Morgunblaðið - 06.11.2003, Blaðsíða 29

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. NÓVEMBER 2003 29
PETER Altmaier var að-alræðumaður á ráðstefnuum Evrópumál, sem hald-in var í Háskólanum í
Reykjavík í liðinni viku, í boði fasta-
nefndar framkvæmdastjórnar ESB
fyrir Ísland og Noreg, Evrópurétt-
arstofnunar HR og Euro-Info
Centre. Þar var farið yfir fyrirhug-
aða stækkun ESB til austurs og
stjórnarskrársáttmálasmíðina, sem
nú er í gangi á vettvangi ríkjaráð-
stefnu sem stefnt er að því að ljúka í
desember nk.
Altmaier hefur setið fyrir Kristi-
lega demókrataflokkinn (CDU) á
þýzka Sambandsþinginu síðan árið
1994, er lögfræðingur að mennt, sér-
hæfður í Evrópurétti og var emb-
ættismaður í framkvæmdastjórn
ESB þegar EES-viðræðurnar stóðu
yfir á sínum tíma. Hann átti þátt
bæði í að semja svonefndan borg-
araréttindasáttmála ESB fyrir um
þremur árum og var einn fulltrú-
anna 105 sem skipuðu hina svo-
nefndu Ráðstefnu um framtíð Evr-
ópu, sem eftir um 15 mánaða starf
skilaði í sumar sem leið af sér drög-
um að nýjum stjórnarskrársáttmála
sambandsins.
Í erindi sínu sagði Altmaier meðal
annars, að stjórnarskrársátt-
máladrögin fælu í sér sögulega
málamiðlun milli þeirra sem stutt
hafa æ nánari samruna aðildarríkja
ESB og hinna sem er umhugað um
að standa vörð um valdsvið aðild-
arríkjanna og að setja yfirþjóðlegu
valdi ESB hömlur.
„Við náðum því sem ég vil kalla
sögulega málamiðlun milli hags-
muna þjóðríkjanna annars vegar og
hinnar raunsæju þarfar á nánara
samstarfi Evrópuríkja hins vegar. Í
fyrsta sinn í slíkum sáttmála er að
þessu sinni ekki aðeins Evrópusam-
starfið þróað áfram, heldur er hlut-
verk þjóðríkisins [sem grundvall-
areiningar samstarfsins] viðurkennt
með skýrum hætti og við höfum séð
fyrir vissum tryggingum fyrir
áframhaldandi sjálfstæði og fullveldi
þjóðríkjanna í sambandinu,“ sagði
Altmaier. „Við höfum viðurkennt að
aðildarríkin eru herrar ESB-
samstarfsins, að öll völd stofnana
sambandsins eru fengin frá aðild-
arríkjunum og að í vafatilfellum
skuli aðildarríkin ráða, ekki yf-
irþjóðlega valdsviðið. Og við höfum
viðurkennt þörfina á að styrkja og
skýra nálægðarregluna … um að
ESB skuli takmarka athafnir sínar
við mál sem nauðsynlegt er að sé
fundin samevrópsk [yfirþjóðleg]
lausn á, en allt annað, sem hægt er
að leysa á stjórnstigi þjóðríkjanna –
eða héraðs- eða sveitarstjórna ef því
er að skipta – skuli leyst þar.“
Tryggingar fyrir afgerandi
hlutverki þjóðríkjanna
Spurður nánar út í þessa „sögu-
legu málamiðlun“ segir Altmaier í
samtali við Morgunblaðið, að áður
fyrr hafi samrunaþróunin í Evrópu
gjarnan verið álitin eins konar ein-
stefnugata, þ.e. stöðugt meira full-
veldisvaldi aðildarríkjanna var afsal-
að til Evrópusambandsins „og því
var við hvern nýjan áfanga í sam-
runaþróuninni uppi ótti um að þjóð-
ríkjunum yrði fyrr eða síðar ógnað í
tilvist sinni,“ að sögn Altmaiers.
„Nú höfum við í fyrsta sinn yf-
irgefið þessa einstefnubraut og gefið
í þessari stjórnarskrá tryggingu fyr-
ir því að fullveldi aðildarríkjanna
verði virt, líka í framtíðinni,“ full-
yrðir þingmaðurinn. Jafnframt sé í
stjórnarskrársáttmálanum gert ráð
fyrir leiðum sem gera aðildarríkj-
unum betur kleift að verja sinn rétt
gagnvart ESB. „Til dæmis reglan
um skyldu [stofnana ESB] til að
virða fjölbreytni þjóðríkjanna, þar
með talið stjórnlagalega skipan
þeirra.“ Þetta sé skráð í stjórn-
arskrársáttmálann og undirstriki að
sjálfstæði og fullveldi aðildarríkj-
anna sé ekki ógnað af frekari þróun
Evrópusamrunans.
Spurður hvort þessar breytingar
geri ESB meira aðlaðandi fyrir jað-
arríki Evrópu eins og Ísland, að sín-
um dómi, svarar Altmaier:
„Það verða Íslendingar sjálfir að
gera upp við sig.“ En hann segir
ljóst að þessi væntanlega stjórn-
arskrá ESB endurspegli að eftir
stækkunina í 25 aðildarríki verði
ekki hægt að stefna að jafn-
víðtækum samrunamarkmiðum og
stofnríki sambandsins vildu stefna
að á sínum tíma, í kjölfar síðari
heimsstyrjaldar. Að þessu leyti
verði mikilsverð breyting á sam-
bandinu við stækkunina.
„Engin þjóð sem gengur í ESB
þarf að óttast að öllu verði miðstýrt
frá Brussel, engin þjóð þarf að óttast
að missa sjálfstæði sitt [við inn-
göngu],“ fullyrðir Altmaier. En
þetta sé auðvitað ekki svar við þeirri
spurningu, hvort viðkomandi þjóð
vilji eða eigi að verða aðili að Evr-
ópusambandinu eða ekki. Svarið við
henni sé líka komið undir því hvaða
ávinning viðkomandi þjóð sér við að-
ild, og því verði hver þjóð fyrir sig að
finna svör við.
En hvað þá með „Evrópuhugsjón-
ina“, um að slíkt kalt hagsmunamat
beri að víkja fyrir hugsjóninni um
sameinaða Evrópu þar sem landa-
mæri væru úrelt fyrirbrigði? Þessa
göfugu hugsjón sem dreif Evrópu-
samrunann áfram að minnsta kosti
framan af, þegar hörmungar síðari
heimsstyrjaldar voru fólki um alla
álfuna í fersku minni, og þýzkir
stjórnmálamenn eru þekktir fyrir að
vera sérstakir talsmenn fyrir?
„Ég tel að Evrópuhugsjónin sé
enn á sínum stað, en hún hefur ekki
jafnvíðtækar afleiðingar, eða hugs-
anlegar afleiðingar og fyrir 50 ár-
um,“ svarar Altmaier. „Við þurfum á
meiri samstöðu Evrópuríkja að
halda á sviði varnarmála og í utan-
ríkismálum. Við höfum náð ótrúleg-
um árangri á sviði efnahags- og
myntsamstarfs og í Schengen-
samstarfinu, svo dæmi séu nefnd.
Þannig eru mörg þeirra markmiða
sem ESB setti sér fyrir hálfri öld
þegar orðin að veruleika. Það er líka
þess vegna sem það er ekki nauð-
synlegt að halda samrunaþróuninni
áfram jafnákveðnum skrefum og til-
fellið var á fyrstu árum ESB-
samstarfsins,“ segir hann.
Hann játar því að hér sé jarð-
bundinnar nytjahyggju þörf. „Ég tel
að pragmatismi sé lykilorð að því er
varðar framtíð Evrópusamrunans.
Um það var líka breið samstaða á
Framtíðarráðstefnunni. Það þýðir
reyndar líka, að maður verður að
vera reiðubúinn að sætta sig við
vissar sambandsríkislegar lausnir,
því aðeins með þeirra hjálp er hægt
að leysa sum vandamál með skilvirk-
um hætti,“ segir Altmaier.
Við lestur draganna að hinum
nýja stjórnarskrársáttmála ESB
vekur athygli, að í grein I.12, sem
fjallar um þau svið sem stofnanir
ESB skuli einar fara með ákvörð-
unarvald („alger yfirráð“ eða
„exclusive competence“ á ensku),
eru tilgreind sérstaklega fjögur svið.
Fyrstu þrjú eru viðurkennd kjarna-
svið ESB-samstarfsins: Efnahags-
og myntbandalagið, sameiginlega
viðskiptastefnan og tollabandalagið.
Fjórða atriðið er hins vegar þetta,
orðrétt: „vernd lífríkis sjávar, innan
sameiginlegu sjávaraútvegsstefn-
unnar.“
Altmaier, sem átti sæti í vinnu-
hópi Framtíðarráðstefnunnar sem
m.a. ritstýrði þessari grein sátt-
máladraganna, var spurður hverju
þetta sætti.
Hann tekur fram, að þetta þýði
ekki að verið sé að færa meiri völd til
stofnana ESB í Brussel en þegar er
kveðið á um í gildandi sáttmálum og
lögum þess. „Þetta þýðir að því sem
nú þegar, samkvæmt gildandi
reglum, er á valdsviði hinna yf-
irþjóðlegu stofnana, má ekki grafa
undan með ráðstöfunum af hálfu
stjórnvalda í aðildarríkjunum,“ segir
Altmaier.
Nálægðarreglan gildir ekki
Segir hann talsvert hafa verið
rætt á vettvangi Framtíðarráðstefn-
unnar um valdsvið ESB og hann hafi
tekið virkan þátt í þeirri umræðu.
„Þar var samstaða um að greinin um
„alger yfirráð“ ætti aðeins að til-
greina þau svið þar sem enginn vafi
léki á því að [yfirþjóðlegar stofnanir]
ESB væru þær einu sem hefðu vald
til að taka ákvarðanir á viðkomandi
sviði.“
Þetta þýði m.a. að nálægð-
arreglan gildi ekki um þau svið sem
þarna eru tilgreind. Altmaier leggur
þó áherzlu á, að í þessari 12. grein sé
aðeins gildandi löggjöf umskrifuð.
„Við vildum hér ekki færa nein ný
svið undir einokun hins yfirþjóðlega
valds. Við vildum svo að segja færa í
skýran lagabókstaf þær reglur sem
þegar eru í gildi,“ útskýrir hann.
Altmaier segist geta vottað að
þegar fyrst var rætt hvað ætti að
standa í þessari 12. grein var lagður
fram langur listi yfir málefnasvið
sem ættu að falla undir „alger yf-
irráð“ ESB. Til dæmis var ýmislegt
sem heyrir undir sameiginlegu land-
búnaðarstefnuna á þeim lista. Og
önnur svið einnig.
„En í öllum þessum tilvikum kom-
umst við að því, við nánari skoðun,
að þar væri valdinu deilt milli hins
yfirþjóðlega og þjóðlega valdsviðs.
Hvers vegna þessi eina setning,
varðandi vernd lífríkis sjávar, varð
eftir, get ég bara skýrt þannig, að
það hafi enginn getað eða viljað and-
mæla því að samkvæmt gildandi
ESB-rétti hefði hið yfirþjóðlega
valdsvið alger yfirráð á þessu sviði, á
hafsvæðum utan 12 mílna landhelgi
aðildarríkjanna. Þar gildir sameig-
inlega sjávarútvegsstefnan,“ segir
Altmaier. Hann bætir við, að satt að
segja muni hann ekki til þess að
þetta atriði hafi hlotið neina sér-
staka umfjöllun.
„Alltaf komið til móts við
sérstaka hagsmunastöðu“
Spurður hvort hann telji Íslend-
inga ekki hafa ástæðu (m.t.t. hugs-
anlegrar ESB-aðildar) til að hafa
áhyggjur af því, að „alger yfirráð“
ESB yfir því hvernig staðið skuli að
vernd lífríkis hafsins – fiskistofna og
hvala þar á meðal – séu fastbundin á
svo áberandi stað í stjórnarskránni
væntanlegu, segist Altmaier ekki
telja að þetta þurfi að gefa mönnum
tilefni til að verða vantrúaðri á að Ís-
lendingar geti samið þannig við ESB
að þeir sjái sjávarútvegshags-
munum sínum borgið innan þess.
„Ef til þess kemur einn góðar veð-
urdag að Ísland sæki um aðild verð-
ur auðvitað samið um inngönguskil-
yrðin. Allir aðildarsamningar hingað
til hafa sýnt, að hægt hefur verið að
koma til móts við sérstaka hags-
munastöðu viðkomandi ríkis,“ bend-
ir Altmaier á. „Að finna lausn á
þessu sviði sem allir geta sætt sig við
yrði að sjálfsögðu viðfangsefni tví-
hliða samninga milli Íslands og Evr-
ópusambandsins.“
„Höfum yfirgefið einstefnu-
braut æ nánari samruna“
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Peter Altmaier flutti erindi í HR
um fyrirhugaða stjórnarskrá ESB.
Þýzki þingmaðurinn Peter Altmaier átti
sæti á svonefndri Framtíðarráðstefnu ESB,
sem samdi drög að nýjum stjórnarskrár-
sáttmála þess. Auðunn Arnórsson ræddi
við hann og fékk hann til að útskýra hvers
vegna ákvæði um alger yfirráð ESB á sviði
verndunar lífríkis hafsins væri að finna á
áberandi stað í stjórnarskrárdrögunum.
auar@mbl.is
’ Engin þjóð semgengur í ESB þarf
að óttast að öllu
verði miðstýrt frá
Brussel; engin þjóð
þarf að óttast að
missa sjálfstæði
sitt. ‘
AÐ tilgreint skuli í drögunum að
stjórnarskrársáttmála ESB að sam-
bandið fari eitt með ákvörð-
unarvald um verndun lífríkis hafs-
ins í sameiginlegri lögsögu
aðildarríkjanna, á sér rætur í aðild-
arsamningunum frá 1972, þegar
Bretland, Írland og Danmörk (og
reyndar Noregur, þar sem aðildin
var síðan felld í þjóðaratkvæða-
greiðslu) sömdu um inngöngu í
Evrópusambandið – eða Evrópu-
bandalagið eins og það hét þá.
Á grundvelli 102. greinar aðild-
arsamninganna frá 1972, sem bætt-
ust við sameiginlega löggjöf ESB,
kærði árið 1979 framkvæmda-
stjórn ESB brezk stjórnvöld fyrir
að hafa sett reglur um möskva-
stærð, lágmarksstærð landaðs
fiskjar af vissum tegundum og
ákvæði um hámarkshlutfall hlið-
arafla í lönduðum afla úr togurum.
Evrópudómstóllinn, dómstóll ESB,
komst að þeirri niðurstöðu í dómi
sínum í málinu, sem féll 5. maí
1981, að stofnanir ESB færu einar
með reglusetningarvald um vernd-
un fiskistofna og annarra auðlinda
lífríkis hafsins í sameiginlegri lög-
sögu aðildarríkjanna. Hún nær,
samkvæmt núgildandi skilgrein-
ingu, frá 12 mílna landhelg-
ismörkum strandríkis að miðlínu
eða 200 mílna efnahagslög-
sögumörkum.
Umrædd 102. grein aðildarsamn-
inganna á rætur að rekja til þess,
að áður en ákveðið var að hefja að-
ildarviðræður við þáverandi um-
sóknarríkin fjögur, sem öll ráku
umfangsmikinn sjávarútveg enda
strandríki að gjöfulum fiskimiðum,
settu stofnríki ESB (Frakkland,
Þýzkaland, Benelux-ríkin þrjú og
Ítalía) það skilyrði að umsókn-
arríkin kyngdu því að fiskimið að-
ildarríkja ESB skyldu vera sameig-
inleg og fiskveiðum stjórnað
sameiginlega, þótt sú sameiginlega
fiskveiðistefna hefði svo ekki verið
útfærð fyrr en áratug síðar. Fram
að því var hennar aðeins getið í
undirgrein meðal ákvæða stofn-
sáttmála ESB um sameiginlegu
landbúnaðarstefnuna, og í fyrr-
greindum aðildarsamningum frá
1972.
„Alger yfirráð“ að rekja til 1972
búið væri
n til þess
sveitarfé-
kjustofn-
ngu ríkis
nn hefðu
ð stækka
og þau
- og þjón-
ig öflugri
nig megi
ggðarlag-
verði að
efnum af
framund-
nni vegna
hjá sveit-
raði. Eitt
af málum sem rædd verði sé fyr-
irkomulag atkvæðagreiðslu vegna
sameiningar, þ.e. hvort telja eigi í
einu lagi á hverju kjörsvæði eða
hvort haldið verði í núverandi fyr-
irkomulag þar sem talið er í
hverju sveitarfélagi fyrir sig. Tók
Vilhjálmur fram að engin ákvörð-
un hefði enn verið tekin um þetta.
Sveitarfélög fái fé til
nauðsynlegra verkefna
Vilhjálmur sagði nauðsynlegt
að styrkja tekjuöflun sveitarfélag-
anna svo þau gætu tekist á við nú-
verandi verkefni. Þannig þyrfti að
bæta þeim upp tekjutap vegna
mikillar fjölgunar einkahluta-
félaga, afnema undanþágur frá
greiðslum fasteignaskatta og eins
sé eðlilegt að áformaðir tekju- og
eignaskattar renni til sveitarfé-
laganna. Þá nefndi Vilhjálmur að
tryggja yrði tekjur sveitarfélag-
anna til að mæta kostnaði vegna
aukinna krafna á sviði umhverf-
ismála eins og varðandi fráveit-
umál og sorpurðun. Þá sagði Vil-
hjálmur sveitarfélögin gera kröfu
um að allir skattar sem ríkið inn-
heimti af almenningssamgöngum í
þettbýli yrðu felldir niður, dag-
gjöld dvalar- og hjúkrunarheimila
verði í samræmi við kostnað og
skoða þurfi hlutdeild sveitarfélaga
í byggingarkostnaði við fram-
haldsskóla. Vilhjálmur sagði
sömuleiðis nauðsynlegt að efla
Jöfnunarsjóð sveitarfélaganna og
endurskoða reglur hans.
efnu sveitarfélaganna
áður verið fleiri.
Morgunblaðið/Þorkell
áðherra hlýða á ræðu Vilhjálms Þ.
on
falin af löggjafanum og veitt þá þjónustu sem
íbúar þeirra geri kröfu um. „Forsenda yf-
irfærslu verkefna frá ríki til sveitarfélaga er
að sjálfsögðu að nægir tekjustofnar fylgi
með. Það er hins vegar ekki nóg að tala bara
um fjármuni. Við verðum líka að hafa í huga
að hér erum við að tala um mikil verkefni og
eins og staðan er í dag, þar sem helmingur
sveitarfélaga hefur færri en 500 íbúa, er til
lítils að ætla öllum sveitarfélögum að veita
sömu þjónustuna. Og þá er bara tvennt til í
stöðunni: Annaðhvort að stækka sveit-
arfélögin eða að sætta okkur einfaldlega við
það að hér séu tvær gerðir sveitarfélaga,
sveitarfélög sem veita þjónustu og sveit-
arfélög sem veita litla eða enga þjónustu eða
þiggja hana af öðrum sveitarfélögum,“ sagði
félagsmálaráðherra.
eitarfélaga