Morgunblaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 13

þó ákveðið að sameina fyrirtækin árið 1973.
Nú tel ég að reynslan hafi sýnt fram á að
tekið hafi verið rétt skref með sameining-
unni á þessum tíma, a.m.k. hafa Flugleiðir
spjarað sig tiltölulega vel í þessi þrjátíu ár.
Ég var t.a.m. að rifja upp að Loftleiðir/
Flugleiðir hafa eitt flugfélaga í einkaeign
haldið uppi samfelldu flugi yfir Atlantshafið
í 50 ár,“ bætir Sigurður við en hann var
einn af þremur forstjórum Flugleiða frá
árinu 1974 þar til hann tók einn við stjórn-
artaumunum árið 1979.
Ísland stórveldi í flugi
„Það vex ekkert af engu,“ segir Sigurður
að lokum. „Ég lít svo á að Ísland sé í raun
stórveldi í fluginu í dag. Hér eru Flugleiðir,
Atlanta, Iceland Express og svo Íslands-
flug. Miðað við höfðatölu er flugrekstur
mjög stór atvinnugrein á Íslandi og flug-
samgöngur afar góðar, t.d. veit ég ekki til
að nokkur önnur borg í Evrópu á stærð við
Reykjavík eða raunar með innan við milljón
íbúa hafi beinar samgöngur við Bandaríkin.
Þessi staðreynd skiptir auðvitað miklu máli
fyrir atvinnulífið. Ísland er líka eitthvert
eftirsóttasta ferðamannalandið í heiminum í
dag. Loftleiðir áttu þátt í að leggja grunn-
inn að þessu öllu saman með markaðsstarfi
sínu á erlendri grundu á sínum tíma. Við
létum slagorðið „Visit Iceland“ (heimsækið
Ísland) fylgja öllum okkar auglýsingum og
allar flugvélar félagsins voru merktar Loft-
leidir-Icelandic. Ég sé að Atlanta gerir hið
sama í dag.“
FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 2003 13
„AÐDRAGANDI svokallaðrar Loftleiða-
byltingar var sá að félagið missti milli-
landavélar sínar, Heklu og Geysi, með
skömmu millibili og inn-
anlandsfluginu hafði ver-
ið skipt upp milli Flug-
félags Íslands og
Loftleiða á þann hátt að
rekstur þess var ekki
lengur arðbær fyrir Loft-
leiðir,“ segir Kristjana
Milla Thorsteinsson,
ekkja Alfreðs Elíassonar.
Alfreð var einn stofnenda
Loftleiða, flugstjóri hjá
félaginu og forstjóri þess
um árabil eða þar til hann tók við starfi
eins þriggja forstjóra Flugleiða við samein-
inguna árið 1974.
Kristjana Milla rifjar upp að rekstur fé-
lagsins hafi verið mjög erfiður frá 1950 og
allt virtist benda til þess að leggja þyrfti
félagið niður.
„Að vísu hafði stjórnin samþykkt með
semingi að kaupa nýja millilandavél en
taldi það ekki til frambúðar og vildi heldur
kaupa olíuflutningaskip,“ segir Kristjana
Milla. „Starfsmönnum félagsins, sem höfðu
komið félaginu af stað í upphafi, leist ekki
á þessar fyrirætlanir.“
Misheppnuð tilraun
árið áður
Á aðalfundi Loftleiða 1952 reyndu starfs-
mennirnir því að fá fleiri menn en áður var
úr sínum hópi inn í stjórnina. „Það tókst
ekki, aðallega vegna þess að stjórnin notaði
eigin bréf félagsins til að kjósa sjálfa sig,“
segir Kristjana Milla. „Eftir þann fund
ákváðu starfsmennirnir að búa sig betur
undir næsta fund og hver sem betur gat
keypti hlutabréf sem óseld voru frá hluta-
bréfaaukningu frá árinu 1946.“
Hún tekur fram að starfsmennirnir hafi
ekki átt digra sjóði til að nota í kaupin.
„En Jóhannes Markússon flugmaður þekkti
vel til Sigurðar Helgasonar, sem þá var
framkvæmdastjóri tveggja fyrirtækja í
Reykjavík.
Sigurður ákvað eftir nokkurn umþótt-
unartíma að ganga til liðs við starfsmenn-
ina og leggja fram fé. Sigurður hafði ekki
áður komið neitt að stofnun eða uppbygg-
ingu Loftleiða,“ segir hún.
„Eins og sjá má af framansögðu hafði að-
alfundur Loftleiða 1953 úrslitaáhrif á
rekstur félagsins.Ef þessi breyting hefði
ekki orðið hefði félagið sennilega verið lagt
niður,“ bætir Kristjana Milla við.
Framsýni og bjartsýni
„Ég held að íslenskur flugrekstur hefði
aldrei fengið þann framgang sem hann
fékk ef Loftleiðir hefðu verið lagðar nið-
ur,“ segir Kristjana Milla að lokum. „Loft-
leiðamenn voru alla tíð framsýnir og bjart-
sýnir, sem sést best á því að þeir hófu flug
vestur um haf til Bandaríkjanna 1948, þeg-
ar fá önnur flugfélög voru byrjuð á þeirri
leið.“
Fundurinn
hafði úrslita-
áhrif á rekstur
félagsins
Kristjana Milla
Thorsteinsson
„ÉG held að mér sé óhætt að segja að loftið á
fundinum hafi verið lævi blandið,“ segir Gunn-
ar Helgason hæstaréttarlögmaður og ritari
byltingarsinna á aðalfundi
Loftleiða fimmtudaginn 15.
október árið 1953. „Fund-
urinn var setttur í Tjarn-
arkaffi í gamla Oddfellow-
húsinu klukkan þrjú síðdeg-
is og stóð yfir fram um þrjú
um nóttina. Á fundinum
tókst sitjandi stjórn Loft-
leiða á við byltingarsinnana
eða „óþekku strákana“ eins
og þeir kusu stundum að
kalla okkur ungu mennina.
Skemmst er frá því að segja að fylkingarnar
gátu ekki einu sinni komið sér saman um
fundarstjóra á fundinum. Þess vegna var grip-
ið til þess ráðs að efna til kosninga á milli full-
trúa byltingarsinnanna, Jóns P. Emils lög-
fræðings, og fulltrúa gömlu stjórnarinnar, Páls
S. Pálssonar lögfræðings. Jón var kosinn fund-
arstjóri og skipaði hann mig fundarritara á
fundinum.“
Gunnar útskýrir af hverju fundurinn hafi
dregist á langinn. „Gömlu stjórninni var mikið
í mun að sannfæra fundarmennina um að ólög-
lega hefði verið staðið að sölu hlutabréfa í fyr-
irtækinu til hinnar fylkingarinnar. Bylting-
arsinnunum var á móti mjög í mun að gefa
greinargóða mynd af gagnrýni sinni á gömlu
stjórnina. Fundarmenn héldu þó ró sinni allan
fundartímann,“ segir hann og tekur fram að
talsvert verk hafi verið að taka saman fund-
argerðina. „Fundargerðin var svo mikil vinna
að þegar gert var klukkutíma matarhlé um
kvöldmatarleytið sat ég einn inni í salnum og
færði fundargerðina inn í fundargerðarbókina.
Eftir fundarhléð var fundargerðin samþykkt
með litlum breytingum. Ég hélt svo áfram að
fylgjast með síðari hluta fundarins og las þann
hluta upp í lok fundarins til samþykktar fund-
arins.“
Öruggur sigur
Gunnar segir að fundarmenn hafi verið um
100 – aðallega karlar. Af úrslitunum varð ekki
dregið í efa hverjir stóðu uppi sem sigurveg-
arar. „Byltingarmennirnir fengu allir fleiri at-
kvæði en gömlu stjórnarmennirnir. Nið-
urstaðan varð sú að Alfreð Elíasson hlaut
6.700 atkvæði, Kristinn Olsen 6.726, Kristján
Guðlaugsson 6.530, Sigurður Helgason 6.254
og Ólafur Bjarnason 6.428. Úr hinni fylking-
unni fengu Kristján Jóhann Kristjánsson 5.408
atkvæði, Óli J. Ólafsson 5.134, Eggert Krist-
jánsson 4.753, Þorleifur Guðmundsson 4.774,
Einar Sigurðsson 4.668 og nokkrir hlutu færri
atkvæði,“ segir Gunnar og viðurkennir að bylt-
ingarsinnarnir hafi haldið upp á sigurinn með
því að lyfta glösum í skrifstofu Loftleiða eftir
fundinn.
Eftirmál urðu af Loftleiðabyltingunni þrem-
ur árum síðar. „Einn gömlu stjórnarmannanna
fór í mál við byltingarsinnana vegna sölu
hlutabréfanna árið 1956. Ég var þá að byrja
minn málflutningsmannsferil og var í læri hjá
Lárusi og Ágústi Fjeldsted. Ég tók að mér
málið og vann svo rækilega að gamla stjórnin
treysti sér ekki til að áfrýja – þar með var
loks gert út um málið að fullu og öllu,“ segir
Gunnar sem var lögmaður Loftleiða frá 1965
og aðallögmaður Flugleiða eftir sameininguna
árið 1974 til 1990.
Loftið lævi
blandið
Gunnar
Helgason
„ÉG minnist þessa tíma með söknuði. Ég
kunni alltaf vel við mig hjá Loftleiðum.
Starfsandinn hjá fyrirtækinu var alveg sér-
staklega góður,“ segir
Dagfinnur Stefánsson,
fyrrverandi flugstjóri hjá
Loftleiðum, og minnist
orða Sigurðar Magn-
ússonar, fyrrverandi
blaðafulltrúa Loftleiða.
„Einu sinni heyrði ég Sig-
urð segja að þegar hann
legði höfuðið á koddann á
kvöldin væri hann farinn
að hlakka til að fara í vinn-
una næsta dag. Ég get
tekið undir þessi orð hans því ég hlakkaði
alltaf til að fara í vinnuna næsta dag á meðan
ég vann hjá Loftleiðum.“
Síldarleitin skemmtilegust
Dagfinnur viðurkennir að ánægjulegasta
starfstímabilið hjá fyrirtækinu hafi verið við
síldarleitina. Ég tók þátt í fyrstu síldarleit-
inni minni sumarið 1946,“ segir hann og bæt-
ir við að síldarleitarsumrin hafi samtals orðið
fjögur eða fimm. „Við vorum bara með sjó-
vélar og leituðum að síld fyrir flotann fyrir
norðan land frá því um miðjan júní fram í
september. Á meðan vorum við með bæki-
stöðvar á Miklavatni í Fljótum.“
Dagfinnur segir flugstjórana óneitanlega
hafa orðið vara við að reksturinn gengi
stundum brösulega. „Stundum fengum við
ekki útborgað og var boðið að taka við hluta-
bréfum upp í launin. Sumir tóku þessu tilboði
og eignuðust hlut í fyrirtækinu. Fyrir Loft-
leiðabyltinguna höfðum við heyrt að stjórnin
væri að velta því fyrir sér að hætta rekstr-
inum og kaupa olíuskip. Hópurinn, með Al-
freð Elíasson í broddi fylkingar, brást við
með þeim hætti að sækja sér liðstyrk til að
kaupa hlutabréf í fyrirtækinu og ná meiri-
hluta í stjórninni,“ segir Dagfinnur og tekur
fram að stjórninni hafi þó ekki verið steypt
með illindum. „Eftir „Loftleiðabyltinguna“
svokölluðu buðum við, ég og Alfreð, Kristjáni
Jóhanni Kristjánssyni, stjórnarformanni
gömlu stjórnarinnar, að halda formennsku
sinni í stjórninni áfram. Hann afþakkaði –
líklega af tillitssemi við hina nefndarmennina
í gömlu stjórninni.“
Dagfinnur var aðallega í millilandaflugi á
vegum Loftleiða. „Með skiptingu innanlands-
flugleiðanna á milli Loftleiða og Flugfélags
Íslands var Loftleiðum skorinn svo þröngur
stakkur að fyrirtækið sá sér þann kost
vænstan að snúa sér alfarið að millilandaflug-
inu.
Ég flaug aðallega til Bandaríkjanna og
Lúxemborgar en líka á fjarlægari slóðir, t.d. í
pílagrímaflugi. Ég tók þátt í stofnun Cargo-
lux fyrir hönd Loftleiða á sínum tíma. Loft-
leiðir áttu þriðjung í fyrirtækinu á móti
sænska fyrirtækinu Salena og Luxair. Eftir
sameininguna afskrifuðu Flugleiðir bréfin í
Cargolux. Ég var ekki sáttur við þau mála-
lok.
Ég er raunar þeirrar skoðunar að samein-
ing flugfélaganna hafi verið mistök – sér-
staklega fyrir Loftleiðir. Sameiningin var
réttlætt með því að ekki væri rekstrar-
grundvöllur fyrir tvö flugfélög á Íslandi en
nú eru fjögur flugfélög starfandi í landinu og
virðist rekstur þeirra ganga vel.“
Hlakkaði alltaf
til næsta dags
Dagfinnur
Stefánsson
Loftleiðaflugmennirnir voru hetjur íslenskra
gutta um árabil.
ago@mbl.is
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon