréfum. Það skiptir miklu máli
fyrir þessa aðila, að reikningsskil fyr-
irtækja gefi glögga mynd af stöðu
þeirra og jafnframt að þau séu saman-
burðarhæf.
Í öðru lagi vegna mikilla umræðna
beggja vegna Atlantshafsins en þó sér-
staklega í Bandaríkjunum um reikn-
ingsskil fyrirtækja. Í Bandaríkjunum
hefur komið í ljós, að bókhaldi fyrir-
tækja hefur verið hagrætt til þess m.a.
að auðvelda stjórnendum að hagnast á
kostnað hins almenna hluthafa. Sl.
sumar varð Bandaríkjaþing að grípa til
róttækra ráðstafana til þess að herða
þær reglur, sem gilda um reikningsskil
fyrirtækja þar í landi.
Í þessu samhengi er ljóst að afsögn
Stefáns Svavarssonar úr reiknings-
skilaráði og gagnrýni hans á þær reikn-
ingsskilareglur, sem hér gilda og
hvernig staðið hefur verið að þeim mál-
um af hálfu stjórnvalda er alvarlegt
mál, sem kallar á víðtækar umræður
um hvernig staðið er að málum í þess-
um efnum hér á Íslandi.
Af ummælum Stefáns Svavarssonar í
samtali við Morgunblaðið í gær má
ráða að við Íslendingar séum töluvert á
eftir nágrannaþjóðum okkar beggja
vegna Atlantshafsins í endurskoðun
þeirra reglna, sem hafa verið í gildi og í
að samræma okkar reikningsskilaregl-
ur þeim aðferðum, sem notaðar eru hjá
öðrum þjóðum.
Stefán Svavarsson nefnir eitt dæmi
sérstaklega og segir: „… á sama tíma
og aðrar þjóðir eru að stefna á afnám
svonefndrar samlegðaraðferðar, sem
notuð er við sameiningu fyrirtækja, er
verið að lögleiða þá aðferð hér á landi.“
Í Morgunblaðinu í dag er skýrt frá
því að samkvæmt sænskum reiknings-
skilareglum hefði hagnaður Kaupþings
banka verið um einum milljarði lægri
en skv. íslenzkum reglum. Hvernig má
þetta vera? Hvað eiga fjárfestar hér að
halda? Hver er raunveruleikinn um af-
komu Kaupþings banka á síðasta ári?
Er hægt að færa bókhald fyrirtækja á
þann veg, að það muni milljarði eftir
löndum hvernig hagnaður er metinn?
Afsögn Stefáns Svavarssonar hefur
leitt til þess, að umtalsverð óvissa hef-
ur orðið til um það, hvort hægt sé að
byggja á reikningsskilum íslenzkra
fyrirtækja. Þetta er mál, sem taka þarf
á strax. Það þolir enga bið.
UPPLÝSINGAGJÖF UM
LAUNAKJÖR STJÓRNENDA
Reglur þær, sem Kauphöll Ís-lands hyggst setja um upplýs-ingaskyldu um launakjör
æðstu stjórnenda fyrirtækja eru þarf-
ar og tímabærar. Reglurnar voru
kynntar í fyrradag, en munu taka gildi
1. júlí næstkomandi.
Samkvæmt reglunum ber hluta-
félögum á markaði í fyrsta lagi að miðla
sérgreindum upplýsingum um laun,
greiðslur og hlunnindi æðstu stjórn-
enda, þ.e. forstjóra, framkvæmda-
stjóra og stjórnarmanna. Jafnframt
verður að gera grein fyrir kjörum ann-
arra stjórnenda, en dugir að greina frá
heildargreiðslum fyrir þá sem hóp. Í
öðru lagi ber að veita nákvæmar og
sérgreindar upplýsingar um samninga,
sem veita rétt til kaupa eða sölu verð-
bréfa útgefinna af félaginu. Í þriðja
lagi þarf að gefa nákvæmari upplýsing-
ar en áður um óvenjuleg viðskipti
stjórnenda og samninga, t.d. háa
starfslokasamninga. Loks ber að upp-
lýsa um beina og óbeina eign stjórn-
enda í hlutabréfum í viðkomandi félagi.
Allt snýr þetta að atriðum, sem
gagnrýnd hafa verið í rekstri einstakra
fyrirtækja á undanförnum árum og var
full þörf á að setja um skýrar reglur.
Þórður Friðjónsson, forstjóri Kaup-
hallarinnar, gat þess á blaðamanna-
fundi þar sem reglurnar voru kynntar,
að þær væru í góðu samræmi við það,
sem verið hefði að gerast í þessum efn-
um erlendis. M.a. hefðu reglur verið
hertar í tengslum við stór hneykslismál
í viðskiptalífinu, t.a.m. í sambandi við
Enron og WorldCom í Bandaríkjunum.
Þar var m.a. talið að kaupréttar- og
kaupaukasamningar æðstu stjórnenda
hefðu stuðlað að því að þeir leituðust
við að halda uppi gengi bréfa í fyrir-
tækjunum með bókhaldsblekkingum.
Það eru gagnkvæmir hagsmunir
hluthafa í fyrirtækjum og stjórnenda
þeirra að upplýsingagjöf um þessi efni
sé í góðu lagi. Það stuðlar að gagn-
kvæmu trausti milli þessara aðila og
hefur áhrif á verðmyndun fyrirtækj-
anna, eins og Þórður Friðjónsson
bendir á.
Árangurstengd launakerfi, sem gefa
kost á kaupauka starfsmanna ef vel
gengur, hafa augljóslega haslað sér
völl í íslenzkum fyrirtækjum og hafa
margar jákvæðar hliðar. Hins vegar
hefur verið gagnrýnt hér, rétt eins og í
Bandaríkjunum og víðar, að háar
greiðslur til stjórnenda fyrirtækja hafi
gengið út í öfgar. Í okkar fámenna
þjóðfélagi, þar sem jöfnuður er al-
mennt mikill og stéttaskipting lítil,
geta slíkar greiðslur verið viðkvæmara
mál en annars staðar.
Ætla má að ef allt er uppi á borðinu
um greiðslur af þessu tagi stuðli það að
því að fyrirtæki gæti hófs í launa-
greiðslum til æðstu manna. Það helg-
ast ekki sízt af því að hluthafar hafa þá
skýran samanburð á milli fyrirtækja
og hlytu t.d. að spyrja hvað réttlætti
það að stjórnendur í einu fyrirtæki
væru á mun hærri launum en stjórn-
endur í sambærilegum fyrirtækjum,
sem næðu svipuðum árangri.