Morgunblaðið - 10.05.2003, Blaðsíða 56

UMRÆÐAN
56 LAUGARDAGUR 10. MAÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
STEFÁN Ólafsson prófessor hefur bent á að ís-
lenskt velferðarkerfi hefur tekið miklum breytingum í
tíð núverandi ríkisstjórnar. Þær breytingar sem gerð-
ar hafa verið minna frekar á banda-
rískt ölmusukerfi en norrænt velferð-
arkerfi. Athygli vekur að það eru
ráðherrar Framsóknarflokksins sem
stýra þeim málaflokkum sem mestum
breytingum hafa tekið, þ.e. húsnæðis-
og heilbrigðismálum. Í hverju felast
þessar breytingar? Skoðum nokkur
dæmi.
Dýrari húsaleiga
Núverandi ríkisstjórn hefur lagt af hið félagslega
húsnæðiskerfi að mestu í anda frjálshyggjunnar, enda
er boðorðið að allir verði að eiga sitt eigið húsnæði.
Þegar ríkisstjórn Sjálfstæðisflokks og Framsókn-
arflokks tók við árið 1995 báru lán til kaupa félagslegs
húsnæðis 1% vexti. Vextirnir hafa stighækkað ár frá
ári og eru nú 4,9% af öllum lánum til félagslegra hús-
næðisbygginga, nema til byggingar leiguíbúða sveitar-
félaga sem eru 3,5%. Afleiðingarnar láta ekki á sér
standa. Húsaleiga á þriggja herbergja íbúð hefur
hækkað um 25.000 kr. á mánuði frá árinu 1997.
Aðför að velferðarkerfinu
Önnur breyting sem hefur verulega þýðingu er sí-
aukin kostnaðarhlutdeild sjúklinga vegna heilbrigð-
isþjónustu og lækkun barnabóta. Sem dæmi má nefna
að:
 Greiðslur fyrir röntenmyndatökur hafa hækkað úr
900 í allt að 18.000 kr.
 Þáttur sjúklinga í lyfjakostnaði hefur stóraukist.
 Gjöld fyrir heimsóknir til sérfræðinga hafa hækkað
verulega.
 Barnabætur hafa verið skertar stórlega þannig að
aðeins 11% einstæðra foreldra eru með óskertar
barnabætur.
Öryrkjar, einstæðir foreldrar, atvinnulausir og lág-
tekjufólk kvarta yfir síauknum kostnaði og dæmi eru
um að fólk leiti ekki til læknis eða leysi út lyf vegna
kostnaðar. Heilbrigðiskerfið er því ekki lengur það ör-
yggiskerfi fyrir alla sem að var stefnt í upphafi.
Barnabætur hafa verið skornar niður við trog og at-
vinnuleysisbætur hafa ekki fylgt launaþróun. Ábyrgð-
in liggur hjá stjórn Sjálfstæðis- og Framsóknarflokks.
Sú stjórn hefur haft átta ár til að láta verkin tala.
Kosningaloforðin nú eru því lýðskrum eitt í ljósi
reynslunnar.
Vaxandi fátækt
Á liðnum misserum hefur verið mikið rætt um vax-
andi fátækt í íslensku samfélagi. Það birtist í fjölgun
skjólstæðinga Hjálparstarfs kirkjunnar, Rauða kross-
ins, Mæðrastyrksnefndar og annarra góðgerðar-
samtaka. Getur hugsast að skýring á aukinni fátækt sé
aðför að hinu félagslega húsnæðiskerfi, stórauknar
greiðslur vegna heilbrigðisþjónustu og skertar barna-
bætur? Það munar stórlega um 25.000 kr. á mánuði í
húsaleigu og tugi prósentna í auknum heilbrigðis-
kostnaði fyrir einstaklinga með laun undir 100.000 kr.
Þær hækkanir sem ríkisstjórnin hefur lagt á fólkið í
landinu nýttust betur til að auðvelda börnum efna-
minni foreldra að stunda íþróttir og tónlistarnám. Því
miður eru margir sem ekki hafa efni á slíku um þessar
mundir.
Skýr valkostur
Á kjördag gefst kjósendum einstakt tækifæri til að
snúa af braut amerískrar ölmusu með því að fella nú-
verandi ríkisstjórn. Samfylkingin hefur sett fram
ábyrga velferðarstefnu og leggur auk þess ríka
áherslu á jafnréttis- og menntamál. Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir er verðugur leiðtogi til að fylgja þessum
breytingum eftir. Eflum velferð og jöfnuð á Íslandi.
Kjósum Samfylkinguna 10. maí.
Velferð í stað amerískrar ölmusu
Eftir Láru Stefánsdóttur
Höfundur skipar 3. sæti á lista Sam-
fylkingarinnar í Norðausturkjördæmi.
ÉG er ein þessara rúmlega 5% kjós-
enda sem eru í pólitískri tilvistar-
kreppu, þ.e. hafa ekki tekið afstöðu.
Hvaða flokk á ég að
kjósa á laugardaginn?
Samkvæmt nýjustu
könnun Gallup þá eru
9% kjósenda sem
neita að gefa það upp,
sennilega vegna þess
að þeir skammast sín
fyrir að kjósa flokk sem er þeim á móti
skapi. Það er að segja. „Ef ég kýs D þá
heldur stjórnin velli ef ég kýs S þá fell-
ur hún.“ 2% kjósenda ætla að skila
auðu en það vil ég ekki gera. Ég verð
þess vegna að taka ákvörðun.
Best að nota útilokunaraðferðina.
Nei það er mjög erfitt því allir vilja
flokkarnir, rétt eins og ég, bæta kjör
hinna lægst launuðu, öryrkja, eldri
borgara og barnafólks. Allir vilja þeir
lækka skatta. Allir vilja þeir efla
menntunarstigið (þýðir það betri laun
til kennara þannig að hæft fólk helst í
starfi í grunnskólunum, eða hvað?),
lækka skatta og svo framvegis og svo
framvegis.
Þennan loforðalista þekkja allir
kjósendur. Hitt er annað mál hvort við
tökum fagurgalann alvarlega. Að mínu
mati finnst mér þetta skiptast í tvennt,
sumir flokkar vilja losna við stjórnina
og aðrir ekki. Þetta er valdabarátta en
ekki kosningabarátta þar sem hags-
munir heildarinnar eru ekki hafðir að
leiðarljósi.
Snúum okkur aftur að útilokunar-
aðferðinni. Ég er búin að fylgjast
nokkuð vel með umræðunni til að sjá
ljósið sem allt í einu segði mér að þetta
væri flokkurinn sem ég vil kjósa. En
eins og málin standa núna þá hefur
það ekki gerst. Hvað er þá til ráða? Jú
rétt er að hugsa um það sem mér og
stórum hópi fólks finnst skipta veru-
legu máli en það eru skipulagsmál í
Reykjavík sem miðast við að flugvöll-
urinn í Vatnsmýri fari í burtu hið allra
fyrsta og að það dýrmæta byggingar-
land sem þar er geti nýst fyrir bland-
aða byggð fólks, verslana, fyrirtækja,
Háskólans og Landspítalans svo fátt
eitt sé nefnt.
Þetta er ekki eingöngu mál sveitar-
stjórnarkosninga heldur höfuðborg-
arinnar og landsbyggðarinnar, sem
sagt allrar þjóðarinnar. Að mínu mati
má ekki stilla okkur upp í andstæður,
við hljótum öll að vilja hag landsins
sem bestan.
Það er öllum landsmönnum til hags-
bóta að í framtíðinni eignumst við skil-
virka höfuðborg sem, með verulega
bættum samgöngum til Keflavíkur,
gerir það að verkum að þeir sem þurfa
„bara að skjótast til Reykjavíkur“
(sama á við um þá sem þurfa „bara að
skjótast til Akureyrar“) og komast aft-
ur heim sama dag þurfi ekki að nota of
mikinn tíma til að keyra frá flugvell-
inum til áfangastaðarins.
Eftir að hafa leitað í stefnuskrám
flokkanna að því hvað þeim finnst
varðandi þetta brýna mál án þess að
finna neitt þá er ég enn í hópi þeirra
5% óákveðnu.
Ég auglýsi hér með eftir stefnu
flokkanna varðandi framtíð höf-
uðborgarinnar. Hvaða flokkar vilja
hætta þessari bíla-stórmark-
aðamenningu og hvaða flokkar vilja
berjast gegn henni? Ef ég fæ svar við
þessari spurningu mun það auðvelda
mér og fleirum valið hinn 10. maí.
Ein óákveðin
Eftir Dóru Pálsdóttur
Höfundur er kennari.
16. JANÚAR síðastliðinn sagði
Elísabet Jökulsdóttir í Morgun-
blaðinu að Ingibjörg Sólrún Gísla-
dóttir hefði framið
„svik á svik ofan“
og bætti svo við:
„Hjarta mitt blæðir
af sorg og reiði.“
Ástæðan var stuðn-
ingur borgarstjóra
við lánsábyrgð
borgarinnar vegna Kárahnjúka-
virkjunar. Ingibjörg Sólrún kaus að
greiða „stærstu framkvæmd Ís-
landssögunnar“ leið, ein flokks-
manna sinna í borgarstjórn. El-
ísabet talaði fyrir munn margra
þegar hún benti borgarstjóra á að
tíminn læknaði ekki aðeins sár,
„hann veldur líka ígerð“. Ingibjörg
Sólrún ætti nú að vera kosn-
ingabeita Samfylkingarinnar en
„það dugir bara ekki endalaust að
nota gamla beitu“.
Eða hvað? Hinn 7. maí skrifar
Elísabet aftur í Morgunblaðið og
nú er Ingibjörg Sólrún orðin
„stjórnmálamaður á heims-
mælikvarða“ og við eigum að senda
„dætur okkar og ömmustelpur“ í
fylkingu þar sem þær eiga að finna
„orkuna til að hugsa stórt“. Nú
hlýtur að vera lögmætt að spyrja:
Hvað hefur breyst? Hvers vegna
eigum við núna að bíta á agnið?
Hefur Samfylkingin breytt um
áherslur í virkjanamálum? Ætlar
hún að hætta að vera stór-
iðjuflokkur? En nei, það er víst
ekki. Þvert á móti gorta þingmenn
Samfylkingarinnar af stuðningi sín-
um við Kárahnjúkavirkjun. Og and-
stæðingar náttúruspjallanna ætla
að bíta á agnið.
Er það sjávarútvegsstefna Sam-
fylkingarinnar sem á að smyrja
vélindað á okkur þannig að við kok-
gleypum stóriðjuna? Samfylkingin
ætlar, eins og aðrir stjórnarand-
stöðuflokkar, að afnema hið rang-
láta kvótakerfi sem hefur rænt
sjávarbyggðir víðsvegar um land
lífsviðurværinu. En hvað býður
Samfylkingin í staðinn þeim sem
misst hafa kvótann? Jú, hann á að
leigja hæstbjóðanda á uppboði.
Þetta eru hin stórkostlegu tíðindi
sem Samfylkingin boðar þeim sem
hafa lífsviðurværi af sjávarútvegi.
Hverjir ætli leigjendurnir verði?
Verða það smábátaeigendur og
krókaveiðimenn sem eiga mesta
möguleika í slíku uppboði? Eða
kannski hákarlarnir sem fá þarna
tækifæri til að bola hinum út af
markaðnum?
Eða er það kannski jafnréttis-
stefna Samfylkingarinnar sem hef-
ur verið tekin til endurskoðunar?
Ekki eru liðnir nema örfáir mán-
uðir frá því að Samfylkingin treysti
sér ekki til að styðja tillögu á Al-
þingi, um að kaupendur vændis
yrðu gerðir jafnábyrgir seljendum
þess. Er hún núna búin að endur-
skoða stefnu sína? Lofar hún bót
og betrun? Nei, það er víst ekki.
Samfylkingin er ekki fyrir konur
heldur konu, eina konu sem hún
lofar okkur að verði forsætisráð-
herra eftir kosningar. En eru kon-
ur allar eins? Ættum við konur líka
að virkja orkuna í þágu Valgerðar
Sverrisdóttur ef hún væri efnilegt
forsætisráðherraefni? Af hverju
ekki, ef við erum á annað borð
farnar að láta okkur standa á sama
um allt annað?
Eða eigum við kannski að styðja
stóriðjuflokkinn vegna þess að þá
verður vinstristjórn? Hefur Sam-
fylkingin lofað að starfa ekki með
Davíð Oddssyni eftir kosningar?
Nei, það hefur hún víst ekki. Þegar
óheppinn fréttamaður á Ríkis-
útvarpinu hafði það eftir Össuri
Skarphéðinssyni að Samfylkingin
vildi vinstristjórn var það borið til
baka. Og Ríkisútvarpið krafið um
afsökunarbeiðni. Það er vissulega
ástæða til að hugsa stórt þegar
kemur að kosningum. Þá dugar svo
sannarlega ekki að vera lítilþægur.
En um leið og við virkjum
orkuna sem í okkur býr þá skulum
við líka hugsa um auðlindirnar okk-
ar, sem Ingibjörg Sólrún kaus að
gefa Landsvirkjun á spottprís. Þá
skulum við muna eftir vænd-
isfrumvarpi Kolbrúnar Halldórs-
dóttur sem þingkonur Samfylking-
arinnar vildu ekki styðja. Þá
skulum við kjósa gegn stefnu
stjórnarinnar og allra þeirra sem
hafa stutt hana. Og ekki gleyma
hlutdeild Samfylkingarinnar í að
styðja við þá stefnu. Það er gott að
hafa hugsjónir, en við skulum ekki
gleyma veruleikanum í blindu glápi
á tálsýnir. Og ekki gína við gamalli
beitu.
Tálsýnir?
Eftir Kolbrá Höskuldsdóttur
Höfundur skipar 11. sætið á U-lista,
lista Vinstrihreyfingarinnar – græns
framboðs, í Reykjavík norður.
ÞEGAR kemur að Evrópu segja vinstri-grænir og sjálfstæðismenn að
hagsmunir okkar séu svo ólíkir hagsmunum Evrópubúa að þar geti aldrei
um sameiningu orðið að ræða. Hvaða hagsmuni eru þeir að tala um? Eru lífs-
hættir okkar svona gjörólíkir? Nei. Eru vandamál daglegs
lífs svona gerólík. Nei. Hvaða hagsmuni er þá verið að verja?
Það eru hagsmunir sægreifanna og hagsmunir valdhafanna
sem njóta velvildar sægreifanna meðan þeir úthluta veiði-
heimildum. Þessi litli hópur gæti misst spón úr aski sínum ef
af Evrópusameiningu yrði. Þessa hagsmuni eru sjálfstæð-
ismenn, framsóknarmenn og vinstri-grænir að verja.
Kvóti
Eina „málefnið“ sem hefur verið í umræðu alla kosningabaráttuna er
„fiskveiðistjórnun“. Stjórnarflokkarnir áttu ekki von á að það yrði að kosn-
ingamáli. Þeir reyna nú að ljúka umræðunni í tæka tíð fyrir kjördag með
barnalegum dómsdagsspám. Höfnun sjálfstæðismanna á lögmálum mark-
aðarins æpir í andlit manna.
Hvernig myndi kjósendum bregða við ef þeim væri sagt að þeir ættu að
gefa byggingarmeisturum steypuna og heildsölum „Cheeriosið“ því ef þeir
þyrftu að kaupa það færi starfsemi þeirra á hausinn?
Meirihluti landsmanna vill sjá arð af fiskinum í sjónum með beinum og
áþreifanlegum hætti. Ef þingmenn (ráðherrar) vilja ekki taka tillit til skoð-
ana meirihlutans í þessu efni þá er það af því að þeir eru að verja hagsmuni
einhvers minnihluta sem ekki kemst af öðruvísi. Samkvæmt skilgreiningu er
sá minnihluti þá á framfæri skattborgaranna.
Ef þetta á við um sjávarútveginn í dag þá eru engar forsendur fyrir þeirri
starfsemi og best að snúa sér að einhverju öðru sem ekki þarf að niðurgreiða.
Lýðræði
Um stund virtist sem þessar kosningar myndu snúast um leikreglur lýð-
ræðisins. En viti menn umræðan lognaðist út af í kjaftavaðli um persónur og
útúrsnúningi og verður líklega að bíða þess að fram komi valdhafar sem þola
að vera gagnrýndir fyrir skoðanir og orð. Það er sorglegt þegar frambjóð-
endur mega ekki tala um leikreglur lýðræðis. Það er dálítið skelfandi þegar
kjörnir fulltrúar okkar hafna því með öllu að orð þeirra og athafnir hljóti að
skoðast í því ljósi að þeir buðu sig fram til að setja landinu lög í umboði kjós-
enda og framkvæma þau í umboði þings. Það er kominn tími á umræðu um
grundvallaratriði lýðræðis þegar kjörnir fulltrúar muna ekki lengur hvaðan
þeir þiggja umboð sitt.
Ímyndið ykkur hvernig væri að búa hér ef ekki væri lýðræði. Kosningar
eru engin sönnun lýðræðis. Einræðisherrar láta kjósa sig einróma með vissu
millibili. Þar er stöðugleikinn í fyrirrúmi. Þar sem ekki er stjórnarandstaða
eða málfrelsi er ekki lýðræði. Stjórnarandstaðan er hinn eilífi sigurvegari
lýðræðisins.
Þar sem ekki má gagnrýna stjórnarherra þar er ekki lýðræði. Umræða um
skoðanir og athafnir kjörinna fulltrúa er mjög lýðræðisleg, miklu lýðræð-
islegri en karp um skattaprósentur.
Auðvitað mega ráðherrar hafa skoðanir á hverju sem þeim hugnast, en við
höfum rétt í krafti atkvæðis okkar til að meta orð þeirra og skoðanir í ljósi
þessa umboðs sem þeir þáðu frá okkur. Þeir eru ráðherrar okkar allra, sama
hvað við kusum.
Þegar ráðherrar kveinka sér undan umræðu um orð þeirra, skoðanir og
athafnir þá eru þeir að kveinka sér undan málfrelsi og skoðanafrelsi, því
besta í lýðræðinu. Ráðherra sem kvartar undan gagnrýni og fjölmiðlum
(skoðanafrelsi og málfrelsi) á skilið að reyna sig um tíma sem sannur sig-
urvegari lýðræðisins í stjórnarandstöðu, helst í Borgarnesi. Kjósum breyt-
ingar en ekki endalaust sama ástand. Kjósum nýtt fólk í stjórn, nýjar lausnir,
ný vinnubrögð, nýtt fólk til að gagnrýna, ný andlit í fréttir og ný andlit í
Spaugstofu.
Kjósum breytingar
Eftir Stefán Benediktsson
Höfundur er arkitekt.
ATVINNUVEGIR Íslendinga
hafa áður gengið um svipugöng
nýrra hátta og breyttra siða. Við
inngöngu þjóð-
arinnar í EFTA
varð umrót í iðnaði
og sumar greinar
hans blómstruðu en
aðrar brotnuðu.
Bændur þola nú
umskipti á högum
sínum og sumir þeirra munu laga
sig að nýju umhverfi en aðrir
ekki. Atvinnurekstur Reykvíkinga
hefur aldrei skipt aðra landsmenn
máli og öllum er sama þótt kaup-
menn og veitingamenn fari á
hausinn í höfuðborginni. Nú er
röðin hins vegar komin að sjávar-
útvegi.
Íslenska þjóðin tók í taumana
þegar ofveiðimenn og sjóræn-
ingjar hugðust ganga af fiskistofn-
um hennar dauðum og setti lögin
um Fiskveiðar við Ísland. Mark-
mið laganna var fiskivernd en af-
leiðing þeirra er sægreifavernd.
Greifarnir hafa vitað frá öndverðu
að drottinn gaf og drottinn tók og
höfðu nógan tíma þegar kvótanum
var fyrst úthlutað til að búa sig
undir síðustu úthlutun. Kaup-
endur gjafakvótans vissu líka að
kvótalögunum yrði breytt eins og
öðrum lögum þegar tilefni gæfist.
Kvótaútgerðin er því jafnvel eða
illa undir breytingar búin og iðn-
aðurinn var á sínum tíma og
bændur eru í dag. Sægreifar hafa
fleytt rjómann af auðæfum Íslend-
inga og mál til komið að þjóðin
heimti aftur auðlindina á kjördag.
Davíð Oddsson forsætisráðherra
valsar um byggðir landsins með
nýju hagfræðikenninguna sína
undir hendinni um að fiskislóðin
hverfi úr djúpum hafsins verði
kvótinn tekinn af sægreifum og
færður eigendum. Ekki er öll vit-
leysan eins. Með sömu hundalógík
hefðu allir viðskiptamenn Davíðs
Oddssonar skrifstofustjóra í
Sjúkrasamlaginu á sínum tíma
safnast til feðranna ef þeir skiptu
um heimilislækni. Forsætisráð-
herra er jafnflinkur í hagfræði og
utanríkisráðherra í tónfræði.
Sægreifar sigli
sinn sjó
Eftir Ásgeir Hannes Eiríksson
Höfundur er verslunarmaður.