Morgunblaðið - 10.05.2003, Blaðsíða 16

ERLENT
16 LAUGARDAGUR 10. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR þremur árum vann Salama,
sem nú er 14 ára gömul, í spuna-
verksmiðju í Dhaka, höfuðborg
Bangladesh og fékk níu dollara á
mánuði, innan við sjö hundruð
krónur. Nú er hún í skóla, er að
læra að lesa, skrifa og reikna. Ör-
lög hennar eru dæmi um árang-
urinn af framtaki, sem Bandaríkja-
menn stóðu að fyrir átta árum er
þeir fengu fyrirtæki í vefnaðar-
vöruframleiðslu í Bangladesh til að
hætta að nota börn innan við 14 ára
aldur í verksmiðjunum. Tekist hef-
ur að útrýma barnaþrælkun en
ekki er þar með öll sagan sögð.
Nær 10.000 börn hafa nú yfirgef-
ið verksmiðjugólfið og verið send í
skóla. Þetta skiptir miklu í landi
sem er meðal hinna fátækustu í
heimi. Íbúarnir eru um 133 milljón-
ir, flestir múslímar, og meðaltekj-
urnar lægri en í nær öllum löndum,
um 370 dollarar á ári. Um 35%
landsmanna ljúka ekki námi í
grunnskóla, atvinnuleysi er um
35% og álíka hátt hlutfall lands-
manna er undir fátækramörkum.
Stórir útflytjendur
Bangladesh er meðal stærstu út-
flytjenda á vefnaðarvöru og fatnaði
í heiminum og Bandaríkjamenn
kaupa um 40% framleiðslunnar.
Vefnaðarvörufyrirtækin sjá um 1,5
milljónum Bangladesh-manna fyrir
atvinnu og þrír fjórðu af gjald-
eyristekjunum koma frá greininni.
En nú hefur syrt í álinn. Sam-
dráttur ríkir í mörgum löndum,
verð á afurðunum hefur lækkað um
allt að 50 af hundraði. Störfum hef-
ur því fækkað um nálægt 300.000
og lokað hefur verið um 1.200
verksmiðjum.
Í fyrra fóru Bandaríkjamenn að
veita ríkjum í Afríku, svonefndum
Andes-ríkjum í Suður-Ameríku og
eyríkjum í Karíbahafinu sérstakar
ívilnanir í viðskiptum með vefn-
aðarvöru. Bandarískt fyrirtæki
sem kaupir buxur eða blússur frá
Bangladesh verður að greiða inn-
flutningstolla sem eru frá 8-30%
hærri en tollar á slíkri vöru ef hún
kemur frá Úganda eða Perú.
Bandarískir embættismenn segja
að Bangladesh-menn séu svo öfl-
ugir á heimsmarkaði að þeir þurfi
ekki slíkar ívilnanir. „Bangladesh
tók hraustlega á vandanum vegna
barnavinnunnar,“ segir Zulfiquar
Rahman, forstjóri eins af stærstu
vefnaðarvörufyrirtækjunum, sem
heitir því ólíklega nafni Greenland
Garments Ltd. „Í þetta skipti hysj-
uðum við upp um okkur brækurnar
og mér finnst ekki að okkur hafi
verið þakkað það í verki.“
Verksmiðjurnar í Bangladesh
voru reistar á fáeinum árum og að-
búnaðurinn var oft hörmulegur, oft
skorti alla loftræstingu og engar
neyðardyr voru til staðar ef eldur
kom upp. Bandaríski öldungadeild-
arþingmaðurinn Tom Harkin,
demókrati frá Iowa, lagði á sínum
tíma til að bannað yrði að flytja inn
vefnaðarvöru eða aðra unna vöru
frá löndum þar sem leyft væri að
börn undir 15 ára aldri væru vinnu-
afl í verksmiðjunum. Þessi hug-
mynd varð kveikjan að áðurnefndri
áætlun um að útrýma barnavinn-
unni í Bangladesh. Foreldrar
barnanna, sem misstu nú mikil-
væga tekjulind fyrir heimilið,
fengu fimm dollara á mánuði í eins
konar skaðabætur og verksmiðju-
eigendur greiddu kostnaðinn við
skólana sem voru stofnaðir fyrir
börnin.
Vel meint mistök?
Gagnrýnendur áætlunarinnar
segja nú að vissulega hafi menn
viljað vel en hugmyndin hafi mis-
tekist. Margir ungir starfsmenn
hafi hafnað í mun hættulegri störf-
um og sumir hafi lent í vændi.
„Ein stúlkan sagði: Ég fékk 2.200
taka (um 39 dollara eða 2.700 krón-
ur) í fataverksmiðjunni og hjálpaði
sjö manna fjölskyldu minni við að
láta enda ná saman. Ég bið ykkur,
látið mig hafa vinnuna mína aftur,“
sagði Mashuda Khatun Shefali, að-
stoðarforstjóri félagsmála-
stofnunar fyrir konur í Dhaka.
Embættismenn í Washington
segja að eigi að breyta viðskipta-
reglunum verði þingið að taka til
hendinni. Þar sé ákveðið hvaða ríki
fái viðskiptalegar ívilnanir. Áður-
nefndur Harkin þingmaður segir
hins vegar að það sé hlutverk
stjórnvalda. Stjórn Bush geti
ákveðið hvort Bangladesh yrði
umbunað fyrir „þau afrek“ sem þar
hefðu verið unnin við að útrýma
barnavinnu í verksmiðjunum.
Tókst að útrýma barnavinnu
í Bangladesh en ekki neyðinni
TPN
Salma, sem er 14 ára gömul, ásamt vinum sínum í grunnskólanum í Dhaka.
Í skólanum eru börn sem áður unnu í vefnaðarvöruverksmiðjum.
Horfa fram á erfiða samkeppni á
heimsmarkaði fyrir vefnaðarvöru
Dhaka. The Los Angeles Times.
ir fyrrnefndu tóku hæðirnar, sem
eru hernaðarlega mikilvægar, í sex
daga stríðinu 1967. Sýrlendingar eru
með hernámslið í Líbanon og Ísrael-
ar vilja að þeir hætti að styðja sjía-
múslíma í Hizbollah-hreyfingunni í
Líbanon sem oft hafa skotið flug-
skeytum yfir á ísraelskt land. Einnig
að Sýrlandsstjórn hætti að leyfa her-
skáum samtökum úr röðum Palest-
ínumanna, er standa fyrir hryðju-
verkum, að hafa skrifstofur í
Damaskus, höfuðborg Sýrlands.
Segir fund með Abbas
í undirbúningi
Sharon sagðist oft hafa hitt
Mahmud Abbas, „þar á meðal í þessu
húsi“ en viðtalið var tekið á búgarði
Sharons í sunnanverðu Ísrael. Hann
sagði Abbas vera mann sem hefði
komist að þeirri niðurstöðu að of-
beldi gegn Ísraelum myndi ekki
koma Palestínumönnum að gagni.
Abbas hefur sagt að árásirnar á Ísr-
aela í uppreisn Palestínumanna, inti-
fada, hafi verið mistök og hefur
ávallt verið andvígur hryðjuverkum.
Ísraelar hafa sett það skilyrði fyr-
ir viðræðum við Palestínustjórn að
bundinn verði endi á allt ofbeldi gegn
Ísraelum. En Sharon sagði að verið
væri að undirbúa fund hans með
Abbas.
Fyrr í vikunni krafðist Sharon
þess að Palestínumenn féllu endan-
lega frá kröfunni um að flóttamenn
og afkomendur þeirra, nú um fjórar
milljónir manna, fengju að setjast
aftur að í Ísrael. Abbas vísaði því á
bug og sagði að um þessi mál yrði að
semja eins og önnur deiluefni þjóð-
anna tveggja.
ARIEL Sharon, forsætisráðherra
Ísraels, er reiðubúinn að hefja aftur
friðarviðræður við Sýrlendinga án
nokkurra fyrirfram skilyrða ef þeir
gera slíkt hið sama. Hann hrósaði í
sjónvarpsviðtali á fimmtudag nýjum
forsætisráðherra Palestínumanna,
Mahmud Abbas, og sagði að hann
gæti orðið „samherji“ í friðarviðræð-
um milli Palestínumanna og Ísraela.
„Ég styð friðarviðræður við allar
arabaþjóðir án nokkurra fyrirfram
skilyrða,“ sagði Sharon. Hann sagð-
ist vilja hitta fulltrúa Sýrlands og
annarra arabaríkja augliti til augliti
til auglitis. Báðir aðilar myndu setja
fram kröfur en hægt væri að reyna
að semja. Hann staðfesti að hann
hefði nýlega fengið nokkrum sinnum
óbein boð frá Sýrlendingum fyrir til-
stuðlan ísraelskra araba og Jórdana
úr röðum kaupsýslumanna og fyrr-
verandi embættismanns í ísraelska
utanríkisráðuneytinu um að Sýr-
lendingar væru reiðubúnir að hefja
viðræður.
Sharon sagðist fram til þessa hafa
vísað þessum umleitunum á bug
vegna gruns um að Sýrlendingar
væru með þessu eingöngu að reyna
að draga úr þrýstingi sem Banda-
ríkjamenn hafa lagt á stjórnvöld í
Damaskus í kjölfar Íraksstríðsins.
Hefði hann þess vegna ákveðið að
bíða „í nokkrar vikur“ með að taka
boðinu. Ísraelar vilja að viðræðurnar
hefjist frá grunni en Bashar al-Ass-
ad Sýrlandsforseti og menn hans
vilja að tekinn verði upp þráðurinn í
fyrri viðræðum og áherslan lögð á
deiluna um Gólanhæðir.
Sýrlendingar deila enn um yfirráð
Gólanhæða á landamærunum en hin-
Sharon vill
ræða frið við
Sýrlendinga
Hrósaði Mahmud Abbas og sagði
hann geta orðið „samherja“ um frið
Jerúsalem. AP, AFP.
BANDARÍSKAR og breskar her-
sveitir hafa sleppt alls um 7.000
Írökum sem teknir voru til fanga í
stríðinu í Írak, að sögn bandarískra
embættismanna í fyrradag.
Þeir sögðu að fangar, sem eru á
lista Bandaríkjamanna yfir þá Íraka
sem mest áhersla hefur verið lögð á
að handsama, væru í haldi banda-
rískra hermanna í Bagdad og her-
menn væru að yfirheyra 500 aðra
fanga í herbúðum í Umm Qasr í Suð-
ur-Írak. Á meðal þeirra væru íraskir
herforingjar, menn sem börðust
gegn innrásarliðinu en voru ekki í
her landsins og nær 180 Írakar sem
grunaðir væru um glæpi, svo sem
gripdeildir og bankarán eftir fall
stjórnar Saddams Husseins.
Alls eru nú um 2.000 manns í haldi
bandarísku og bresku hersveitanna
sem handtaka enn á hverjum degi
íraska hermenn og óbreytta borgara
sem grunaðir eru um glæpi. „Við
höfum komið í veg fyrir nokkur
bankarán,“ sagði bandaríski ofurst-
inn John Della Jacono.
Þrír hermenn dóu í þyrluslysi
Margir þeirra sem voru leystir úr
haldi eru óbreyttir borgarar, sem
voru teknir til fanga á átakasvæð-
unum, eða hermenn sem undirrituðu
„reynslulausnarsamning“ þar sem
þeir lofuðu að grípa ekki til vopna
aftur. Della Jacono sagði að þeir
kynnu að verða saksóttir fyrir stríðs-
glæpi brytu þeir samninginn.
Tveir bandarískir hermenn biðu
bana í skotárásum í Bagdad í fyrra-
dag. Íraki gekk að öðrum her-
mannanna á brú og skaut hann með
skammbyssu á stuttu færi en hinn
hermaðurinn lét lífið í árás leyni-
skyttu.
Bandarískir embættismenn sögðu
þetta sýna að hermenn Bandaríkja-
manna og Breta væru enn í stöðugri
hættu mánuði eftir fall stjórnar
Saddams Husseins. Þeir lentu í skot-
bardögum við vopnaða Íraka nær
daglega.
Þrír bandarískir hermenn biðu
bana þegar þyrla þeirra hrapaði í
Tígris-ána norðarlega í Írak í gær.
Embættismenn sögðu allt benda til
að um slys hefði verið að ræða.
Reuters
Bandarískur hermaður stöðvar Íraka í Bagdad eftir að óþekktur maður skaut þar hermann til bana í fyrradag.
Um 7.000 Írakar hafa
verið leystir úr haldi
Washington, Bagdad. AP.