Morgunblaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ó
LAFUR Elíasson hefur
gjarnan fjallað um tengsl
nútímamannsins við náttúr-
una í verkum sínum – eða
jafnvel um afstæði þeirra
marka sem maðurinn hefur
notað til að greina sig frá
henni. Sýning Ólafs í túrb-
ínusal Tate Modern, „The Weather Project“ eða
„Verkefni um veðrið“, er verður opnuð í dag, er
einnig tengd náttúrunni og þeim skilningi sem
við leggjum í hana í stöðugri rannsókn okkar á
nánasta umhverfi, m.a. í gegnum reynslu okkar
af því hverfula fyrirbrigði veðrinu.
Hann er sá fjórði í röð heimsfrægra lista-
manna sem vinna verk í túrbínusal safnsins, en
þeir sem þar hafa sýnt fram að þessu eru þau
Louise Bourgeois, Juan Munoz og Anish Kapoor.
Þau verk sem unnin eru inn í þetta rými vekja
jafnan mikla athygli um heim allan, enda þjóna
þau sem andlit þessa fræga safns út á við hverju
sinni og ljóst er að viðurkenning hins alþjóðlega
listheims á vægi Ólafs Elíassonar í listum sam-
tímans nær ákveðnu hámarki með þessari sýn-
ingu.
Ólafur hefur þegar látið hafa eftir sér í bresk-
um blöðum að sýning hans snúist nánast um
þann gjörning að sýna í túrbínusalnum og því er
óneitanlega forvitnilegt að inna hann fyrst eftir
uppbyggingu sýningarinnar, sem farið hefur
mjög leynt fram að þessu.
„Ég hef sett upp eins konar sól í austurenda
salarins sem lýsir hann upp á einni ákveðinni
tíðni og leiðir til þess að allt virðist að mestu lit-
laust í salnum. Dagsljós streymir þó inn við inn-
ganginn í hinum endanum og svo eru ljósgjafar í
bókabúðinni og meðfram jöðrum rýmisins, en til-
finningin í salnum markast af litleysinu sem ég
hef reyndar notað áður í verkum mínum. Sólin
framkallar líka afar dramatíska skugga á gólfinu
svo heildaráhrifin af ljósgjafanum eru mjög
skynræn og nánast líkamleg,“ segir Ólafur þegar
hann er beðinn að lýsa verkefninu.
„Í salnum er einnig hálfgerð þoka, sem að
mínu mati verður til þess að fólk upplifir þetta
stóra rými [salurinn er 160 m að lengd, 25 m
breiður og 30 m hár] með öðrum hætti; sjálf
stærðin verður áþreifanlegri og þar með auð-
veldara fyrir áhorfandann, sem er nánast eins og
maur á gólfinu, að gera sér grein fyrir henni.
Þokan verður einnig til þess að afhjúpa það sem
ég vil kalla „neikvætt“ rými og er þá að vísa til
tilraunar til að hlutgera það rými með þoku sem
okkur finnst yfirleitt ekki vera neitt af því það er
„autt“. Við skynjum það ekki fyrr en við ímynd-
um okkur t.d. að hægt sé að taka veggi og loft
byggingarinnar í burtu, þá verður þetta risastóra
þokuský eftir, sem vissulega er „eitthvað“.
Rými hefur efnislegt form
Við megum nefnilega ekki gleyma því að rými
hefur efnislegt form og er alls ekkert tóm. Mig
langaði til að afhjúpa arkitektúr safnsins og um
leið þá staðreynd að þegar við göngum inn rýmið,
þá má í rauninni líta á líkama okkar sem hluta af
arkitektúrnum, vegna þess að við skerum mynd
okkar í þann massa sem þokan fyllir. Ætlun mín
er því að hafa áhrif á rýmistilfinningu okkar sem
áhorfenda, snúa henni við og afhjúpa hlutverk
okkar sjálfra í henni. Í þeim tilgangi setti ég líka
spegil upp við loft byggingarinnar, sem er nánast
jafnstór og gólfflöturinn, og líta má á sem and-
lega – eða efnislausa – endurspeglun á rýminu í
huga áhorfandans og myndar mótvægi við þau
efnislegu eigindi er nást fram í þokunni.“
a
e
o
m
t
m
r
e
v
Eins og í öðrum verkum Ólafs er byggjast á
skynjun áhorfandans er ekki um neinar blekk-
ingar að ræða sem erfitt er að sjá í gegnum. „Ég
er í rauninni að tvinna saman nokkrar leiðir til að
brjóta upp þær venjulegu leiðir sem við notum til
að skynja og sjá slíkt rými,“ segir hann, „til að
opna hug áhorfandans fyrir því að upplifa það
með öðrum hætti. Sú leið sem ég býð upp á er
ekki ný uppfinning, það er auðvelt fyrir alla sem
koma inn að sjá hvaða tækni er beitt til að fram-
kalla þessi hrif og það finnst mér mjög mik-
ilvægt. Fólk sér að spegillinn er spegill, það get-
ur brugðið sér á bak við sólina til að skoða
ljósaverkið og þreifað á reykvélunum ef það vill.
Salurinn er svo stór að þegar mannfjöldinn
kemur inn í hann þá er hann svolítið eins og
maurabú. Mér finnst skipta miklu að hver einasti
maur í því maurabúi geti horft í kringum sig og
ekki síst í spegilinn í loftinu og virt fyrir sér allt
kerfið utan frá – út frá sjónarhorni þriðja aðila –
en verið samtímis í sínum eigin persónulega
heimi.“
Eiginleikinn til að meta
eigin reynslu og upplifun
Vegna þess hve túrbínusalurinn er stór og
hvernig verkið er sett fram er einmitt eins og
tíminn hljóti að eiga sinn þátt í því hvernig þetta
verk vinnur?
„Salurinn er af þeirri stærðargráðu að flestu
fólki kemur það á óvart. Mig langaði til að af-
hjúpa sjálft skoðunarferlið er áhorfandinn geng-
ur í gegnum og þann tíma sem það tekur, í stað
þess að framkalla bara eitt augnablik í huga hans
er tengist tilteknum hlut eða „listaverki“.
Þau stærðarhlutföll sem við þekkjum úr borg-
arsamfélaginu samsvara yfirleitt líkömum okkar
og tímaskynjun, en hér er um að ræða arkitektúr
Líkaminn
Frægðarsól Ólafs Elíassonar myndlistarmanns
hefur risið mjög hratt á fáum árum og aldrei náð
hærra en á þessu ári. Í dag verður opnuð í túrb-
ínusal Tate Modern-listasafnsins í London sýning
þar sem hann fjallar m.a. um sambandið á milli
þess sem við vitum og þess sem við upplifum sem
áhorfendur á listsýningum. Fríða Björk Ingvars-
dóttir fékk Ólaf til að segja frá þeirri flóknu hug-
myndafræði er liggur að baki því einfalda og fág-
aða yfirborði er blasir við þeim tíu til fimmtán
þúsundum manna sem munu streyma í gegnum
sýninguna í Tate á hverjum degi.
Ljósmynd/Birgit Vogel
Ólafur Elíasson myndlistarmaður.
STUÐNINGUR VIÐ UNGA
MYNDLISTARMENN
Nýtt blað er brotið í stuðn-ingi við unga myndlistar-menn með stofnun
Styrktarsjóðs Guðmundu Andrés-
dóttur listmálara.
Guðmunda, sem var einn helsti
fulltrúi íslenskrar abstraktlistar,
lést í september á síðasta ári. Hún
lét eftir sig safn nærri 200 verka
sem hún ánafnar í erfðaskrá sinni
Listasafni Íslands, Listasafni
Reykjavíkur og Listasafni Há-
skólans. Auk þess er í erfðaskrá
hennar kveðið á um stofnun
styrktarsjóðs sem hafi það mark-
mið að styrkja og hvetja unga og
efnilega myndlistarmenn til
náms.
Á mánudag var stofnun sjóðsins
kynnt en hann verður alfarið í
vörslu Listasafns Íslands. Í
sjóðnum eru 70 milljónir króna og
að sögn Ólafs Kvaran, safnstjóra
Listasafns Íslands og formanns
styrktarsjóðsins, má gera ráð fyr-
ir því að sjóðurinn geti hugsan-
lega staðið undir 6–7 milljóna
króna styrkveitingum á ári. Þetta
verður langstærsti sjóður sinnar
tegundar hér á landi og engir
sjóðir sem styrkja myndlistar-
nema á sambærilegan hátt.
Um 90 nemendur eru í mynd-
listardeild Listaháskóla Íslands
auk þess sem mikill fjöldi einstak-
linga leggur stund á myndlistar-
nám í öðrum skólum hérlendis
sem erlendis. Það er því greinilegt
að mikill áhugi er meðal Íslend-
inga á myndlistarnámi.
Gjöf Guðmundu er ómetanlegt
framlag til ungra myndlistar-
manna sem ekki hafa riðið feitum
hesti frá styrkjum til náms.
Styrkur sem þessi getur hvatt
unga og efnilega myndlistarmenn
til dáða og gert þeim kleift að
leggja stund á nám sem þeir gætu
jafnvel ekki að öðrum kosti.
Nokkur fyrirtæki hafa lagt rækt
við að styðja við bakið á efnilegum
listamönnum og er það af hinu
góða en sjaldgæft er að einstak-
lingar gefi jafn höfðinglega gjöf
og erfðaskrá Guðmundu kveður á
um. Styrktarsjóðir sem þessir
geta haft mikil áhrif á framþróun
íslenskrar myndlistar. Eitthvað
sem skiptir alla þjóðina máli og
ekki síst komandi kynslóðir.
RANNSÓKNARNEFND
HEILBRIGÐISSTOFNANA
Sigurður Guðmundsson land-læknir greinir frá því í Morg-
unblaðinu í gær að landlæknisemb-
ættið hafi uppi áform um að koma á
fót sérstakri rannsóknarnefnd
vegna slysa eða óhappa á heilbrigð-
isstofnunum. Gert er ráð fyrir að
nefndin vinni með svipuðum hætti
og rannsóknarnefndir umferðar-
slysa, flugslysa og sjóslysa, sem nú
starfa. Í nefndinni á að sögn land-
læknis að vera fagfólk, einkum
læknar, sem hægt er að gera strax
út af örkinni til að gera sjálfstæða
rannsókn á málum, sem upp koma í
heilbrigðisþjónustunni eða eru til-
kynnt landlækni. Í frétt blaðsins
kemur fram að hugmyndin hafi
mætt góðum skilningi hjá heil-
brigðisráðherra og unnið sé að því
að afla fjár til þess að hrinda henni í
framkvæmd.
Hæfni heilbrigðisstarfsfólks vex
með hverju árinu með síbatnandi
menntun þess. Ný lyf og hátækni-
búnaður gera kleift að lækna sjúk-
dóma og bjarga mannslífum, þar
sem áður var engin von. Þetta eru
stórkostlegar framfarir, en þeim
fylgir að kröfur almennings til heil-
brigðiskerfisins fara mjög vaxandi
og fólk er síður reiðubúið að sætta
sig við að eitthvað fari úrskeiðis.
Þetta er kannski dálítið þversagna-
kennt, en engu að síður eðlileg þró-
un.
Þetta sýnir sig m.a. í því að kvört-
unum og kærum til landlæknisemb-
ættisins hefur fjölgað mjög á und-
anförnum árum og þær eru nú um
350 á ári hverju, næstum því ein á
dag. Eins og fram kemur á heima-
síðu landlæknis ber aukinn mála-
fjöldi því síður en svo vott að heil-
brigðisþjónusta fari versnandi;
skýringarnar geta verið auknar
kröfur almennings, að fólk sé með-
vitaðra um rétt sinn, flóknari og
tæknivæddari heilbrigðisþjónusta,
breytt viðhorf o.s.frv.
Það er gagnkvæmur hagur heil-
brigðisstarfsfólks og almennings að
þegar vafamál koma upp og kvartað
er undan mistökum eða rangri með-
ferð, fari fram ýtarleg rannsókn
óvilhallra aðila. Slíkt er til þess fall-
ið að auka traust almennings á heil-
brigðisstéttum, en í almennri um-
ræðu er stundum haft á orði að fari
eitthvað úrskeiðis í þjónustu þeirra,
sameinist þær um að neita að við-
urkenna mistök. Jafnframt er það
hagur heilbrigðisstarfsfólks að
fram fari fagleg rannsókn á alvar-
legum málum, sem beinist ekki
endilega að því að finna sökudólga,
heldur að því að gera tillögur um
breytt fyrirkomulag, ríkari örygg-
isráðstafanir eða bætt eftirlit, sem
stuðlað geti að því að koma í veg
fyrir að slys endurtaki sig. Einmitt
á þann hátt starfa þær rannsókn-
arnefndir í öðrum málaflokkum,
sem nefndar voru til sögunnar.
Það er því óskandi að það takist
að hrinda í framkvæmd hugmynd-
um landlæknis um rannsóknar-
nefnd. Það er allra hagur.