Morgunblaðið - 06.11.2003, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
N
ýlega birtist auglýs-
ing í dagblaði um
foreldramorgna í
tiltekinni kirkju.
Textinn var á
þessa leið (þegar nöfnum hefur
verið kippt út): „Í dag heimsækir
okkur X, snyrtifræðingur frá
Snyrtistofu Y. Mun hún meðal
annars kynna nýju haustlitina frá
NN og sýna létta förðun. Verum
duglegar að mæta og njóta þess
að hittast og fá fræðslu í leiðinni.
– Allir foreldrar velkomnir.“
Foreldrar í þessu tilfelli eru
svo augljóslega eingöngu mæður
að höfundur auglýsingarinnar
gleymir feðrunum strax í þriðju
línu: „Verum
duglegar að
mæta“. Þessi
útilokun
minnir mig á
ljóð eftir Vi-
cente Hui-
dobro sem
Bragi Ólafsson skáld birtir í bók
sinni: „Ansjósur“ (Forlagið 1991):
„Höfuðáttirnar fjórar eru
þrjár: Suður og Norður.“
Draga mætti þá ályktun út frá
þessu að auglýsingin merki að all-
ir foreldrar séu mæður.
Aðgreining kynjanna er sterk á
ýmsum sviðum og oft algjörlega
óþörf. Gljúfrið milli kynjanna var
áberandi og djúpt fyrr á öldum
bæði á heimilum og í vinnu. Yfir
það liggja nú kláfar og brýr. Kyn-
in hafa þó fjarlægst á öðrum svið-
um, t.d. í frístundum sínum.
Frístundir kynjanna skil-
greinast hér sem þær stundir
sem eftir eru þegar par hefur
notið samverustunda með fjöl-
skyldu sinni. Sá tími er dýr-
mætur eins og allur annar tími og
áhugavert að kanna hvernig hann
er notaður.
Tómstundaheimur kynjanna er
verðugt rannsóknarefni og hann
virðist greinast æ meira í sundur.
Fólk með viðskiptavit hefur num-
ið hann og býður upp á kynskipta
afþreyingu. Eitt birtingarformið
er svokölluð „Stelpuztöð“ sem
finna í auglýsingum Stöðvar 2.
Sýn auglýsir sig hins vegar, t.d. í
Morgunblaðinu í gær með ellefu
stráka (karla) í forgrunni.
Kona sagði mér nýlega frá
uppgötvun sem hún gerði í brúð-
kaupsveislu vinkonu sinnar. Í
veislunni var stór vinkvenn-
ahópur með mökum sínum. Kon-
an uppgötvaði að hún kannaðist
varla við karla vinkvenna sinna,
suma hafði hún aldrei séð.
Þessi vinkvennahópur
skemmtir sér oft og vel saman –
án karlanna eða makanna. Hver
kona er í mörgum kvennahópum.
Með sumum fara þær í ferðalög,
með öðrum eru þær í sauma-
klúbb, matarklúbb, rauðvíns-
klúbb, spilaklúbb, leshring,
heilsurækt og með enn öðrum
fara þær í helgarferðir til er-
lendra borga: „Við stelpurnar
ætlum til London um helgina,
sjáumst á mánudaginn,“ gæti
verið raunsönn setning. Kon-
urnar eru einnig saman á nám-
skeiðum, eins og kvöldnám-
skeiðum í bókmenntum eða
heimspeki – eða einhverjum list-
um. Framboðið er fyrir hendi.
Líklega skara konur fram úr
körlunum í sameiginlegum frí-
stundum sínum. Ekki er óalgengt
að mæta konu sem er ef til vill í
tveimur virkum matar- eða
saumaklúbbum, og einum rauð-
vínsklúbb, einungis skipuðum
konum.
Frístundir kynjanna eru al-
gjörlega frjálst val og það er ekk-
ert rétt eða rangt við þessa þróun
– en það er ef til vill ómaksins
vert að velta henni lítillega fyrir
sér.
Karlarnir eru auðvitað virkir
líka og stunda sínar karllægu
íþróttir, veiðiferðir, jeppa-
ferðalög, fótboltagláp og heim-
spekilegar umræður. Vissulega
geta þeir sökkt sér í þessi áhuga-
mál en sennilega er heildarvirkni
þeirra minni, þrjátíu á móti sjö-
tíu, 30:70. Þannig er hlutfall
kynjanna í endurmenntun.
Ef til vill er ég á hálum ís í
þessum fræðum, því ég get ekki
flett upp í neinum heimildum.
Hef því reifað þessa tilgátu um
vaxandi aðskilnað kynjanna í frí-
stundum – við gesti og gangandi.
Viðmælendur mínir hafa tekið
sterklega undir þetta og nefna
sérstaklega að konur hafi steypt
sér af krafti út í að eyða frístund-
unum saman.
Tilgátan er að eftir því sem líð-
ur á þennan áratug 21. aldarinnar
munu kynin þokast nær í at-
vinnulífinu og á heimilum, en fjær
í tómstundum sínum. Ferðaskrif-
stofur munu skipuleggja kvenna-
og karlaferðalög og öll alvöruaf-
þreying verða merkt kynjunum;
kvenna- og karlaleiksýningar,
kvenna- og karlafæði, kvenna- og
karlabifreiðar. Loks verður hætt
að streitast við að merkja auglýs-
ingar „Foreldramorgnar“ og að
allir foreldrar séu velkomnir eins
og í ofangreindri auglýsingu.
Mæðramorgnar var það heillin –
og allar mæður duglegar að
mæta.
Áhugavert er að spegla þessa
almennu tilhneigingu í aðgrein-
ingu kynjanna í ljósi barnaupp-
eldis. Áhersla hefur verið í upp-
eldi síðustu áratuga að gera ekki
greinarmun á strákum og stúlk-
um hvað varðar væntanleg hlut-
verk í lífinu. Eða hvernig við-
brögð eða áhugamál séu hvoru
kyni viðeigandi. Mikilvægt er tal-
ið að draga úr þessum kynjamun
í uppeldi til að skapa báðum kynj-
um jafna möguleika í lífi og starfi.
Aðgreining kynjanna í frí-
stundum á fullorðinsárum skýtur
því nokkuð skökku við. Skilaboðin
til barnanna verða hálfundarleg.
Mamman notar tímann sem
henni gefst utan heimilis til að
vera með vinkonum sínum, og
pabbinn með sínum félögum eða
að horfa á fótbolta í sjónvarpinu.
Frístundir kynjanna varða ekki
réttlæti eða jafnrétti og þær
flokkast ekki undir brýnustu mál.
En ef þetta er vaxandi tilhneiging
getur hún fyrr eða síðar tengst
öðrum og stærri málum eins og
jafnrétti kynjanna.
Ég ætla ekki að gera tilraun til
að giska á ástæðuna fyrir þessari
þróun, heldur læt nægja að lýsa
henni hér. Lesendur geta svo
bætt um betur með því að segja
sögur af „stelpunum“ og „strák-
unum“.
Frístundir
kynjanna
Konur eru með öðrum konum í sauma-
klúbb, matarklúbb, rauðvínsklúbb,
spilaklúbb, leshring, heilsurækt og með
enn öðrum konum fara þær í helg-
arferðir til erlendra borga – án karla.
VIÐHORF
Eftir Gunnar
Hersvein
guhe@mbl.is
NÆSTKOMANDI mánudag
verður haldin áhugaverð ráðstefna
sem ber yfirskriftina Samræming
vinnu og einkalífs:
Verðugt verkefni –
varanlegur ávinn-
ingur.
Á dagskrá ráð-
stefnunnar verða
fróðleg og spenn-
andi erindi einkum
ætluð þeim sem
starfs síns vegna geta stuðlað að
bættu starfsumhverfi, auknum
sveigjanleika og samræmingu
vinnu og einkalífs á íslenskum
vinnumarkaði s.s. starfsmanna-
stjórum, jafnréttisráðgjöfum og
stjórnendum með mannaforráð.
Erindin veita innsýn í að það er
fyrirtækjum til hagsbóta og
starfsmönnum til aukinna lífsgæða
að gera starfsfólki kleift að sam-
ræma vinnu og einkalíf. Fjallað
verður um þær leiðir sem eru fær-
ar til að draga úr togstreitu á milli
vinnu og einkalífs, gerð grein fyrir
úrræðum sem einstaklingarnir
sjálfir beita sem og vinnustaðir.
Lögð verður áhersla á hlutverk
stjórnenda í þessu sambandi þar
sem þeir hafa mikil áhrif á hvern-
ig starfsandi og vinnuumhverfi
mótast innan fyrirtækis.
Í broddi fylkingar verður dr.
Stewart Friedman, prófessor við
Wharton, viðskiptadeild háskólans
í Pennsylvaníu. Hann er þekktur
frumkvöðull á sviði jafnvægis á
milli vinnu og einkalífs, auk þró-
unar forystuhæfileika yfirmanna
og hefur doktorsgráðu í vinnusál-
fræði frá University of Michigan.
Dr. Friedman á að baki ald-
arfjórðungsstarf sem sálfræðingur
og greinahöfundur. Greinar eftir
hann hafa birst í fjölmörgum blöð-
um og tímaritum s.s. New York
Times, Wall Street Journal og
Human Resource Management.
Hann er eftirsóttur fyrirlesari
víða um heim og hefur auk þess
gefið út bækur um ofangreint efni.
Dr. Friedman hefur einnig tekið
að sér ráðgjöf á þessu sviði fyrir
fjölmörg þekkt fyrirtæki, s.s. Ford
Motor Company og Hewlett-
Packard, og tímarit eins og Fin-
ancial Times og Business Week
hafa margoft vitnað í störf hans
og greinar.
Að ráðstefnunni standa 17 sam-
tök, stofnanir og fyrirtæki: Al-
þýðusamband Íslands, félagsmála-
ráðuneytið, Hugsmiðjan, IMG
Gallup, Íslandsbanki, Jafnrétt-
isráð, Jafnréttisstofa, Landsbanki
Íslands, Landsvirkjun, Orkuveita
Reykjavíkur, Reykjavíkurborg,
Samtök atvinnulífsins, Efling
stéttarfélag, Vinnueftirlit ríkisins,
Vinnumálastofnun, Starfsmanna-
félag Reykjavíkurborgar og Verzl-
unarmannafélag Reykjavíkur.
Þessir aðilar tóku höndum sam-
an undir heitinu Hollvinir hins
gullna jafnvægis og hafa frá jan-
úar 2003 fylgt eftir verkefninu Hið
gullna jafnvægi, sem Reykjavík-
urborg og Gallup stóðu að á ár-
unum 2000–2001.
Hollvinir starfrækja m.a. vef-
svæðið hgj.is í þeim tilgangi að
styrkja umræðu um sveigjanleika
á vinnustöðum og samræmingu
vinnu og einkalífs og miðla nýjum
fróðleik um það efni. Jafnframt
munu þeir standa fyrir árlegri við-
urkenningu til einstaklings, fé-
lagasamtaka eða vinnustaðar sem
skarað hefur framúr á þessu sviði
eða lagt þýðingarmikinn skerf til
umræðunnar. Viðurkenningin, sem
ber heitið Lóð á vogarskálarnar,
verður afhent í fyrsta skipti á ráð-
stefnu hollvina nk. mánudag.
Auk hollvina hafa Morgunblaðið
og Flugleiðir lagt sitt af mörkum
svo að ráðstefnan gæti orðið eins
vegleg og raun ber vitni. Fyrir
hönd hollvina vil ég þakka for-
svarsmönnum þessara fyrirtækja
veittan stuðning.
Ráðstefnan verður haldin mánu-
daginn 10. nóvember á Nordica
hótel frá kl. 13–17.30. Tekið er á
móti skráningum á ráðstefnuna á
vefsvæðinu hgj.is.
Samræming vinnu og einkalífs
Verðugt verkefni – varanlegur ávinningur
Eftir Lindu Rut Benediktsdóttur
Höfundur er ritstjóri hgj.is.
Í LEIÐARA 4. nóvember sl. gerir Morgunblaðið að
umfjöllunarefni þá samþykkt landsfundar Samfylking-
arinnar sem fjallar um afnám tekjutengingar af barna-
bótum. Greinilegt er að leiðarahöfundi
gremst þessi samþykkt og spyr hvort
Samfylkingin sé búin að gleyma upp-
runa sínum og hvort það sé sérstakt
markmið hennar að auka efnamun í
þessu þjóðfélagi. Mér þykir ástæða til
að staldra aðeins við þetta. Það sem
fyrst vekur athygli mína er að þessi
framsetning er sú sama og forsætisráð-
herra hefur beitt til þess að vekja upp tortryggni gagn-
vart öryrkjum þ.e að þeir dómar sem hafa fallið ör-
yrkjum til hagsbóta hafi eingöngu nýst þeim sem best
eru staddir. Samfylkingin ætli sem sagt sömu leið til að
ná fram bótum, allir fái bætur, bæði fátækir og ríkir.
Eðli bóta
Skv. mínum skilningi eru bætur greiddar vegna tiltek-
ins ástands þ.e aldaðir fá greiðslur vegna aldurs, fatl-
aðir vegna fötlunar, barnafólk vegna aukaútgjalda
sem skapast við að ala upp börn o.s.frv. Það má velta
því upp, hvort skerðing innan bótakerfisins sé ekki
mismunun og einnig hvort tekjujöfnum innan bóta-
kerfis sé sértæk og því ólögleg. Er hægt að halda því
fram að fatlaður einstaklingur sem á einhverja mögu-
leika á að afla sér tekna eigi minni rétt til bóta vegna
fötlunar sinnar en annar? Þetta tel ég vera grundvall-
arspurningu sem Morgunblaðið og fleiri eigi að fjalla
um. Getur það talist eðlilegt að bótakerfið sé notað til
tekjujöfnunar? Kemur einhver eðlileg tekjujöfnun út
úr því?
Tekjujöfnun
Þær þjóðir í kringum okkur sem við helst lítum til,
nota ekki bótakerfið til tekjujöfnunar, heldur skatt-
kerfið. Með því að nota bótakerfið til slíks, er eingöngu
verið að jafna tekjur milli einstaklinga innan hvers
bótaflokks. Ef skattkerfið væri notað til tekjujöfnunar
eins og víðast annars staðar, þá fyrst gætum við verið
að tala um almenna tekjujöfnun. Fyrir utan persónu-
afslátt hefur íslenska skattkerfið verið notað til mis-
mununar. Er það réttlátt að uppruni tekna skuli ráða
því hversu háir skattar eru greiddir? Er það réttlátt að
sumar stéttir skuli njóta skattaafsláttar umfram aðrar?
Hafi þeir leiðarahöfundar Moggans einhvern áhuga
á tekjujöfnun er nauðsynlegt það fari fram umræða um
grundvallarspurningar. Annars verður að líta svo á að
svona leiðari sé eingöngu skrifaður í pólitískum til-
gangi.
Tekjutengingar
Eftir Guðbrand Einarsson
Höfundur er formaður Verslunarmannafélags
Suðurnesja og bæjarfulltrúi Samfylkingarinnar
í Reykjanesbæ.
ÞEGAR þjónustumiðstöð Sjón-
arhóll fyrir foreldra barna með
sérþarfir knýr dyra hjá okkur og
biður um liðsinni hljótum við öll
að leggja við hlustir og bregðast
við. Svo sterkan
sess eiga börn með
langvinnan sjúk-
dóm og varanlega
fötlun eða þroska-
frávik í hjarta okk-
ar. Fregnir um
áfangasigra í bar-
áttu þessara barna,
framfarir í lækningum og meðferð
vekja vonir.
Í mínum huga tengist stofnun
Sjónarhóls ævintýri raunverulegr-
ar uppbyggingar í þágu sérstakra
barna til betra lífs. Sjónarhóll
mun í krafti sérþekkingar sinnar
verða ráðgjafamiðstöð aðstand-
enda barna sem stríða við lang-
varandi veikindi, fatlanir, athygl-
isbrest með eða án ofvirkni,
misþroska eða annarra frávika.
Mikill tími fer í að fá yfirsýn yfir
þann stuðning sem tiltækur er
víðsvegar í kerfinu. Oft vita að-
standendur ekki hvernig og hvar á
að leita hjálpar og þjónustu.
Margir hafa mætt lokuðum dyrum
eða verið vísað frá einni stofnun
til annarrar og jafnvel gefist upp á
leiðinni og eftir sitja börnin. Þessu
fylgja oft félagsleg og sálræn
vandamál. Illu heilli bætast oft of-
an á þetta fjárhagsleg vandamál.
Þjónustumiðstöðinni er ætlað að
vera leiðsögumaður um „kerfið“.
Ætla má að hérlendis séu um
4000–5000 börn með sérþarfir.
Málefnið snertir því með einum
eða öðrum hætti fjölmargar fjöl-
skyldur í landinu. Nú er leitað til
okkar um hjálp. Caritas á Íslandi
(hjálparstofnun kaþólsku kirkj-
unnar) vill með gleði leggja þessu
málefni lið með því að beina sínum
árlegu styrktartónleikum í þágu
sérstakra barna til betra lífs.
Vertu með! Ég er þakklát vegna
þess árangurs sem ég hef séð af
starfi þessara félaga sem standa
að baki Sjónarhóli og þakklát fyrir
að fá að taka þátt í þessu æv-
intýri. Styrktartónleikar Caritas
verða í Kristskirkju við Landakot,
sunnudaginn 9. nóvember kl. 16–
17 þar sem landskunnir listamenn
koma fram og gefa vinnu sínu í
þágu þessa málaflokks. Má þar
nefna Sigrúnu Hjálmtýsdóttur,
söngkonu, stúlknakór Rvk undir
stjórn Margrétar Pálmadóttur,
Guðnýju Guðmundsdóttur, kons-
ertmeistara, Áshildi Haralds-
dóttur, flauta, Gunnar Kvaran,
selló, og Ulrik Ólason, orgel.
Styrktartónleikar Caritas á Íslandi –
sérstök börn til betra lífs
Eftir Sigríði Ingvarsdóttur
Höfundur er formaður
Caritas á Íslandi.