Morgunblaðið - 06.11.2003, Blaðsíða 12

FRÉTTIR
12 FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Á ÁRINU hóf Alþjóðaheilbrigð-
isstofnunin (WHO) að vinna að um-
fangsmikilli framkvæmdaáætlun
um bætta andlega heilsu á heims-
vísu (Global Action Programme for
Mental Health) og hefur komið á
fót átta alþjóðlegum ráðum (Global
Council for Mental Health) sem
hafa ólíkar áherslur þótt mark-
miðið sé eitt og hið sama. Þarna er
m.a. að finna ráð eða hópa sem í
sitja forystumenn lækna/ heilbrigð-
ismála, þingmannaráð, hóp notenda
geðheilbrigðisþjónustu, hóp með
forsvarsmönnum verkalýðsfélaga
og atvinnurekenda, leiðtogum á
sviði fjölmiðla o.s.fr.v.
Boðið að starfa að verkefninu
Héðinn Unnsteinsson, sem lengi
hefur unnið að geðheilbrigð-
ismálum hér á landi, starfar við
verkefnið á vegum WHO. Héðinn
var við nám í Bretlandi í fyrra í al-
þjóðlegri stefnumótun og stefnu-
greiningu og að hans sögn snerist
lokaritgerðin mjög mikið um geð-
heilbrigðismál. „Í náminu var boðið
upp á starfsnám og ég fór til WHO
síðastliðið sumar og var hjá þeim í
tvo mánuði. Þar tók ég fram öll þau
verkefni og handrit o.fl. sem ég
hafði unnið að gegnum tíðina og
þeir töldu sig geta notað starfs-
krafta mína þar sem ég hefði svo
mikinn áhuga og þekkingu á mál-
efninu. Þeir sáu það einnig að ég
var það sem við köllum notenda,
þ.e. ég var sjálfur veikur fyrir um
ártug. Þeir töldu það kost að ég
væri bæði fyrrverandi notandi og
svo með akademískan bakgrunn.“
Héðinn segir verkefnið marka
ákveðin þáttaskil í vinnulagi WHO,
löng hefð sé fyrir því að WHO
starfi „ofan frá og niður“ t.d. með
tilskipunum, sérstökum heilbrigð-
isdögum o.s.fr.v. En í þessu verk-
efni stefni WHO að því að virkja
borgarlega hópa til þess að vinna
að sameiginlegum markmiðum í
geðheilbrigðismálum en sjálfur sit-
ur Héðinn í hópi svokallaðra not-
enda. „WHO-stofnunin er góð í
tölulegum upplýsingum og öðru
slíku en þegar kemur að aðgerðum
eða framkvæmdum er hún oft veik-
ari á svellinu,“ segir Héðinn.
Þunglyndi veldur mestu
vinnutapi og örorku
WHO telur að geðsjúkdómar og
tengdir sjúkdómar séu ein helsta
ástæða örorku og tapaðrar fram-
leiðslugetu í heiminum; gera megi
ráð fyrir að þessir sjúkdómar hafi
bein áhrif á um 450 milljónir
manna. Þá gerir WHO ráð fyrir að
hlutfall þeirra sem þjást af geð- eða
heilasjúkdómum í heiminum muni
hækka úr 11% í 15% árið 2020.
Þunglyndissjúkdómar valda mestri
örorku og vinnutapi en auk þess
styttir sér um ein milljón manna
aldur á hverju ári og meira en
helmingurinn er ungt fólk. WHO
telur að neikvæð áhrif af þunglyndi
eigi eftir aukast enn frekar. Spurð-
ur um þessar spár um vaxandi
vanda vegna geðsjúkdóma segist
Héðinn oft svara því þannig til að
kapítalisminn sé líklega ekki góður
fyrir heilsuna og sérstaklega ekki
fyrir geðheilsuna. „En að slíkum
vangaveltum slepptum er þetta ein-
faldlega spá sérfræðinga WHO um
þróunina. En þetta eru þegar orðn-
ar háar tölur, t.d. þessi mikli fjöldi
sem fremur sjálfsmorð og sér í lagi
ungt fólk. Af tíu helstu örorkuvöld-
um í heiminum eru fimm geðrask-
anir og WHO horfir mjög til tap-
aðrar framleiðni og áhrifa þessara
sjúkdóma á mannauðinn og telur
geðsjúkdóma vera gríðarlegt
vandamál.“
Héðinn segir eitt helsta vanda-
málið vera að utan Vesturlandanna
séu mjög margir sem hafi ekki að-
gang að geðheilbrigðisþjónustu eða
geðlyfjum. „En til þess að brúa
þetta bil hefur WHO ákveðið kalla
til sín þessi átta alþjóðlegu ráð
vegna þess að stofnunin getur
þetta ekki ein. WHO er einfaldlega
umboðsskrifstofa 190 landa í heim-
inum og hendur stofnunarinnar
geta oft verið mjög bundnar. Þess
vegna er lögð áhersla á alþjóðlegu
ráðin, en flestir í þeim eru úr borg-
aralegu samfélagi, og að fá þau til
þess að vinna að ákveðnum mark-
miðum. WHO setur vanalega fram
skýr og föst markmið en í þessari
vinnu er aftur á móti gengið út frá
því að þau verði mótanleg. En vinn-
an er rétt að hefjast og þeir fundir
sem ég hef setið er flokkaðir sem
undirbúningsfundur. Hluti af verk-
efninu er að móta þetta alþjóðlega
ráð þannig að þetta er svolítið eins
og að búa til barn; fóstrið er ekki til
heldur má segja að við séum enn í
tilhugalífinu. Þessi vinna hófst í ár
en hugmyndin og undirbúningurinn
hjá WHO hefur tekið talsvert
lengri tíma.“
Nauðsynlegt fyrir WHO að
leita til samfélagsins
Héðinn segir að stjórnendur
þeirrar deildar hjá WHO, sem stýr-
ir verkefninu og hann vinni hjá,
geri sér ljóst að til þess að ná ár-
angri verði þeir að leita út í hið
borgarlega samfélag og reyna að
vinna með samfélaginu í stað þess
að vera fyrir ofan það og senda til-
skipanir niður til þess. „Mér
finnst,“ segir Héðinn, „eins og
WHO sé með þessi að stíga niður
fólksins og lýsa því að hún vilji
vinna með því. Og stjórnandi deild-
arinnar er allur af vilja gerður til
þess að ná fram þessu samstarfi
sem nauðsynlega þarf að koma til.“
Héðinn segir verkefnið hugsað til
lengri tíma og gert sé ráð þremur
þrepum í því fram til ársins 2005 og
þá verði alþjóðlegu ráðin, sem séu
innbyrðis ólík, kölluð saman.
„Það verður út af fyrir sig nokk-
uð afrek því læknar og notendur
hafa t.d. yfirleitt ekki talað mikið
saman. Maður reynir oft að sjá fyr-
ir hvað muni gerast þegar þessi
ólíku ráð verða kölluð saman. Þetta
verður væntanlega svolítið eins og
að stjórna Fílharmoníuhljómsveit.“
Héðinn Unnsteinsson starfar við geðheilbrigðisáætlun
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinnar
WHO stígur niður
til fólksins
Morgunblaðið/ Kristinn
Héðinn Unnsteinsson
HÉRAÐSDÓMUR Reykjavíkur
nýtir sér Barnahús í minna
mæli en áður. Einungis tvær af
þeim 29 skýrslum sem hafa ver-
ið teknar af börnum á þessu ári
vegna gruns um kynferðislegt
ofbeldi voru teknar í Barnahúsi.
Þetta er umtalsverð minnkun
frá því í fyrra þegar 17 af 37
skýrslum voru teknar í Barna-
húsi.
Helgi I. Jónsson, dómsstjóri
Héraðsdóms Reykjavíkur, segir
enga sérstaka ástæðu vera fyrir
því en að alltaf sé kallaður til
kunnáttumaður til aðstoðar við
skýrslutökur sem þessar. Vigdís
Erlendsdóttir, forstöðumaður
Barnahúss, segir skorta skil-
greiningu í lögum á því hver
teljist kunnáttumaður.
Í Barnahúsi starfa þrír sér-
fræðingar sem hafa sótt þjálfun
í skýrslutöku af börnum og þar
er jafnframt sérútbúin aðstaða
til slíkrar skýrslutöku.
Markmið Barnahúss er að
barnið fái alla nauðsynlega
þjónustu undir sama þaki en
það er talið auðveldara fyrir
barnið og forráðamenn. Þar get-
ur barnið fengið sálfræðiþjón-
ustu og læknisþjónustu og for-
eldrar og systkini geta
jafnframt fengið ráðgjöf.
Engar reglur
um kunnáttumenn
Dómarar hafa sjálfdæmi um
hvernig þeir standa að skýrslu-
tökum af börnum undir 18 ára
aldri en þeim er heimilt að
kveða til kunnáttumann. Þeir
geta ákveðið hvar skýrslutakan
fer fram og það er jafnframt
þeirra að skilgreina hver telst
kunnáttumaður. Helgi I. Jóns-
son segir kunnáttumann vera
þann sem dómari meti hæfan til
að taka skýrslur sem þessar en í
flestum tilvikum er það rann-
sóknarlögreglumaður sem hefur
mikla reynslu af að tala við
börn.
Helgi segist ekki telja vera
staðið verr að skýrslutökum í
Héraðsdómi Reykjavíkur en í
Barnahúsi enda séu aðstæður
mjög góðar í Héraðsdómi. „Þá
getur dómari líka skipulagt
skýrslutöku með stuttum fyrir-
vara.“ Hann segir engar reglur
hafa verið mótaðar um kunn-
áttumenn en að reglur um
hvernig skuli standa að skýrslu-
tökum af börnum séu skýrar.
„Skýrslutökur hafa gengið
mjög vel á þessu ári og við erum
alls ekki að rýra gildi Barna-
húss. Við höfum átt mjög gott
samstarf við fagaðila þaðan,“
segir Helgi.
Skýrslutökur
samdægurs
Vigdís Erlendsdóttir segir
það vera jákvætt að hlutdeild
Barnahúss í skýrslutökum á
landsvísu hafi aukist en að það
sé athyglisvert að á sama tíma
hafi hlutdeild þeirra minnkað í
skýrslutökum fyrir Héraðsdómi
Reykjavíkur. Hún segir að
Barnahús framkvæmi skýrslu-
tökur samdægurs og að engin
bið sé eftir þeim.
„Ég tel að umhverfi það sem
Barnahús býður upp á sé vel til
þess fallið að mæta þörfum
barna. Starfsmenn Barnahúss
hafa auk þess hlotið sérstaka
þjálfun í skýrslutökum af börn-
um sem grunur leikur á að hafi
sætt kynferðisofbeldi og hafa
jafnframt beitt aðferðinni í við-
tölum við hátt í 700 börn síðan
Barnahús tók til starfa í nóv-
ember 1998,“ segir Vigdís Er-
lendsdóttir en hún telur það
vera annmarka á lögunum að
ekki sé nákvæmlega skilgreint
hver teljist vera kunnáttumað-
ur.
Nauðsynlegt að þekkja
þankagang barna
„Aðferðin við skýrslutöku af
börnum er stöðluð og hefur
verið rannsökuð og þróuð í
mörg ár. Hún er kennd sem
fræði og það er mikilvægt að
sá sem tileinkar sér þau fræði
hafi forsendur til þess.
Í þessu sambandi er uppeld-
is- og sálfræðimenntun mikil-
væg. Það er ekki einfalt að
beita aðferðinni nema að hafa
til þess sérstaka þjálfun og
þekkingu. Það er t.d. nauðsyn-
legt að vera vel að sér um
þroska og þankagang barna og
vita hvaða forsendur þau hafa
til að skilja og nota hugtök,“
segir Vigdís.
Héraðsdómur Reykjavíkur notar
Barnahús minna en áður
Engin skilgrein-
ing á kunnáttu-
manni í lögum
12:00-13:00