Morgunblaðið - 06.09.2003, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
N
ORRÆN samvinna í öryggis- og
varnarmálum, einkum friðargæslu,
hefur verið í deiglunni hér á landi í
kjölfar fundar norrænna varn-
armálaráðherra og utanrík-
isráðherra Íslands hér á landi í vikunni sem leið.
Eftir lok síðari heimsstyrjaldar voru uppi hug-
myndir um hugsanlega stofnun varnarbandalags
Norðurlanda en ólíkar aðstæður og áherslur
ríkjanna fimm komu í veg fyrir framkvæmd.
Kalda stríðið torveldaði síðan formlegt norrænt
samráð eða samstarf á sviði öryggis- og varn-
armála. Á undanförnum áratug hefur þetta breyst
þótt þrjú ríkjanna byggi áfram á sameiginlegum
varnarskuldbindingum innan Atlantshafs-
bandalagsins og hin tvö standi utan varn-
arbandalaga. Þess má reyndar geta að þátttaka
Finnlands og Svíþjóðar í Samstarfi í þágu friðar
(PfP) innan bandalagsins hefur síðan orðið til að
greiða götu norrænnar samhæfingar.
Norrænt samráð eða samstarf á sviði öryggis-
og varnarmála hefur eflst með hröðum skrefum á
undanförnum árum og endurspeglast pólitískt í
reglulegum fundum varnarmálaráðherra en með
hagnýtum hætti í tengslum sérfræðinga og góðu
samstarfi á vettvangi í ýmsum friðargæsluverk-
efnum. Nýsköpuð sameiginleg umgjörð um sam-
ræmingu og skipulagningu norrænnar frið-
argæslu (NORDCAPS) er gott dæmi um þann
árangur sem þegar hefur náðst.
Ísland hefur um skeið tekið þátt í fundum nor-
rænna varnarmálaráðherra sem áheyrnaraðili án
þess að hafa átt þess kost að leggja áþreifanlega
af mörkum til samstarfs hinna Norðurlandanna.
Á meðan þróaðist víðara öryggismálasamstarf
vestrænna ríkja og Íslensku friðargæslan var
stofnuð að frumkvæði Halldórs Ásgrímssonar, ut-
anríkisráðherra. Hann átti óformlegan fund með
varnarmálaráðherrum Norðurlanda til hliðar við
leiðtogafund Atlantshafsbandalagsins í Prag í
nóvember sl. og bauð þeim að koma saman til
fundar á Íslandi haustið 2003. Fundur ráð-
herranna var síðan haldinn í Reykjavík í fyrsta
sinn sl. miðvikudag, 3. september.
Á fundi norrænna varnarmálaráðherra í
Reykjavík var m a. fjallað um friðargæslu-
samstarf á Balkanskaga þar sem Norðurlönd hafa
öll með mismunandi hætti gegnt áberandi hlut-
Norræn friðargæ
Eftir Björn Inga Hrafnsson
F
LAGGSKIP Grænfriðunga, Rainbow
Warrior, skipti skyndilega um kúrs.
Það var á Miðjarðarhafinu og ætl-
unin var að bjarga heiminum ein-
hvers staðar en allt í einu var stefn-
unni breytt og ákveðið að sigla á fullri ferð til
Íslands – og brenna á leiðinni mörgum tonnum af
mengandi jarðefnaeldsneyti. Eftir að komið var á
staðinn heimtuðu þeir að fá að afhenda íslenska
forsætisráðherranum eða sjávarútvegs-
málaráðherranum úrslitakostina og hugðust
þannig hræða þá til að gefa út skipun um að Ís-
lendingar hættu að nýta hrefnur.
En þetta er tvöfalt siðgæði af hálfu frjálsra,
einkarekinna samtaka sem hylltu niðurstöður
Umhverfisverndarráðstefnunnar í Rio de Janeiro.
Ein helsta niðurstaða þeirrar ráðstefnu var að
nýta bæri auðlindir heimsins á sjálfbæran hátt.
Nokkrum samtökum af þessu tagi tókst með
mútum að fá aðild að Alþjóðahvalveiðiráðinu,
IWC, fyrir mörgum árum og komust í meirihluta.
Þau létu þegar í stað samþykkja bann við öllum
hvalveiðum og héldu því fram að hvalastofnar
heimsins væru í útrýmingarhættu.
IWC hefur síðan látið kanna málið vísindalega
og komist að þeirri niðurstöðu, þvert á gervi-
vísindaniðurstöður umræddra frjálsra samtaka,
að hvalastofnar á Norður-Atlantshafi hafi það
gott og séu vaxandi.
Ríkisstjórn Íslands hefur ákveðið veiðikvóta –
um er að ræða örlítið brot af hrefnustofninum við
landið sem IWC telur að sé upp á um 38.000 dýr –
og ætlunin er að veiða dýrin í vísindaskyni. Í
stórum dráttum vilja Íslendingar rannsaka á
hverju dýrin lifi. Grunsemdir eru um að hrefnur
lifi meðal annars á þorski og ýsu. Umrædd dýr
lifa í reynd á fiski sem þau hrifsa út úr munninum
á soltnum neytendum á fiski og frönskum í Eng-
Fjárhirslurnar er
Eftir Danjal Mariusarson
Þ
AÐ hefur lengi verið skoðun mín og
einlæg sannfæring að Austurbæj-
arbíó sé eitt þeirra húsa borg-
arinnar sem telja verði til mik-
ilvægra menningarverðmæta.
Það býr ekki aðeins yfir merkri menning-
arsögu heldur er það einnig
eitt af fáum eftirlifandi minnisvörðum um ís-
lenska fúnkisbyggingarstílinn. Í mínum huga
er það ómissandi hlekkur í borgarmynd Norð-
urmýrarinnar.
Í umsögn Árbæjarsafns og bygging-
arlistadeildar Listasafns Reykjavíkur frá 26.
mars 2002 er eindregið lagst gegn niðurrifi
Austurbæjarbíós og nýlega sendi Húsafrið-
unarnefnd frá sér samhljóða úrskurð þar sem
skorað er á borgaryfirvöld að heimila ekki nið-
urrif hússins og finna leiðir til varðveislu þess.
Einnig hafa Arkitektafélag Íslands og Banda-
lag íslenskra listamanna sent frá sér ályktanir
sem taka undir þessi sjónarmið. Ég tel það
sjálfsagt og eðlilegt að hlustað sé á þessi fag-
legu sjónarmið og tekið mið af þeim við af-
greiðslu málsins.
Flestir þekkja þetta hús sem kvikmyndahús
og það mun vera eitt af fáum kvikmynda-
húsum sem eftir standa í miðborginni og
fyrsta hverfabíóið sem reist var eftir að farið
var að skipuleggja úthverfi í Reykjavík.
Austurbæjarbíó á sér langa og merkilega
menningarsögu og þá ekki síst fyrir það að
hafa verið aðsetur Tónlistarfélagsins um ára-
bil. Í húsinu er einstaklega fallegur hljóm-
burður og þar hafa farið fram margir stór-
viðburðir í íslensku menningarlífi. Margir
þeirra voru á borð við það besta sem gerðist
erlendis á þeim tíma og gaf Reykjavík óneit-
anlega heilmikinn alþjóðlegan borgarbrag
löngu áður en það varð yfirlýst stefna borg-
aryfirvalda. Í húsinu hafa komið fram margir
heimsþekktir listamenn á borð við Isaac Stern,
Rudolf Serkin og ótal fleiri. Sinfóníuhljómsveit
Íslands hélt einnig sína fystu tónleika í Aust-
urbæjarbíói og þar hafa verið sýndar óperur.
Því má heldur ekki gleyma að Leikfélag
Reykjavíkur hélt uppi miðnætursýningum í
húsinu til að afla fjár í húsbyggingarsjóð. Það
má því segja að saga hússins sé spunnin úr
listavef allt frá byrjun.
Það er nú einu sinni svo að hús eru ekki
bara steinsteypan heldur samnefnari alls þess
sem átt hefur sér stað innan veggja þeirra frá
byggingu. Þetta vill stundum gleymast og því
Hús með sögu og
Eftir Steinunni Birnu Ragnarsdóttur
SAMVINNUVERKEFNI Í ÍRAK
gerir tillaga Bandaríkjamanna ráð fyrir að
settur verði upp sjóður, sem verði undir
stjórn Alþjóðabankans eða SÞ.
Viðbrögð innan öryggisráðs SÞ við til-
lögum Bandaríkjamanna hafa verið blend-
in. Það vekur athygli að fyrstu viðbrögð
Rússlands og Kína eru mun jákvæðari en
viðbrögð hinna gömlu bandamanna Banda-
ríkjanna, Þýzkalands og Frakklands.
Leiðtogar síðarnefndu ríkjanna tveggja,
þeir Jacques Chirac og Gerhard Schröder,
höfnuðu í fyrradag tillögum Bandaríkja-
manna, en gáfu í skyn að þeir væru til við-
ræðu um málamiðlun. Röksemdir þeirra
eru reyndar ekki að öllu leyti sannfærandi.
Það er skiljanlegt að ríki, sem beðin eru að
leggja sitt af mörkum í Írak í nafni Sam-
einuðu þjóðanna, vilji að samtökin hafi
raunverulegu hlutverki að gegna, en hins
vegar má setja spurningarmerki við þau
rök að tillagan gangi ekki nógu langt í að
færa völd úr höndum Bandaríkjamanna og
til íraskra stjórnvalda. Það er afar hæpið
að íraska stjórnkerfið sé nú þegar í stakk
búið til að taka stjórn landsins á ný í sínar
hendur, enda sagði Colin Powell, utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna: „Mér er ekki
ljóst af yfirlýsingum þeirra eftir hverju
þeir sækjast nákvæmlega eða hverjum við
ættum að afhenda [völdin] ef við afhentum
þau strax.“
Það væri í meira lagi vanhugsað af leið-
togum ríkja á borð við Frakkland og
Þýzkaland að leggja meiri áherzlu á það nú
að sauma að Bandaríkjamönnum en að
tryggja að friði og lýðræðislegri stjórn
verði komið á í Írak. Það er sama hvaða
skoðun menn hafa á stríðinu í Írak; úr því
sem komið er, verða ríki heims að leggjast
á eitt að tryggja farsæla uppbyggingu
landsins. Ef hryðjuverkahópar og öfga-
menn fá að athafna sig óáreittir í Írak get-
ur það haft alvarlegar afleiðingar fyrir frið
og stöðugleika í gervöllum Mið-Austur-
löndum og raunar víðar um heiminn. Það
ber að leggja ríg og þjóðarstolt til hliðar og
einbeita kröftum ríkja heims að þessu mik-
ilvæga samvinnuverkefni.
Ráðamenn í Bandaríkjunum gera sér núaugljóslega grein fyrir að verkefni
þeirra í Írak er miklu umfangsmeira en
þeir gerðu sér grein fyrir áður en lagt var
upp í herförina á hendur Saddam Hussein
– eða a.m.k. umfangsmeira en þeir vildu þá
viðurkenna.
Á undanförnum vikum og mánuðum hef-
ur komið í ljós að sá herafli Bandaríkjanna
og bandamanna þeirra, sem nú er í land-
inu, dugir ekki til að gæta laga og reglu og
jafnframt til að ráða niðurlögum leifa
Saddam-stjórnarinnar og hryðjuverka-
hópa, sem tengjast henni. Jafnframt blasir
nú við að tekjur af olíusölu Íraka duga ekki
til að fjármagna endurreisn landsins og
mikil utanaðkomandi fjárhagsaðstoð verð-
ur að koma til.
Viðbrögð stjórnar George Bush Banda-
ríkjaforseta við þessum staðreyndum hafa
verið þrenns konar. Í fyrsta lagi hefur for-
setinn beðið Bandaríkjaþing um stóraukn-
ar fjárveitingar vegna hernáms og endur-
reisnar Íraks. Í öðru lagi vilja
Bandaríkjamenn nú hraða því að Írakar
sjálfir taki að sér stjórn eigin mála, þar á
meðal löggæzlu. Það mun hins vegar aug-
ljóslega taka talsverðan tíma. Síðast en
ekki sízt hefur Bandaríkjastjórn lagt fram
tillögu að nýrri ályktun öryggisráðs Sam-
einuðu þjóðanna, sem gerir annars vegar
ráð fyrir að komið verði upp friðargæzlu-
liði á vegum samtakanna í Írak, en undir
stjórn Bandaríkjanna og hins vegar að SÞ
taki þátt í fjármögnun uppbyggingar-
starfsins í landinu. Þar með hafa Banda-
ríkjamenn brotið odd af oflæti sínu, en þeir
hafa hingað til talið að SÞ eigi ekki að
gegna verulegu hlutverki í Írak; Bandarík-
in valdi því ein að stýra landinu í átt til frið-
ar og lýðræðis.
Mörg ríki, sem eru aflögufær með frið-
argæzluliða, t.d. Indland, Pakistan og
Tyrkland, eru treg til að senda lið til Íraks
nema í umboði Sameinuðu þjóðanna. Jafn-
framt má ætla að mörg ríki vilji ekki leggja
fé til uppbyggingarstarfsins í Írak nema
SÞ stýri því hvernig fénu er varið, enda
NORÐLINGAÖLDUVEITU FRESTAÐ
Ákvörðun Landsvirkjunar um aðfresta framkvæmdum við Norð-lingaölduveitu setur áform um
stækkun Norðuráls á Grundartanga í
nokkurt uppnám. Stefnt hafði verið að
því að ljúka framkvæmdum við Norð-
lingaöldu áður en framkvæmdir við
Kárahnjúkavirkjun og álver í Reyðar-
firði næðu hámarki og hefja raforkusölu
til Norðuráls árið 2005.
Að mati stjórnar Landsvirkjunar rík-
ir of mikil óvissa um rekstraröryggi
veitunnar miðað við núverandi aðstæður
auk þess sem tímaþröng er borið við.
Bent er á að umhverfismat, skipulags-
mál og öflun nauðsynlegra leyfa til
framkvæmdarinnar hafi tekið lengri
tíma en búist hafi verið við.
Í síðasta mánuði hafnaði hreppsnefnd
Skeiða- og Gnúpverjahrepps hugmynd-
um Landsvirkjunar um 566 metra
lónshæð og að auki hækkun um tvo
metra til viðbótar með gúmmíbelgjum.
Taldi Landsvirkjun þá hækkun umfram
það, sem gengið var út frá í úrskurði
Jóns Kristjánssonar, setts umhverfis-
ráðherra, um framkvæmdina nauðsyn-
lega til að tryggja rekstraröryggi veit-
unnar.
Forstjóri Landsvirkjunar lagði í gær
áherslu á að áform um Norðlingaöldu-
veitu væru ekki úr sögunni en ólíklegt
væri að þau gætu orðið að veruleika
fyrr en að loknum framkvæmdum við
Kárahnjúkavirkjun. „Ég legg áherslu á
að einungis er um frestun að ræða. Það
er álit Landsvirkjunar að okkur beri að
halda áfram undirbúningi málsins, enda
er Norðlingaalda mikilvægur kostur
fyrir Landsvirkjun,“ segir Friðrik
Sophusson í Morgunblaðinu í dag.
Við núverandi aðstæður hefur Lands-
virkjun að líkindum talið óhjákvæmilegt
að fresta framkvæmdinni um sinn. Að
því gefnu að kostirnir hafi verið annars
vegar að fresta Norðlingaölduveitu og
leita annarra kosta við orkuöflun fyrir
Norðurál, eins og nú liggur fyrir, og
hins vegar að hækka Norðlingaöldulón
umfram 566 metra og rjúfa þannig þá
sátt, sem úrskurður Jóns Kristjánsson-
ar skapaði um framkvæmdina, virðist
fyrri kosturinn betri.
Hugsanlegt er talið að Hitaveita
Reykjavíkur og Orkuveita Suðurnesja
geti annað orkuþörf Norðuráls vegna
stækkunar en áformað er að stækka
Nesjavallavirkjun og byggja nýja
Hellisheiðarvirkjun. Verður það kannað
í kjölfar ákvörðunar stjórnar Lands-
virkjunar hvort mögulegt sé að koma til
móts við Norðurál þannig að áform um
stækkun versins á Grundartanga nái
fram að ganga. Stjórnvöld hljóta að
leggja alla áherslu á að það takist, enda
skiptir það miklu máli fyrir íslenskt
efnahagslíf.
Stækkun Norðuráls myndi tryggja
aukinn hagvöxt og jafnframt stuðla að
bættu atvinnuástandi á suðvesturhorni
landsins. Hins vegar er jafnframt ljóst
að framkvæmdir við jafnt virkjanir sem
álverið sjálft mættu ekki ná hámarki á
sama tíma og framkvæmdirnar á Aust-
urlandi. Þær framkvæmdir munu reyna
mjög á þolrif efnahagslífsins. Ef aðrar
stórframkvæmdir væru í gangi á sama
tíma er talsverð hætta á ofþenslu með
tilheyrandi verðbólgu og vaxtaspreng-
ingu. Það er því skammur tími til stefnu
að tryggja að stækkun Norðuráls verði
að veruleika á næstu árum.