Morgunblaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
„ÉG tel ekki ofsögum sagt að „Loftleiða-
byltingin“ hafi í senn lagt grunninn að upp-
byggingarstarfi Loftleiða og alþjóðlegum
flugrekstri eins og við þekkjum hann á Ís-
landi í dag. Góður árangur Íslendinga í
flugrekstri er ekki síst að þakka markaðs-
setningu og góðum orðstír Loftleiða á er-
lendri grundu á sínum tíma,“ segir Sigurður
Helgason, fyrrverandi forstjóri dótturfyr-
irtækis Loftleiða í Bandaríkjunum og Flug-
leiða, og vísar með Loftleiðabyltingunni til
byltingar í stjórn Loftleiða á aðalfundi
fyrirtækisins hinn 15. október árið
1953.
Sigurður rekur aðdragand-
ann að stjórnarbylting-
unni til þess að Jóhannes
Markússon hafi komið til
fundar við sig í New York í
byrjun ársins 1953. „Ég var
að sinna erindagjörðum fyrir
Einar Sigurðsson í Vest-
mannaeyjum í New York á þess-
um tíma. Jóhannes var flugmaður
hjá Loftleiðum og notaði tækifærið til að ná
tali af mér á meðan hann hafði viðdvöl í
borginni. Jóhannes sagðist hafa haft spurn-
ir af því að eigendur Loftleiða hygðust
hætta flugrekstri og kaupa olíuskip í stað-
inn. Hann sagðist vita að til væru hlutabréf
hjá fyrirtækinu og vildi vita hvort ég vildi
koma til liðs við hann sjálfan, Alfreð Elías-
son, Kristin Olsen og Einar Árnason við yf-
irtöku rekstrarins,“ segir Sigurður og við-
urkennir með bros á vör að hann hafi ekki
haft nokkurt vit á flugrekstri á þessum
tíma. „Ég gerði mér því sérstaka ferð á
bókasafn Columbia-háskóla þar sem ég
hafði verið við nám til þess að ná mér í
fróðleik um flugrekstur. Á endanum ákvað
ég að láta slag standa. Rekstur alþjóðlegs
flugfélags frá Íslandi var alltof góð hug-
mynd til að hægt væri að láta hana ganga
úr greipum sér.“
Bandaríska leiðin árangursrík
Sigurður og Unnur Einarsdóttir, eig-
inkona hans, komu frá New York til Íslands
vorið 1953. „Hópurinn hófst handa við und-
irbúning yfirtökunnar fljótlega eftir að ég
flutti aftur til Íslands. Við útveguðum okkur
fé til hlutafjárkaupa – settum upp kosn-
ingaskrifstofu og fórum í bréfi til allra eldri
hluthafa í fyrirtækinu fram á stuðning á að-
alfundinum um haustið,“ segir Sigurður og
játar því að slíkum aðferðum hafi ekki áður
verið beitt á Íslandi. „Við fórum að eins og
gert var í Bandaríkjunum og gengum meira
að segja svo langt að lofa því að
greiða út arð af fyrirtækja-
rekstrinum. Ef mig misminnir
ekki greiddum við reynd-
ar út einhvern arð þrem-
ur árum síðar.“
Eins og áður segir fór
aðalfundurinn, „Loftleiðabylt-
ingin“, fram í gamla Odd-
fellow-húsinu 15. október árið
1953. „Þau sögulegu tíðindi
urðu á þessum 12 tíma langa
fundi að okkur ungu mönnunum
tókst að fella gömlu stjórnina, þ.m.t. helstu
viðskiptajöfra landsins á þessum tíma. Dag-
blöðin voru heldur ekki lengi að gera sér
mat úr tíðindunum með uppslætti eins og
„Ótíndir strákar fleygja viðskiptajöfrunum
út“ og áfram mætti telja,“ rifjar Sigurður
upp. Sjálfur var hann um þrítugt á þessum
tíma.
Fyrsta lággjaldafyrirtækið
Eftir fundinn tók við öflugt uppbygging-
arstarf innan fyrirtækisins. „Einn veiga-
mesti liðurinn í uppbyggingarstarfinu fólst í
því að efla samstarfið við við norska flug-
félagið Braathen’s S.A.F.E. Samningur við
fyrirtækið um gagnkvæma flugvélaleigu jók
möguleika og hagkvæmni rekstrarins veru-
lega. Ég get nefnt að dæmi voru um að vél-
ar Loftleiða flygju alla leið frá New York til
Hong Kong en þangað hafði Braathen’s þá
leyfi til að fljúga á ákveðnu tímabili. Á móti
flugu flugvélar frá Braathen’s á leiðum
Loftleiða. Með lægri flugfargjöldum á milli
Noregs og Bandaríkjanna leið heldur ekki á
löngu þar til fyrirtækið hafði náð 50%
markaðshlutdeild í Ameríkuflugi í Noregi,“
segir Sigurður og vekur athygli á því að
Loftleiðir hafi í raun verið fyrsta lággjalda-
flugfélagið. „Með þessum lágu fargjöldum
skutum við helstu keppinautum okkar á
þessari leið, Pan American og SAS, ref fyr-
ir rass.“
Sigurður var varaformaður Loftleiða frá
upphafi. „Fyrst eftir „Loftleiðabyltinguna“
gegndi ég fullu starfi í öðru fyrirtæki þótt
mikið af tíma mínum færi í vinnu í þágu
Loftleiða. Á endanum varð svo úr að ég tók
að mér forstjórastarf fyrir fyrirtækið í
Bandaríkjunum árið 1961. Forstjórastarfið í
Bandaríkjunum var ákaflega anna-
samt og mikill tími fór í ferðalög,
t.d. ferðaðist ég töluvert á milli
átta skrifstofa Loftleiða í Banda-
ríkjunum svo ekki sé minnst á
fundi á Íslandi og annars staðar í
Evrópu. Ég býst við að alla jafna
hafi ég verið svona fjórðung úr ári
á ferðalögum,“ segir Sigurður og
rifjar upp að allt að 70% af tekjum
fyrirtækisins hafi komið frá Banda-
ríkjunum á þessum tíma. „Starfs-
menn fyrirtækisins í Bandaríkj-
unum fóru upp í 500 þegar mest
varð á þessum 12 árum.“
Sigurður segir sögu Loftleiða
einkanlega merkilega af þrennum
sökum. „Í fyrsta lagi voru Loftleið-
ir fyrsta raunverulega lággjalda-
fyrirtækið eins og ég nefndi áðan. Í
öðru lagi var ekkert annað evr-
ópskt flugfélag í einkaeign,“ segir
hann og tekur fram að hin evr-
ópsku flugfélögin hafi öll verið í
ríkiseign. „Í þriðja og síðasta lagi
voru Loftleiðir brautryðjendur í ís-
lenskum flugrekstri á alþjóðlegum
mörkuðum. Ég veit ekki hvort allir
gera sér grein fyrir því að starf-
semin fór í raun að mestu leyti
fram erlendis, t.d. eyddum við
stórfé í auglýsingar á bandarískum
markaði. Þessi vinna hefur án efa
átt sinn þátt í því að flugstarfsemi
er orðin mun meiri frá Íslandi en
langflestum öðrum löndum.“
Ójöfn samkeppnisstaða
Blómatími Loftleiða var á árabilinu 1960
til 1970. „Á þessum tíma voru Loftleiðir
einn stærsti atvinnurekandi landsins með
allt að 1.500 starfsmenn í vinnu. Við vorum
komnir með hagkvæmar flugvélar og gátum
boðið tiltölulega lág fargjöld. Vandinn var
bara sá að fyrirtækið átti á brattan að
sækja í samkeppni sinni við ríkisflugfélög í
nágrannalöndunum að Lúxemborg frátal-
inni. Ríkisstjórnir þessara landa voru fyr-
irtækinu andsnúnar þar sem þær vildu
vernda sín félög. Loftleiðir stórminnkuðu
flugið til Norðurlandanna og Bretlands en
einbeittu sér að flugi til Lúxemborgar.
Stjórnvöld í Lúxemborg voru ákaflega vin-
veitt Loftleiðum alla tíð. Þangað flaug fyr-
irtækið með allt að 300.000 farþega á ári
þegar mest var á þessum tíma.“
Vaxandi halli á flugi til Norðurlandanna
og Bretlands varð til þess að ágreiningur
kom upp í stjórn Loftleiða. „Ég vildi leita
leiða til að losna við hallann. Flugfélag Ís-
lands glímdi líka við hallarekstur. Þess
vegna virtist liggja beint við að skoða hvort
hagkvæmt væri að sameina félögin,“ segir
Sigurður og tekur fram að sjálfum hafi sér
ekki þótt ástæða til að reka tvö flugfélög í
jafn litlu landi og Íslandi. „Því miður voru
ekki allir í stjórninni sammála mér hvað
sameininguna varðaði og upp úr því kom
upp slæmur andi í stjórninni. Að lokum var
50 ár eru liðin frá því nokkrir „strákar“ steyptu helstu
viðskiptajöfrum landsins af stóli á 12 tíma löngum aðal-
fundi Loftleiða árið 1953. Anna G. Ólafsdóttir ræddi
við Sigurð Helgason og fleiri um þýðingu Loftleiða-
byltingarinnar fyrir Loftleiðir og flugrekstur í landinu.
Morgunblaðið/Kristinn
Sigurður Helgason fyrrverandi forstjóri dótturfyr-
irtækis Loftleiða í Bandaríkjunum og Flugleiða.
Loftleiða-
byltingin
lagði
grunninn
Byltingarstjórnin í Loftleiðum (f.v.): Sigurður Helgason, Alfreð Elías-
son, Kristján Guðlaugsson, Ólafur Bjarnason og Kristinn Olsen.
Margir muna enn eftir auglýsingum um sam-
einingu Loftleiða og Flugfélags Íslands.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Lagt upp í langferð með Loftleiðum.
Dæmi um auglýsingar Loftleiða sem birtust
í víðlesnustu blöðum heims. Ein af flug-
freyjum Loftleiða (t.h.) mælir með áfanga-
stöðum félagsins.