Morgunblaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 30

LISTIR
30 MIÐVIKUDAGUR 15. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ELÍSABET Jökulsdóttir hefur ort
og gefið út 100 ástarljóð. Vængja-
hurðin nefnist bókin, bleik að lit og
býður af sér kvenlegan þokka. Ljóð-
in eru heit og hispurslaus, ljóðmæl-
andinn, konan, er á valdi ástarinnar,
líkami hennar hrópar á elskhugann,
þráin er sterk og djúp.
„Ég var ástfangin í þrjú ár en var
alltaf að skamma sjálfa mig fyrir þær
tilfinningar, að þær væru þráhyggja
og stjórnleysi. Svo var ég á leið aust-
ur að Heklu í rútu í vor þegar ég
gafst upp einsog ég orða það, og
sagði við sjálfa mig að þetta væru fal-
legar tilfinningar og ég mætti hafa
þær. Þá einsog fylltist brjóst mitt af
fiðrildum og nokkrum dögum seinna
kom fyrsta ljóðið og eftir það varð
sprenging og þau gusuðust upp eins-
og í eldgosi. En á leiðinni að Heklu
fann ég að landslag hefur líkamleg
áhrif á mig. Andinn og efnið eru svo
nátengd í líkamanum.“
Ástin sterkari manni sjálfum
Elísabet segir að aðalglíma sín við
ástarljóðin hafi verið hvað hún ætl
aði að verða dramatísk. „Þetta var
glíma við að ná upp snerpu og húm-
or. Það kom nefnilega í ljós að þetta
voru þannig tilfinningar, gleði og
orkutilfinningar. Það var svo
skemmtilegt að leyfa þeim að flæða
fram. Stjórna ekki öllu sjálf með of-
urdramatískri hendi - heldur leyfa
þessu að gerast. Ástin og kynorkan
eiga að fá að flæða óheft, eins og ís-
lensk náttúra þegar hún er frjáls og
ósnortin. Mótsögnin er samt sú að
maður verður að finna þeim form eða
farveg. jökulhlaup er form og getur
verið eyðileggjandi en býr til eitt-
hvað nýtt. Alveg einsog þegar ást-
arjátning bullast uppúr manni af því
að ástin er sterkari en maður sjálfur,
maður heldur að allt sé búið en það
hefur orðið til eitthvað nýtt, líka í
landslaginu innra með manni.“
Elísabet hefur undanfarið ár verið
framarlega í hópi mótmælenda við
framkvæmdirnar við Kárahnjúka og
hvergi hlíft sér. Að hún skuli á þess-
um tímapunkti gefa út ástarljóð
kemur kannski á óvart.
„Þessi ljóð eru náskyld íslenskri
náttúru. Þarna eru ljóð um að elskast
á hverasvæði, innan um gjósandi og
vellandi hveri, og satt að segja komu
ljóðin mjög óvænt til mín. Ég átti
ekki von á þeim. En kannski er þetta
bara guð að vinna í gegnum mig.
Hann langaði kannski bara að fá ást-
arljóð frá mér núna. Þetta er ekki ég
sem ort er um heldur kona og maður
sem elskast. Þetta er ljóðabálkur
sem segir ákveðna sögu, ástarsögu.“
Ljóðin eru opinská og lýsa lík-
amlegri nautn af ástinni hispurs-
laust. Sumir myndu sjálfsagt taka
dýpra í árinni. „Mér finnst gaman að
gera þessu líkamlega skil. En skila-
boðin sem ég hef fengið frá umhverf-
inu í gegnum tíðina er að ástin sé
andleg og hið líkamlega sé lágkúru-
legt og ljótt. En þetta er nátengt í
líkamanum. Eins og að borða góðan
mat. Það hefur áhrif á geðið. Eins er
með líkamann í ástinni. Mér fannst
fallegt þegar ein kona sagði að bók-
ina ætti að selja með rakspíra og all-
ar konur ættu að gefa manninum sín-
um og jafn athyglisvert þegar önnur
kona sagði við mig að sér fyndust
ljóðin gróf. Ég varð steinhissa. Öfg-
arnar í dag eru orðnar svo miklar.
Það er varla hægt að lýsa lík-
amlegum kynnautnum án þess að
vera sagður klámfenginn. En menn
skyldu athuga að tilfinningarnar búa
í líkamanum og klámbylgjan brýtur
niður helgasta musteri tilfinning-
anna, líkamann.“
Forlagið tileinkað afa
skáldsins
Vængjahurðin er þriðja ljóðabók
Elísabetar og hún gefur hana út hjá
eigin forlagi, Viti menn, en það nafn
er til heiðurs Kristjóni afa hennar.
„Hann sagði okkur systkinunum oft
sögur og þegar kom að vendipunkt-
inum þá sagði hann alltaf til sér-
stakrar áherslu, „..og viti menn!“
Mér finnst þetta svo fallegt.
Annars sagði sonur minn að þetta
væru svona SMS ljóð. Mér þótti
vænt um það. Ljóðin eru knöpp og
orðfá. Ég beiti líka markvisst þeirri
aðferð að blanda saman því sem kalla
má hversdagslegu talmáli og skáld-
legu líkingamáli. En ég er líka að
fara inn á svæði tungumálsins sem
karlar hafa eignað sér. Konur þurfa
líka að hafa orð og tungumál yfir lík-
amlegar langanir sínar. Alveg eins
og karlar þurfa orð yfir tilfinningar
sínar. Það eru líka svo margar klisjur
og ranghugmyndir í gangi fólks á
meðal um konur og karla í kynlífi.
Það má ekki segja suma hluti. Það
má ekki segja að konur vilji sjortara.
Það má ekki segja að konur verði
graðar. Það má ekki segja að konur
vilji kynlíf nautnarinnar vegna. Full-
næging er orðið svo neysluhlaðið
hugtak að það liggur við að það
hljómi eins og að fara í Kringluna og
kaupa allt sem mann langar í. Unaðs-
dauði er miklu betra orð. Ég er orðin
leið á þessu endalausa fullnæging-
arkjaftæði. Alltaf að lesa einhverjar
greinar um þetta í tímaritum, hvern-
ig og hvort konur geti fengið það. Við
eigum alltaf að vera svo hlaðnar til-
finningum. Ég ætla ekki að mæla
fyrir munn allra kvenna en þetta hef-
ur oft farið í taugarnar á mér.
Kannski erum við hrædd við orkuna
sem myndi leysast úr læðingi ef kon-
ur létu undan öllum löngunum sínum
á svipaðan hátt og karlar. Kannski er
ég að fara yfir mörkin á milli karla og
kvenna og ná í minn part af kynlífs-
landinu góða.“
Helgasta musteri
tilfinninganna
havar@mbl.is
„Brjóstið fylltist af fiðrildum og svo leið mánuður þar til fyrsta ljóðið fædd-
ist,“ segir Elísabet Jökulsdóttir sem gefið hefur út bókina Vængjahurðina.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Æ
tli megi ekki
flokka mig sem
miðbæjarrottu.
Ég hef alla tíð
búið í göngu-
færi við miðbæ Reykjavíkur og
alltaf haft miklar mætur á þeim
hluta borgarinnar. Þangað hef ég
líka haft margt að sækja í gegnum
tíðina; þar gekk ég í skóla, þar hef
ég unnið, þar hef ég sótt veit-
ingastaði, kaffihús og ýmsa aðra
þjónustu.
Mér hefur því þótt leitt að fylgj-
ast með hnignun miðbæjarins und-
anfarin ár. Já, ég segi hnignum,
því ég óttast satt best að segja að
miðbærinn okkar sé smám saman
að taka á sig mynd draugabæjar.
Ég gerði til að mynda smá könnun
í gær. Í göngu minni niður Lauga-
veginn taldi ég a.m.k. ellefu versl-
unarrými sem nú standa auð; búið
var að mála fyr-
ir gluggana og
á sumum þeirra
var búið að
festa upp miða
þar sem til-
kynnt var að
verslunarrekstrinum hefði verið
hætt eða hann fluttur annað. Til að
vera sanngjörn stóð reyndar á ein-
um glugganum að þar ætti að opna
nýja verslun innan tíðar. Auk þess
eru margar byggingar við Lauga-
veginn sem mætti alveg „taka í
gegn“ eða „flikka uppá“. Sumar
líta hreinlega út fyrir að vera að
hruni komnar.
Eftir röltið niður Laugaveginn
kom ég á Lækjargötuna þar sem
blasti við risastór ónotuð nýbygg-
ing, sem áður hýsti verslunina Top
Shop. Það læðist að manni sú
hugsun að byggingin sé í raun orð-
ið stórt aðvörunarmerki þess sem
koma skal verði ekkert að gert!
Það er m.ö.o. að verða æ algeng-
ara að sjá autt húsnæði og dimma
glugga á Laugaveginum og reynd-
ar víðar í miðbænum. Sífellt fleiri
virðast flýja miðbæinn, nema
kannski miðbæjarrottan – ég. Eða
hvað?
Að sjálfsögðu geri ég mér grein
fyrir því að tilkoma stóru versl-
unarmiðstöðvanna, s.s. Kringl-
unnar og Smáralindar, eigi sinn
þátt í því að verslunarrekstri sé
hætt í miðbænum. En ef marka
má t.d. annan eiganda verslunar-
innar Noa Noa, Ragnhildi Önnu
Jónsdóttur, eru ástæðurnar fleiri.
Hún sagði í samtali við Morg-
unblaðið í sumar að umhverfi
Laugavegs væri sóðalegt og á
meðan ekkert væri gert fyrir
miðbæinn væri lítið sem versl-
unareigendur gætu gert. „Ég er
mikil miðbæjarmanneskja,“ sagði
hún, „og vildi gjarnan reka verslun
við Laugaveg en við sjáum okkur
það ekki fært.“ Því má bæta við að
rekstri verslunarinnar Noa Noa
við Laugaveg var hætt á þessu ári.
Það eru ekki bara verslanir sem
eiga þátt í því að lífga upp á
miðbæinn; það gera líka kaffihús,
veitingahús, góð umhirða, kannski
nokkur lítil listagallerí og síðast en
ekki síst næg bílastæði. Ég held að
allt þetta þurfi að vera til staðar
svo fólk nenni að gera sér ferð um
miðbæinn. Auðvitað gæti veðrið
leikið þarna eitthvert hlutverk, en
ég held að séu fyrrgreindir þættir
til staðar séu menn ekkert að láta
rok og rigningu koma í veg fyrir
rölt um miðbæinn.
En, áður en lengra er haldið,
held ég að vert sé að minnast á
bílastæði í miðbænum. Það er
nefnilega ekki hægt að nýta sér
neina þjónustu í miðbænum, á bíl,
án þess að fá háar stöðumælasekt-
ir frá iðnum starfsmönnum Bíla-
stæðasjóðs. Ég tel reyndar að
þessar háu sektir, sem og skortur
á bílastæðum, hafi átt stóran þátt í
því að draga úr lífi í miðborginni.
A.m.k. hef ég varla efni á því að
staldra þar við lengur; nema í
brýnustu erindagjörðum. Og ég
veit að það á við um fleiri.
Aukinheldur veit ég um nokkra
sem hafa ekki haft efni á því að búa
í miðbænum, því það þýðir að
greiða þarf sérstaklega fyrir notk-
un bílastæðis fyrir framan húsið!
Ég ætla líka að minnast á þær
vegaframkvæmdir sem staðið hafa
yfir á Laugaveginum undanfarin
misseri, en eru nú sem betur fer að
baki, eða það vona ég. Það var
nefnilega með ólíkindum hvað þær
tóku langan tíma og undarlegt að
þær skyldu ekki settar í forgang, í
ljósi þess hve margir verslunar- og
veitingahúsaeigendur áttu þar
hagsmuna að gæta. Sumir þeirra
hafa haldið því fram að vegafram-
kvæmdirnar hafi dregið enn frek-
ar úr umferð í miðbænum.
Í umræðu um uppbyggingu
miðbæjarins má þó ekki láta hjá
líða að nefna sýningu Aflvaka hf.
og hverfisráðs miðborgarinnar í
síðasta mánuði. Mér leist sér-
staklega vel á hugmyndina um
tónleikasvið og veitingastað í
Hljómskálagarðinum og sundlaug-
argarðinn við Sundhöll Reykjavík-
ur. Fleiri góðar hugmyndir komu
þar fram, sem hafa verið kynntar í
fjölmiðlum.
Í grein eftir Ara Skúlason,
framkvæmdastjóra Aflvaka, í
Morgunblaðinu nýverið kom m.a.
fram að borgaryfirvöld legðu mikl-
ar áherslu á uppbyggingu mið-
borgarinnar og að um þessar
mundir væri verið að skoða ýmsa
möguleika í því sambandi með
einkaaðilum.
Það er vonandi að það séu orð að
sönnu og að þær hugmyndir sem
kynntar voru í síðasta mánuði
verði ekki látnir rykfalla í ein-
hverjum skúffum borgarinnar.
A.m.k. ætla ég að leyfa mér að
dreyma um líflegan miðbæ – að-
eins lengur. Ef sá draumur rætist
verður engin ástæða fyrir okkur
miðbæjarrotturnar að flýja sökkv-
andi … miðborg.
Ó, borg,
mín borg
„Það hvarflar að manni að byggingin sé
í raun orðið stórt aðvörunarmerki þess
sem koma skal verði ekkert að gert!“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@mbl.is
SÝNING á verkum sex listamanna á vegum verkefn-
isins List án landamæra verður opnuð í norðursal
Kjarvalsstaða kl. 17 í dag, miðvikudag. Á sýninguni
eru myndir eftir Kristin Breiðfjörð og Guðrúnu Þor-
björgu Guðmundsdóttur og leirmunir eftir Helgu Jó-
hannsdóttur, Helgu Pálínu Sigurðardóttur, Ingþór
Sigurð Ísleifsson og Snorra Ásgeirsson.
Kristinn (Dinni) er fæddur 4. janúar 1943 í Flatey á
Breiðafirði. Kristinn sýnir fimm myndir, allar unnar
með þekjulitum. Guðrún Þorbjörg (Gunna) er fædd 15.
júlí 1935 í Reykjavík en hún ólst upp á Eyrarbakka og
í Kópavogi. Guðrún sýnir níu myndir unnar með
þekjulitum og vatnslitum.
Leirlistarfólkið starfar allt í Smiðjunni, listsmiðju
sem rekin er í hæfingarstöðinni Bjarkarási. Á sýning-
unni er tvíbrenndur steinleir frá Smiðjunni og eru
flest verkin eftir fjóra listamenn.
Helga er fædd Reykjavík 1. júní 1964. Hún teiknar
aðallega hús og tré í leirinn. Helga Pálína er fædd í
Reykjavík 23. desember 1972. Helstu sérkenni hennar
í leirnum eru kisumyndir, einnig teiknar hún hús og er
að æfa sig í að gera engla.
Ingþór Sigurður er fæddur í Vestmannaeyjum 31.
mars 1979. Hann byrjaði að teikna í leir núna í haust
og einbeitir sér að englum. Snorri er fæddur í Reykja-
vík 12. október 1952, teiknar helst hús, tré, fólk og
ský. Myndir hans markast mjög af líðan hans hverju
sinni.
Listahátíðin List án landamæra er haldin í tilefni
Evrópuárs fatlaðra 2003 og 10 ára afmælis Átaks, fé-
lags fólks með þroskahömlun. Átak, í samstarfi við
Landssamtökin Þroskahjálp, Fjölmennt, fullorðins-
fræðslu fatlaðra, Sérsveit Hins hússins og vinnustof-
una Ásgarð, stendur fyrir hátíðinni þar sem listsköpun
fólks með þroskahömlun verður í brennidepli. Sýning-
unni lýkur 26. október.
Málverk og leirmunir
á Kjarvalsstöðum
Verk eftir Dinna, Kristin Breiðfjörð, á Kjarvalsstöðum.
Vegna mistaka í prófarkalestri
var orði bætt inn í málsgrein í við-
horfi Þrastar Helgasonar í gær,
þriðjudag. Breytti þetta merkingu
málsgreinarinnar og þeirra sem á
undan og eftir komu. Hér eru þær
endurbirtar: „Sá sem segist skilja
mann er ekki, er áreiðanlega ekki
að reyna að skilja mann því hann
hefur sinn eiginn skilning nú þeg-
ar. Hann þarf ekki að reyna að
skilja mann. Hann veður bara
áfram. Yfir mann. Á skítugum
skónum. Skilningur hans er í raun
ofbeldi. Hann er tilraun til þess að
berja niður og breyta mínum skiln-
ingi. Að breyta mér. Í þeim skiln-
ingi eru skilningsríkir ofbeld-
ismenn en hinir skilningssljóu
vinir í raun. Best er að skilja ekki
neitt. Og eiga hálfvita að vinum.“
Leiðrétt