Morgunblaðið - 16.10.2003, Side 8

FRÉTTIR
8 FIMMTUDAGUR 16. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Viltu ekki taka með þér þetta barnastýri, góði?
Matvæladagurinn haldinn á morgun
Ráðum við sjálf
hvað við borðum?
MATVÆLA- ognæringarfræða-félag Íslands
gengst fyrir árlegum Mat-
væladegi á morgun á
Grand hóteli í Reykjavík.
Félagið hefur fagnað deg-
inum frá árinu 1993 með
því að halda ráðstefnu, þar
sem fjallað er um það sem
efst er á baugi hverju sinni
á sviði matvæla á Íslandi
eða í heiminum.
Um hvað verður rætt á
ráðstefnunni á morgun?
„Yfirskrift dagsins þessu
sinni er Breytingar á mat-
aræði – Hvað býr að baki?
Tilefnið er m.a. nýjar nið-
urstöður úr könnun Mann-
eldisráðs á mataræði þjóð-
arinnar sem sýna breyt-
ingar á mataræði sem má
eiginlega helst líkja við menning-
arleg heljarstökk síðastliðna ára-
tugi. Plokkfiskur og kjötsúpa víkja
fyrir pítsu og pasta og fæðuvalið
verður æ alþjóðlegra og líkara því
sem gerist og gengur hjá öðrum
Evrópuþjóðum. Á ráðstefnunni
ætlum við þó ekki aðeins að lýsa
þeim breytingum sem hafa þegar
orðið, heldur líka að reyna að
skyggnast undir yfirboðið og
reyna að grafast fyrir um það
hvaða ástæður liggi að baki þróun-
inni.“
Hvaða öfl stýra því hvað við velj-
um í matinn?
„Þetta er samspil margra þátta
en framboð eða aðgengi hefur aug-
ljós áhrif. Við borðum að sjálf-
sögðu ekki það sem við höfum ekki
aðgang að. Við drukkum t.d. ekki
léttmjólk fyrir árið 1981, einfald-
lega vegna þess að hún var ekki
framleidd. Börn borða heldur ekki
mikið grænmeti eða ávexti í há-
deginu ef skólamaturinn býður
ekki upp á slíkt og svo má lengi
telja. Verðlagsákvarðanir stjórn-
valda hafa líka mikið að segja.
Nærtækasta dæmið er lækkun og
niðurfelling tolla á grænmeti á síð-
asta ári, en annað gott dæmi er
þegar verðlagning á brauðum var
gefin frjáls árið 1984 og í kjölfarið
birtust ný og girnileg brauð í
verslunum og brauðgerð í landinu
blómstraði sem aldrei fyrr. Aug-
lýsingar og markaðssetning mat-
væla eru líka sterkir áhrifavaldar
og þar getur verið erfitt fyrir suma
að fóta sig, þegar keppst er um að
selja okkur sem mestan mat og
sem flestar kaloríur á sem lægstu
verði. Alls kyns tilboð ganga oft út
á að selja okkur sem allra mest,
t.d. færðu gjarna aðra pítsu í kaup-
bæti ef þú pantar líka eitthvað
annað og meira, t.d. gosdrykk.
Þannig margfaldast neyslan og
meira er selt.“
Hvað hefur helst breyst í mat-
aræðinu?
„Við borðum meira af græn-
meti, brauði og morgunkorni og
drekkum meira af vatni, gos-
drykkjum og áfengi. Á móti kemur
minna af fiski og kartöflum og
minna af mjólk og kaffi. Þetta er
því blanda af æskilegum og miður
æskilegum breytingum. Ein dap-
urlegasta breytingin er
þó í fiskneyslunni, þar
sem fiskurinn hefur
fram til þessa verið
okkar sérstaða og
heilsuvörn. Breytt
verðlagning á óefað stærstan þátt í
minnkandi vinsældum fisksins en
fleira kemur þó til. Fiskur er
áreiðanlega sú fæðutegund sem
sjaldnast er auglýst af öllum mat-
vörum á markaði. Pítsan er eigin-
lega að taka við af ýsunni sem
þjóðarréttur ungra Íslendinga
sem borða næstum fimm sinnum
meira af pítsu en af öllum fiski
samanlagt. Að mörgu leyti hefur
mataræðið þó einnig breyst til
betri vegar. Grænmetið hefur auk-
ist töluvert og fituneyslan minnk-
að, þá sérstaklega harða fitan sem
hækkar kólesterólið og eykur líkur
á hjartasjúkdómum. Samfara
þessum breytingum hafa hjarta-
sjúkdómar verið í rénun.“
Hversu ör er þróunin, – erum
við að stefna í hraðbyri í einhverja
pytti sem erfitt verður að komast
upp úr?
„Þróunin er mjög ör, sérstak-
lega meðal ungs fólks. Það hefur
sjálfsagt aldrei verið annar eins
munur á fæðuvenjum ungs fólks
og þeirra eldri eins og einmitt
núna. En pytturinn sem við
stefnum því miður hraðbyri í er
hrein og klár ofneysla með tilheyr-
andi offitu, bæði meðal barna og
fullorðinna. Ofgnóttin er stærsti
vandi íslenskra neytenda og
hvernig við bregðumst við henni
mun ráða miklu um þróun heilsu
og lífsgæða á Íslandi í náinni fram-
tíð. “
Er þróunin á Íslandi í samræmi
við það sem gerist annars staðar í
Evrópulöndum?
„Já, að flestu leyti erum við sí-
fellt að nálgast aðrar vestrænar
þjóðir og missa okkar þjóðlegu
sérkenni í matargerð og fæðuvali.
En það er athyglisvert að við líkj-
umst að sumu leyti meira Amer-
íkönum en Evrópubúum hvað
matarmenningu snertir. Gos-
drykkjaneyslan skipar okkur t.d.
frekar í flokk með Bandaríkja-
mönnum en Evrópubúum og sama
má segja um útbreiðslu morgun-
korns og óhemju vinsældir píts-
unnar. Hugsanlega standa Íslend-
ingar berskjaldaðri en margar
aðrar þjóðir gagnvart nýjum og al-
þjóðlegum straumum í skyndi-
fæði, þar sem matarhefð hér bygg-
ist svo mjög á mat til
sveita eða í dreifbýli, en
hefur ekki haft tóm til
að aðlagast þörfum
þéttbýlis. Matarmenn-
ingin tók heljarstökk
frá þverskorinni ýsu, saltkjöti og
sviðum og nánast brotlenti í píts-
um, pasta og pítum.“
Gestur ráðstefnunnar er dr.
Tim Lobstein frá Bretlandi en
hann starfar sem ráðgjafi við
stefnumótun á sviði manneldis-
mála, bæði heima fyrir og erlendis.
Laufey segir að hann sé óhræddur
við að segja stórfyrirtækjum jafnt
sem stjórnvöldum til syndanna.
Laufey Steingrímsdóttir
 Laufey Steingrímsdóttir er
forstöðumaður Manneldisráðs
hjá Lýðheilsustöð. Hún lagði
stund á líffræði og næring-
arfræði í Bandaríkjunum og lauk
doktorsprófi frá Columbia-
háskólanum í New York árið
1979. Maður hennar er Daniel
Teague og eiga þau tvö upp-
komin börn.
Fiskurinn hef-
ur verið okkar
heilsuvörn