Morgunblaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 22

DAGLEGT LÍF
22 MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÁSÍÐASTA degi síðasta vor-þings samþykkti Alþingi all-miklar breytingar á vinnu-
verndarlögunum sem varða
aðbúnað, hollustuhætti og öryggi á
vinnustöðum. Þar með er fyrirtækj-
unum sjálfum fengið
það hlutverk að sinna
þessum málaflokki, en
í fyrri lögum, sem
voru frá árinu 1980,
var fyrirtækjum gert
skylt að gera samning
við næstu heilsu-
gæslustöð um umsjón
vinnuverndarstarfs-
ins.
„Í raun og veru
virkuðu ekki gömlu
lögin eins og til var
ætlast þar sem engir
slíkir samningar voru
gerðir og má því segja
að þessi þáttur hafi
verið hornreka að
mörgu leyti í mörg
undanfarin ár. Fyrir
það fyrsta hafa heilsugæslustöðv-
arnar haft nóg annað að gera auk
þess sem þær hafa ekki haft yfir að
ráða starfsfólki, sem sett hefur sig
nákvæmlega inn í vinnuvernd-
armálin,“ segir Valgeir Sigurðsson,
sjúkraþjálfari hjá Gáska.
Í nýju lögunum eru sérstök
ákvæði um áhættumat á vinnustöð-
um sem felur í sér mestu breyting-
arnar fyrir starfsfólk og stjórnendur
fyrirtækja. Skyldur um áhættumat í
fyrirtækjum hafa verið í Evrópu-
sambandslöndunum og á Evrópska
efnahagssvæðinu um árabil. „Þeir
aðilar, sem starfað hafa að vinnu-
vernd og heilsueflingu hér á landi,
hafa um langt skeið beðið þeirra
breytinga, sem nú hafa orðið á
vinnuverndarlögum enda má segja
að íslenska löggjöfin sé nú orðið með
svipuðum hætti og víðast í Evrópu,
en með hliðsjón af íslenskum að-
stæðum,“ segir Valgeir.
Álag og hættur
Áhættumatið er ferli, sem felst í
því að fyrirtækið metur vinnuum-
hverfi sitt og vinnur að bættu ör-
yggi, aðbúnaði og hollustu á kerf-
isbundinn hátt. Í ferlinu felst
greining á álagi og hættum í vinnu-
umhverfinu, mat á möguleikum til
að fjarlægja slíka þætti og á grund-
velli þess eru teknar ákvarðanir um
fyrirbyggjandi aðgerðir og eft-
irfylgni. Áhættumat er því hugsað
sem ferli stöðugra um-
bóta. Ekki eru gerðar
aðrar kröfur um inni-
hald og umfang áhættu-
matsins en þær að það
nái til þeirra þátta, sem
snerta öryggi, aðbúnað
og hollustu og að það sé
aðgengilegt starfs-
mönnum, stjórnendum
og fulltrúum Vinnueft-
irlitsins.
Að loknum undirbún-
ingi og markmiðasetn-
ingu eru vandamálin
kortlögð, skoðaðir
álagsþættir, áþreifanleg
vinnuskilyrði, líkamlegt
og andlegt álag, efni og
efnaáhrif, líffræðileg
áhrif og slysahætta. Þá
er áhættuþáttum forgangsraðað eft-
ir vægi, þeir orsakagreindir með
starfsmönnunum sjálfum og farið er
yfir val lausna, framkvæmd og eft-
irfylgni.
„Áhættumat gengur út á að draga
úr heilsufarslegri hættu á vinnustöð-
um sem getur auðvitað verið mjög
mismunandi eftir starfsgreinum.
Slík hætta getur til að mynda stafað
af efnum í efnaiðnaði, stoðkerf-
isvandamálum vegna lagerstarfa eða
af streituþáttum í fjölmörgum störf-
um svo dæmi séu tekin. Okkar hlut-
verk er að draga fram þá þætti í
vinnuumhverfinu sem hafa áhrif á
heilsufar og forgangsraða þeim eftir
vægi áhættu. Að lokum þarf að leysa
úr vandamálunum með því að breyta
eðli starfa eða vinnuumhverfinu og
fræða fólk og gera það meðvitaðra
um þær hættur, sem eru til staðar.“
Engar skyndilausnir
Gáski – vinnuvernd – er hluti af
Gáska ehf., sem rekur Gáska –
sjúkraþjálfun, sem hefur lengi vel
verið þungamiðjan í rekstri fyr-
irtækisins. Undirbúning að stofnun
vinnuverndar Gáska má svo rekja til
ársins 1999 þó aðdragandinn sé
lengri, annað veifið hafði fyrir-
tækjum verið boðið upp á fræðslu
um líkamsbeitingu fyrir starfsfólk
og gerðar úttektir á vinnuaðstöðu.
Starfið var þó ekki markvisst fyrr en
þeir Trausti Hrafnsson og Valgeir
Sigurðsson, þá nýútskrifaðir sjúkra-
þjálfarar, sem unnið
höfðu að BSc.-
rannsókn um lík-
amleg óþægindi hjá
skjávinnunotendum
í þremur fyrir-
tækjum á Íslandi
hófu störf hjá fyr-
irtækinu. En nið-
urstöður rann-
sóknar þeirra þar
sem líkamleg óþægindi þess hóps,
sem skoðaður var, reyndust mun al-
gengari en hjá sambærilegum hóp-
um á hinum Norðurlöndunum vöktu
á sínum tímanokkra athygli.
Strax í upphafi var hlutverk
vinnuverndarinnar að bjóða fyr-
irtækjum og stofnunum heild-
arlausnir á sviði vinnuverndar og
heilsueflingar í formi greiningar,
fræðslu og ráðgjafar fyrir starfsfólk
og stjórnendur. Frá því að starfsem-
in hófst hefur megináhersla verið
lögð á varnir gegn álagsmeinum
starfsmanna með fræðslu og mati á
vinnuumhverfi. Rík áhersla hefur
verið lögð á að leysa vandamál, en
ekki að búa þau til og gera bæði
starfsmenn og stjórnendur ábyrga í
þessu starfi auk þess sem unnið hef-
ur verið jafnt og
þétt að heilsuefl-
ingu í fyrirtækjum.
Valgeir segir að
þrátt fyrir að nýja
löggjöfin færi nú
ábyrgðina alfarið
yfir á fyrirtækin
sjálf hafi fæst þá
þekkingu sem til
þarf. Undantekn-
ingar eru þó á þessu því til að mynda
í Álverinu í Straumsvík er starfandi
heil deild sem sinnir þessum mála-
flokki. Í ljósi þessa gerir Valgeir ráð
fyrir að flest fyrirtæki leiti sér ráð-
gjafar á sviði vinnuverndar og hefur
Trausti því unnið að undirbúningi
áhættumats með hópi sérfræðinga,
sem samandstendur af verkfræð-
ingi, lækni, næringarfræðingi og sál-
fræðingi.
„Þau munu auk áhættumatsins,
ásamt sjúkraþjálfurum okkar, halda
fræðslufundi um eitt og annað við-
komandi vinnuvernd, svo sem um
líkamsbeitingu og vinnutækni,
skyndihjálp, streitu, einelti, um-
hverfi og öryggi á vinnustað samfara
ýmiss konar ráðgjöf. Áhættumat er
ferli, sem á að vera stöðugt í gangi
þannig að menn séu opnir fyrir því
að draga úr hættum í vinnuumhverf-
inu án þess að grípa sífellt til skyndi-
lausna.
Á eftir í hugsun
Spurður um hvar helst þurfi að
taka til hendinni á sviði vinnuvernd-
ar, svarar Valgeir því til að segja
megi að ákveðin vandamál séu til
staðar í flestum störfum. „En ég
held að aðalvandamálið sé fyrst og
fremst það að við erum á eftir hinum
Norðurlöndunum í hugsun í þessu
tilliti. Vissulega hafa menn tekið sig
svolítið á og mörg íslensk fyrirtæki
eru að vinna gott starf, en of víða
snýst viðhorfið um útgjöld í stað
ávinnings. Með nýju lögunum fá at-
vinnurekendur hinsvegar í hendur
ákveðið ferli, sem gerir þeim kleift
að taka heildstætt á hlutunum í stað
þess að skoða þau í afmörkuðum bit-
um.“

VINNUVERND | Áhættumat á vinnustöðum er ferli stöðugra umbóta í öryggi og aðbúnaði
Morgunblaðið/Þorkell
Líkamsbeiting: Nú stendur m.a. yfir greiningarvinna í Póstmiðstöðinni á Stórhöfða, þar sem unnin eru ólík störf í
ýmsum deildum Íslandspósts og álag og hættur í vinnuumhverfinu því margvíslegar og ólíkar.
Íslenskum fyrirtækjum er nú gert skylt að
gera áhættumat á vinnustöðum. Valgeir
Sigurðsson sjúkraþjálfari sagði Jóhönnu
Ingvarsdóttur að með matinu mætti draga
úr heilsufarslegri hættu á vinnustöðum.
Heilsufar
starfsmanna í
hávegum haft
Valgeir Sigurðsson:
Gömlu lögin virkuðu í
raun og veru ekki.
Áhættumat er ferli
sem á að vera stöðugt
í gangi þannig að
menn séu opnir fyrir
því að draga úr hætt-
um í vinnuumhverfinu
án þess að grípa sí-
fellt til skyndilausna.
ÍSLANDSPÓSTUR er eitt þeirra fyrirtækja, þar sem
hafin er vinna við gerð áhættumats, til að koma til móts
við breytta vinnuverndarlöggjöf. Ingibjörg Sigrún
Stefánsdóttir, fræðslustjóri hjá Íslandspósti, segist ekki
vera í vafa um að vinna þessi skili sér í færri veikinda-
dögum og aukinni vellíðan starfsfólks til lengri tíma lit-
ið. Íslandspóstur hefur verið í góðri samvinnu við
Vinnueftirlit ríkisins sem ber að sjá til þess að vinnu-
verndarlögum sé framfylgt, en það er Gáski sem séð
hefur um greiningavinnuna og gerir tillögur að úrbót-
um.
„Við stigum fyrsta skrefið árið 2000 þegar við feng-
um Gáska til að gera vinnustaðagreiningu á störfum
bréfbera. Í kjölfarið höfum við svo verið að fikra okkur
áfram inn á aðra vinnustaði innan fyrirtækisins til að
bæta vinnuaðstöðu og draga úr áhættu sem fylgt getur
störfum.
Þegar hafist var handa við að meta áhættur bréf-
bera, voru m.a. mæld ýmis álagseinkenni, sem fylgja
bréfberastarfinu og síðan vann Gáski skýrslu, sem inni-
hélt tillögur að úrbótum, sem miðuðu að því að auð-
velda störf bréfberanna. Markmið þess að fá greiningu
á vinnuaðstæðum og verkferli bréfbera var að bæta að-
stöðu, skipulag og líkamsbeitingu bréfbera.“
Góður árangur
„Niðurstöður árið 2000 voru í þá veru að álagið var
ekki eins alvarlegt og menn héldu. Aðstæður, tæki og
tól voru með þeim hætti að mat sjúkraþjálfaranna var
að ef starfsmaðurinn færi eftir leiðbeiningum um lík-
amsbeitingu, þá væri álagið undir hættumörkum.
Fræðslu- og þjálfunarátak var síðan gert á stærstu
vinnustöðum bréfbera í samvinnu við sjúkraþjálfarana.
Áhersla hefur verið á þátt starfsmannanna sjálfra og
stjórnenda um starfsumhverfi og verklag.
Þegar Ingibjörg Sigrún er spurð hvaða hættur hafi
helst fylgt bréfberastarfinu, svarar hún því til að helsti
veikleikinn hafi verið sá að bréfberunum hætti til að
handleika fullþunga byrði alla í einu. Æskilegra væri
að þeir tækju aðeins hluta og kæmu svo aftur á viðkom-
andi dreifingarstöðvar sama daginn og tækju meira.
„Bréfberarnir freistast til að taka allan póstinn í einu
til að ljúka vinnunni af á sem skemmstum tíma, stund-
um á kostnað heilsunnar. Að sama skapi kom í ljós að
bréfberar voru ekki nægjanlega duglegir við að nýta
sér þau hjálpartæki, sem þeim bjóðast, svo sem kerrur,
vagna, poka, töskur, snjóþotur og mannbrodda. Hver
og einn ber ábyrgð á sinni heilsu, en það sýnir árangur
að fá sérfræðinga til þess að benda á rétt vinnubrögð,
hvort sem það á við um póstútburð eða tölvuvinnu.“
Einhæf störf
Nú stendur yfir greiningarvinna í Póstmiðstöðinni á
Stórhöfða, en þar eru ólík störf unnin í ýmsum deild-
um. Allur póstur, bæði bréf og bögglar, er flokkaður í
Póstmiðstöðinni og þaðan er honum ekið á dreifing-
arstöðvarnar. „Flokkunarstörfin geta til að mynda ver-
ið mjög einhæf og þá þarf að finna leiðir til að gera
störfin fjölbreyttari svo að þau reyni ekki á sömu lík-
amsbeitinguna allan daginn. Aukin fræðsla um ábyrgð
á sinni verkstöð og líkamsbeitingu hefur gefið árangur
ásamt því að bæta aðstæður og nýta hjálpartæki bet-
ur,“ segir Ingibjörg Sigrún.
Skilar sér í
meiri vellíðan
Morgunblaðið/Þorkell
Árangur: Aukin fræðsla, bættar aðstæður og nýting
hjálpartækja hefur gefið góðan árangur, segir Ingi-
björg Sigrún Stefánsdóttir, fræðslustjóri Íslandspósts.