Morgunblaðið - 06.09.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 2003 33
S
ÆNSKIR kjósendur ganga til at-
kvæða 14. september um hvort
Svíþjóð eigi að taka upp evruna.
Núna virðist líklegt að meirihluti
Svía hafni því. Í augum stuðn-
ingsmanna evrunnar er þetta ráðgáta. Hef-
ur ekki evran reynst sterkur gjaldmiðill,
eins og sést á hækkandi gengi hennar gagn-
vart dollarnum? Hvers vegna ættu ekki Sví-
ar að taka þátt í þessari sigurgöngu?
Enginn efaðist um að evran yrði við-
urkennd sem mikilvægur gjaldmiðill. En
gjaldmiðlar eru ekki markmið í sjálfu sér,
þeir eru tæki til að stuðla að meiri og stöð-
ugri hagvexti.
Þegar menn svara því hvort evran – og
þær stofnanir sem tengjast henni, m.a. Evr-
ópski seðlabankinn (ECB) sem einbeitir sér
að verðbólgunni – sé „góð“ eða „slæm“ ættu
þeir að meta það út frá efnahagslegum ár-
angri hennar – því hvort hún leiðir til meiri
og stöðugri hagvaxtar. Þegar evran er met-
in út frá þessu er það besta sem hægt er að
segja um hana að dómurinn hafi ekki enn
verið kveðinn upp. Það versta sem hægt er
að segja er að evran hafi ekki staðist fyrsta
prófið.
Hagvöxturinn í Evrulandi frá því að
gjaldmiðillinn var tekin upp fyrir hálfu
fimmta ári hefur verið sáralítill og skamm-
tímahorfurnar eru litlu betri. Samt var evr-
unni ætlað að örva hagvöxtinn með því að
stuðla að lægri vöxtum og auknum fjárfest-
ingum. Þótt þetta kunni að hafa gerst í
nokkrum löndum hefur það ekki orðið raun-
in á evru-svæðinu sem heild.
Það er því rétt af Bretum og Svíum að
setja spurningarmerki við það hvort evran
tryggi þeim meiri hagvöxt. Reyndar hafa
þeir fulla ástæðu til að telja að hið gagn-
stæða verði raunin – að evran leiði til hæg-
ari hagvaxtar og aukins atvinnuleysis.
Auðvitað er ekki hægt að kenna evrunni
einni um hægan hagvöxt Evrópusambands-
ins. Veikur efnahagur heimsins, meðal ann-
ars Bandaríkjanna, er hluti af vandanum.
En hagkerfin verða sí og æ fyrir áföllum og
gott myntbandalag ætti að vernda þau fyrir
áföllunum.
Áður en evran var tekin upp höfðu efa-
semdamenn áhyggjur af því að Evrópski
seðlabankinn myndi einblína á kjarna evru-
svæðisins (Þýskaland og Frakkland) og jað-
arinn gyldi þess. Til dæmis ef hagvöxturinn
í kjarnalöndunum yrði mikill en lítill í minni
löndunum myndi peningastefnan ráðast af
þörfum kjarnans. Smærri löndin fengju
ekki þá örvun sem þau þyrftu.
Fáir bjuggust hins vegar við því sem
gerðist: ósveigjanleiki kom í veg fyrir að
Evrópski seðlabankinn gæti brugðist nógu
fljótt við veikleikum í stærsta hagkerfi
evru-svæðisins, Þýskalandi. Með stöð-
ugleikasáttmálanum – sem er annað dæmi
um ósveigjanleika sem kemur í veg fyrir að
peningastefnunni sé beitt með árangurs-
ríkum hætti – hefur Evrópa að óþörfu lent í
efnahagslegri lægð, ef ekki kreppu.
Traustið á evrunni, ásamt vísbendingum
um efnahagslega óstjórn í Bandaríkjunum,
varð til þess að Evrópulöndunum gafst
tækifæri til að lækka vexti í því skyni að
örva hagvöxtinn. Með því að einblína á verð-
bólguna varð Evrópski seðlabankinn til
þess að evru-svæðið tapaði tvisvar. Þar á ég
bæði við þær töpuðu fjárfestingar sem
lægri vextir kynnu að hafa stuðlað að og út-
flutningstapið og aukna innflutninginn sem
fylgir örugglega háu gengi evrunnar.
Stuðningsmenn evrunnar benda á vel-
gengni Bandaríkjanna með sinn sameig-
inlega gjaldmiðil. Stofnanakerfið í Banda-
ríkjunum er hins vegar verulega ólíkt
evrópska kerfinu. Hreyfanleiki vinnuaflsins
er mikilvægur þáttur í aðlögunarhæfni
bandaríska hagkerfisins. Á fyrri helmingi
síðasta áratugar, þegar mikill niðurskurður
útgjalda til varnarmála leiddi til meira en
10% atvinnuleysis í Kaliforníu fluttu margir
Kaliforníubúar búferlum til annarra sam-
bandsríkja þar sem auðveldara var að fá at-
vinnu. Auk þess gat alríkisstjórnin í Wash-
ington örvað efnahag Kaliforníu með því að
auka önnur framlög til ríkisins.
Þótt hreyfanleiki vinnuaflsins milli landa
hafi aukist í Evrópu er hann miklu minni en
í Bandaríkjunum, m.a. vegna tungumála-
hindrana. Að landbúnaðarstyrkjunum und-
anskildum eru útgjöld Evrópusambandsins
lítil.
Síðast en ekki síst hafa Bandaríkin stað-
fastlega neitað að binda hendur sínar eins
og Evrópuríkin hafa gert. Í Bandaríkjunum
var stjórnarskrárákvæði um hallalaus fjár-
lög hafnað og einnig tillögum um að breyta
stofnskrá bandaríska seðlabankans sem
kveður á um að hann taki ekki aðeins mið af
verðbólgunni, heldur einnig ástandinu í at-
vinnumálum og hagvexti.
Alþjóðlegu gjaldeyrismarkaðirnir geta
verið óstöðugir og þessi óvissa veldur meiri
lántökukostnaði. Slík áhætta skiptir hins
vegar miklu minna máli fyrir ríki með
trausta hagstjórn og litlar skuldir. Auk þess
hafa áhættuvarnirnar batnað með nútíma-
tækni. Svíþjóð stafar ekki lengur mest
hætta af skaðlegri spákaupmennsku, heldur
af slæmri stjórn peningamála – meðal ann-
ars of mikilli áherslu á verðbólguna að hætti
Evrópska seðlabankans.
Fyrir lönd sem hafa staðið vel í stykkinu,
svo sem Svíþjóð og Bretland, er lítill ávinn-
ingur af upptöku evrunnar en áhættan er
mikil – að minnsta kosti að svo stöddu. Stöð-
ugleikasáttmálinn virðist vera að trosna.
Stórum löndum, eins og Þýskalandi og
Frakklandi, er sýnt umburðarlyndi þegar
þau brjóta ákvæði stöðugleikasáttmálans
með of miklum fjárlagahalla. Öðru máli
gegnir um minni lönd eins og Portúgal.
Ólíklegt er að Evrópski seðlabankinn gefi
mikinn gaum að þörfum Svíþjóðar, þannig
að landinu verður líklega ekki veitt sama
svigrúm og stærri grannríkjum.
Upptaka evrunnar kann að verða væn-
legri kostur þegar fram líða stundir. Hugs-
anlegt er að stofnanakerfi Evru-svæðisins
batni eða að mikið umrót verði á fjármagns-
mörkuðunum, þannig að kostnaðurinn af
því að standa undir gengisáhættunni verði
óbærilegur.
Hugsanlegt er hins vegar að ástandið í
Evrulandi versni: stöðugleikasáttmálinn,
sem er í raun með mismunandi reglur eftir
stærð aðildarríkjanna, verður nær örugg-
lega afnuminn. En hvað kemur í staðinn?
Óvissa um framvinduna í þessum efnum
getur leitt til óþarflega hárra vaxta í Evru-
landi – og þar með hægari hagvaxtar.
Þegar óvissunni um stofnanabreyting-
arnar innan evru-svæðisins hefur verið eytt
verður hægt að taka ákvörðun um upptöku
evrunnar. Sú ákvörðun breskra stjórnvalda
að fresta upptöku evrunnar er því skyn-
samleg eins og staðan er nú. Líklegt virðist
að sænskir kjósendur sýni svipuð hyggindi.
Nú er ráðlegt að
bíða með evruna
Joseph E. Stiglitz fékk Nóbelsverðlaunin í hag-
fræði 2001. Hann er hagfræðiprófessor við
Columbia-háskóla og var formaður ráðs
efnahagsráðgjafa Bills Clintons, fyrrverandi
Bandaríkjaforseta, og aðalhagfræðingur og
varaforseti Alþjóðabankans.
© Project Syndicate.
Eftir Joseph E. Stiglitz
'()%

! .1

F
K5LMJJ
$M$NHLM3L$$O
PK5M3. ;<QQK FFH) 2F
verkum. Þannig má t.d. nefna að um þessar
mundir fer Finnland með svæðisherstjórn í Kos-
óvó þrátt fyrir að eiga ekki aðild að Atlantshafs-
bandalaginu. Samþættingu má sjá í því að Ísland
nýtur ýmissar aðstoðar hinna Norðurlandanna við
flugvallarstjórnina á Pristína-flugvelli.
Í ljósi reynslunnar og með frekari eflingu
Íslensku friðargæslunnar í huga ákvað utan-
ríkisráðherra að óska eftir aðild Íslands að
NORDCAPS og var viðeigandi samningur und-
irritaður á fundi ráðherranna í Reykjavík. Með
því getur Ísland lagt af mörkum starfskrafta
borgaralegra sérfræðinga til friðargæsluverkefna
á alþjóðavettvangi í formfestri samvinnu við nor-
rænar frændþjóðir sem hafa svipuð viðmið og
gildi. Um leið fær Íslenska friðargæslan mik-
ilvægan bakhjarl á sviði aðgerða, þjálfunar og
búnaðar.
Þar sem stöðugleiki á Norður-Atlantshafi varð-
ar öll Norðurlönd með beinum eða óbeinum hætti
bar tvíhliða varnarsamstarf Íslands og Bandaríkj-
anna óhjákvæmilega á góma á ráðherrafundinum.
Utanríkisráðherra gerði grein fyrir atburðarás
undanfarinna mánaða og núverandi stöðu máls-
ins. Það kom skýrt fram að öll hin Norðurlöndin
láta sig öryggi Íslands miklu skipta og fylgjast af
áhuga með framvindunni. Þótt varnarsamstarf Ís-
lands og Bandaríkjanna sé tvíhliða viðfangsefni
þá er um svæðisbundna hagsmuni að ræða.
Aðildin að Atlantshafsbandalaginu og tvíhliða
varnarasamstarfið hafa um langt skeið verið
hornsteinar íslenskrar öryggis- og varn-
armálastefnu og það mun ekki breytast í fyr-
irsjáanlegri framtíð. Það útilokar hins vegar ekki
aukið samhliða samráð og samstarf við nágranna-
ríki bæði innan og utan bandalagsins. Skoð-
anaskipti um öryggis- og varnarmál, þ. á m. kynn-
ing á íslenskum viðhorfum, getur einungis orðið
Íslandi til framdráttar. Hagnýt samvinna í frið-
argæslu eykur íslenskt bolmagn og skilar fljót-
lega mikilvægri sérþekkingu aftur til Íslands.
Virkari þátttaka í norrænu samráði og samstarfi á
sviði varnarmála er því æskileg viðbót við íslenska
öryggis- og varnarmálastefnu.
æsla
Höfundur er aðstoðarmaður utanríkisráðherra og
varaþingmaður.
landi. Þetta er nokkurt íhugunarefni þegar haft
er í huga að ekki er lengur hægt að veiða fisk við
strendur Englands vegna rányrkju!
IWC veitti Norðmönnum leyfi til að veiða
ákveðinn fjölda hvala á ári og það er glórulaust
að frjáls félagasamtök skuli nú ráðast á Íslend-
inga til að reyna að vekja athygli alþjóðlegra
fjölmiðla og afla þannig fjár.
Það eru ömurleg líkindi með þessu máli og
Íraksskýrslunni með ýkjunum frá Downing-
stræti þótt erfitt sé að ímynda sér að nokkur
fyrirfari sér vegna þessa máls. En hver veit?
Villuráfandi félagi í samtökunum gæti tekið upp
á því að skjóta skutli í gegnum sjálfan sig í
Reykjavík eftir að hafa fengið fyrirheit um sam-
vistir við óspjallaða hvali hinum megin!
Eftir stendur að nóg er af hvölum á Norður-
Atlantshafi. Íslendingar vilja nýta örlítið af stofn-
inum og þeir hafa fullan rétt á því. Þótt Íslend-
ingar veiði fáeinar hrefnur ógnar það ekki stofn-
inum með nokkrum hætti og veiðarnar væru í
samræmi við samninginn um sjálfbæra nýtingu
náttúrulegra auðlinda, eins og hann var gerður í
Rio de Janeiro.
Nefna mætti í þessu sambandi þá undarlegu
staðreynd að ríkisvaldið í Zimbabwe styrkir rán-
yrkju á friðuðum dýrum í landinu. En Rainbow
Warrior, „skip hinna fögru fyrirheita“, getur ekki
siglt inn í miðjan suðurhluta Afríku. Líklega er
búið að úthluta því svæði einhverjum öðrum um-
hverfisverndarsamtökum. En enn og aftur: Vest-
ræn borgarbörn eru ginnkeyptari fyrir ímynd
hvalsins en ímynd kúgaðra og hungraðra Afríku-
manna.
Bara að menn væru hvalir!
ru aftur tómar!
Höfundur er félagi í samtökunum FISC, Faroe Iceland
Solidarity Committee.
hafa átt sér stað menningarsöguleg slys á borð
við það þegar Fjalarkötturinn var rifinn.
Ég lít svo á að ábyrgð okkar í borgarstjórn
sé mikil í þessu máli og tel fulla ástæðu til að
skoða það vel áður en lengra er haldið. Okkar
menningarlega ábyrgð snýst fyrst og fremst
um það, að koma í veg fyrir niðurrif hússins
og tryggja þannig varðveislu menning-
arverðmæta.
Það hefur enginn orðið minni maður af því
að taka ígrundaðar og vel undirbúnar ákvarð-
anir og það finnst mér eiga við hér. Ég treysti
því að allir þættir þess verði vandlega skoð-
aðir með tilliti til sögu hússins og hlutverks í
menningarsögu borgarinnar.
sál
Höfundur er píanóleikari og varaformaður menning-
armálanefndar Reykjavíkurborgar.
Morgunblaðið/Jim Smart