Morgunblaðið - 13.11.2003, Blaðsíða 28

LISTIR
28 FIMMTUDAGUR 13. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
JÓHANNA Þórðardóttir og Jón Reykdal
eru nú staðarlistamenn í Skálholtsskóla.
Verkin eru víða í húsakynnum skólans og
verða þar fram á byrjun næsta árs.
Jóhanna Þórðardóttir sýnir átta mynd-
ir málaðar með olíulitum á tré. Hún hefur
fjölþætt listnám að baki, hér heima,
Bandaríkjunum, Hollandi og Svíþjóð,
bæði sem myndhöggvari og málari. Jó-
hanna hefur tekið þátt í mörgum samsýn-
ingum auk einkasýninga sinna og þátt-
töku í samkeppnum enda eru verk hennar
í opinberri eigu víða um land. Hún hefur
ítrekað hlotið starfslaun listamanna. Hún
hefur unnið mikið að myndlistarkennslu,
bæði í Myndlista- og handíðaskóla Íslands
og í Kennaraháskóla Íslands þar sem hún
er lektor.
Jón Reykdal sýnir þrettán myndir,
bæði olíumyndir málaðar á striga og
vatnslitamyndir. Hann hefur margþætta
reynslu sem myndlistarmaður, hefur unn-
ið að margskonar hönnun og myndskreyt-
ingum sem og gerð veggspjalda, um langt
skeið vann hann aðallega grafíkverk en
upp á síðkastið eru það vatnslitir og olía.
Einkasýningar hans eru 16 og hann hefur
tekið þátt í 65 samsýningum víða um
heim. Hann hefur unnið ýmis stjórn-
unarstörf innan myndlistargeirans, hlotið
margvíslegar viðurkenningar sem lista-
maður , fengist við myndlistarkennslu og
er nú lektor við Kennaraháskólann.
Staðarlistamenn í Skálholti sýna verk
sín í fjóra mánuði. Í sumar var þar Björg
Þorsteinsdóttir, eftir áramót kemur Val-
garður Gunnarsson og næsta sumar
verða sýnd verk Þórðar Hall. Fyrrverandi
staðarlistamenn mynda síðan ráðgjaf-
arhóp sem gerir tillögur um eftirmenn
sína sem staðarlistamenn í Skálholts-
skóla.
Nýir staðarlista-
menn í Skálholti
Verk eftir staðarlistamennina. Maríufiskur er eftir Jón Reykdal
(til vinstri) og Líf er eftir Jóhönnu Þórðardóttur.
SÍÐAN umræðuna um póstmód-
ernismann og endalok módernism-
ans bar sem hæst fyrir um 20 árum
hefur þróunin verið í átt að meira og
meira jafnræði í myndlistinni. Eng-
inn tjáningarmiðill ræður ríkjum,
engin afstaða gnæfir yfir og eflaust
eru flestir bara nokkuð sáttir við að
fá að skapa sína list án þess að þurfa
að rökstyðja það með fræðisetning-
um og stefnuyfirlýsingum. Það er
vissulega frelsi fyrir listamanninn að
geta gengið í hvaða myndmál sem er.
En það er spurning hvort þetta jafn-
ræði leiðir ekki til vöntunar á gagn-
rýnni afstöðu til myndlistar eins og
Donald Judd sagði fyrir um í sögu-
legri grein sem birtist eftir hann í Art
in America árið 1984 undir yfirskrift-
inni „Not about master-pieces but
why there are so few of them“ eða
„Ekki um meistaraverk heldur hvers
vegna þau eru svo fá“. „Listamenn
stóðu áður fyrir einhverju málefni,“
sagði Judd, „en núna eigum við bara
að vera að gera okkar hluti.“ Þannig
hefur þróunin einmitt verið, lista-
menn eru bara að gera sína hluti.
Eitt af mörgu sem skildi að póst-
módernisma og módernisma var að
módernisminn gerðist að mörgu leyti
sem stökkbreyting. Abstraksjónin
var stökkbreyting, Dadaisminn var
stökkbreyting o.s.frv. Margir sem
aðhylltust hugmyndir um póstmód-
ernisma álitu módernismann þá hálf-
gerðan misskilning og vildu horfa til
baka, halda áfram línunni í stað þess
að gangast við stökkbreytingu eða
hliðarspori ef svo má að orði komast.
Þeir sem ekki gengust við póstmód-
ernísku viðhorfi litu á póstmódern-
ismann sem afturhald og enn líta
margir á mínimalismann sem síðasta
skref áfram í þróun myndlistar og að
síðan hafi lítið annað gerst en end-
urtekningar og eða endurskoðanir.
Póstmódern-módern-umræðan
var annars margþætt en sem slík til-
heyrir hún fortíðinni. Ástæðan fyrir
því að ég rifja upp þennan hluta um-
ræðunnar eru þrjár sýningar sem ég
skoðaði í vikunni sem leið, þ.e. sýn-
ingar Stephens McKenna í Galleríi
Gangi, Nini Tang í Galleríi Sævars
Karls og Adams Barkers-Mills í
Safni. Sá síðastnefndi sækir í mínim-
alískt myndmál, en þau fyrrnefndu,
McKenna og Tang, eru kyndilberar
nýja málverksins, þó af ólíkum kyn-
slóðum. Tang kemur í seinna holli
nýja málverksins, en McKenna má
heita einn af þeim sem snemma vöktu
athygli fyrir að sækja í sígilt mál-
verk.
Klárað og óklárað
Stephen McKenna er fæddur í
Englandi árið 1939 en hefur til langs
tíma dvalið á Ítalíu. Hann var fyrstu
ár listferils síns undir áhrifum Flúx-
usstefnunnar og átti í samstarfi við
belgíska myndlistarmanninn Marcel
Broedhearst sem var á meðal þekkt-
ustu Flúxuslistamanna Evrópu.
McKenna var þó ávallt heillaður af
málverkinu og sneri sér alfarið að
klassísku málverki á áttunda ára-
tugnum einmitt til þess að halda
áfram með þráð listamanna eins og
de Chirico, Balthus o.fl.
Nini Tang er hollensk listakona
sem nam við Jan Van Eycke-lista-
akademíuna í Maastricht, en þó-
nokkrir íslenskir myndlistarmenn
námu þar á níunda áratugnum. Mér
finnst rétt að geta þess að nýja mál-
verkið í Hollandi var/er talsvert frá-
brugðið því enska eða ítalska. Hið ag-
aða handverk sem einkennir Bretana
og þar á meðal McKenna var ekki að
finna hjá brautryðjendum nýja mál-
verksins í Hollandi, s.s. Rene Daniels
og Marlene Dumas. Þar er handverk-
ið lauslegt og allt að því sjálfsprottið,
álíka mun er að finna hjá Whistler og
Van Gogh eða þá Bacon og Cobra.
Algeng mótíf hjá McKenna hafa
verið gluggar og opnar dyr sem sýna
rými inn í myndflötinn og vísar til
hugmyndar um að málverk sé
„gluggi“, þ.e. mynd. Hann er jafn-
framt þekktur fyrir að hafa göðsögu-
legar tilvísanir. Man ég t.d. eftir um-
fjöllun um uppstillingar eftir
listamanninn sem gagnrýnandi kall-
aði „goðsagnakenndar uppstillingar“
sökum táknfræðinnar sem hlutirnir
höfðu í för með sér.
Nokkur verk Ninu Tang hjá Sæv-
ari Karli hafa líka goðsögulega tilvís-
un, t.d. verk eins og „Engill“ og
„Vængjaður hestur“, en yfirgnæf-
andi meirihlutinn af verkunum er
hlutir, s.s. blóm, blómavasar og kjól-
ar sem eru hlutlausir á myndfletin-
um, þ.e. þeir forma myndflötinn án
nokkurra sérstakra frásagna og ekki
er að sjá neina sérstaka táknfræði
hlutanna nema þá að hún sé persónu-
legs eðlis fyrir listakonuna. Einkenn-
andi áhrif sem Daniels og Dumas
hafa haft á sér yngri málara í Hol-
landi eru að litir eru jafnan gegnsæir
og málverkið er eins og óklárað, þ.e.
að maður hefur á tilfinningunni að
þau byrji hvert málverk sem beint
áframhald af því síðasta. Þannig eru
einmitt verk Nini Tang. Alls eru
þetta 45 málverk, unnin á hráan
striga sem er svo negldur beint á
vegginn án blindramma og stillt sam-
an með tilliti til sýningarrýmisins.
Saman skapa málverkin svo ágæta
heildarmynd. Verk Stephens
McKenna í Galleríi Gangi eru átta
talsins og er hvert þeirra einstakur
myndheimur út af fyrir sig, gluggi,
eins og áður sagði, hvort sem um olíu-
mynd, vatnslitamynd eða kolteikn-
ingu er að ræða.
Lithvörf
Það hefði vissulega verið ánægju-
legra að sjá stærri sýningu á verkum
McKenna en í Galleríi Gangi, en það
er þannig með ganginn að smæðin
auðveldar umsjónarmanni gallerís-
ins, Helga Þorgils Friðjónssyni list-
málara, að fá erlenda listamenn til að
sýna og að senda verk án tilkostn-
aðar. Helgi hefur kynnt mikið af al-
þjóðlegum myndlistarmönnum í sínu
litla heimagalleríi og þar á meðal
sýndi breski listamaðurinn Adam
Barker-Mill í fyrsta sinn á Íslandi í
ganginum árið 1987, fjórum árum
eftir að hann hóf myndlistarferil sinn,
en hann starfaði áður sem ljósamað-
ur í kvikmyndum. Um þetta leyti var
athygli myndlistarheimsins að hverfa
frá nýja málverkinu og beinast að
nýrri geómetrískri og mínimalískri
list, svokölluðu „Neo geo“, og þá
listamönnum eins og John Armleder,
Helmut Federle og Gerwald Roc-
kenschaub, allt listamenn sem hafa
sýnt í Galleríi Gangi. Þessi bylgja féll
undir póstmóderníska umræðu, en
munurinn sem listspekúlantar fundu
á verkum þessara listamanna og
þeirra sem eldri voru, eins og með-
lima de Stijl-hópsins og Bauhaus, var
að neo geo-listamenn gengu í smiðju
fyrirrennara sinna en litu á eigin
verk sem skreytilist (ornament) á
meðan de Stijl- og Bauhaus-meðlimir
höfðu háleitar og útópískar hug-
myndir um myndlistina. Hún stóð
fyrir samfélagslegar breytingar og
þarna er kannski einn munur á að
standa fyrir málefni eða ekki, eins og
segir í áðurnefndri grein Donalds
Judds.
Pétur Arason, forstöðumaður
Safns, komst í kynni við Adam Bar-
ker-Mill þegar hann sýndi í Galleríi
Gangi 1987 og keypti verk á sýning-
unni sem hefur verið til sýnis í Safni
síðan það var opnað í vor. Nú hefur
hann boðið Barker-Mill að sýna ný
verk í Safni. Sýningin nefnist „Litir“
og byggist á samspili ljóss og rýmis.
Annars vegar eru það nokkrir smá-
skúlptúrar sem stillt er upp á ólíkum
stöðum í húsinu og taka inn ytra ljós
og breytist þá grátónaskali eftir birt-
umagninu. Hins vegar er það rým-
isverk á annarri hæð safnsins þar
sem herbergi er skipt í tvennt með
fölskum vegg með hringlaga gati í
miðjunni og sitt hvorum megin við
vegginn lýsa tölvustýrðir litkastarar
sem breyta litrófinu hægt og bítandi.
Það má vel tengja verkið við margt
innan mínimalismans, en ég sé hvað
mestan skyldleika við verk Josef Al-
bers, sem var einn af Bauhaus-lista-
mönnunum í Þýskalandi. Albers
flutti til Bandaríkjanna eftir yfirtöku
nasista og hóf rannsóknir á samspili
lita og forms í verkum sem hann
nefndi „Virðingarvottur til fernings-
ins“ (Homage to the Squair). Geta
gestir Safns skoðað nokkur þrykk
eftir Albers einmitt við stigaganginn
áður en gengið er upp á aðra hæðina
þar sem rýmisverk Barker-Mills er
til sýnis. Albers nálgaðist myndverk
sín á vísindalegan hátt og gekk út frá
Gestalt-fræðum þar sem fegurð er
ekki tjáning tilfinninga heldur er hún
til staðar í grunnformunum. Í þess-
um verkum rannsakaði Albers hinar
sjónrænu skynvillur sem ólíkir litir
skapa saman. Rýmisverk Barkers-
Mills er að mörgu leyti framhald af
þessum rannsóknum Albers þar sem
áhorfandi situr í rýminu og horfir á
litrófið og skynjun sína breytast, allt
eftir því hvaða litir lenda saman. Í
sumum tilfellum virðist hringformið
vera efniskennt eins og flauel, í öðr-
um tilfellum virðist það svífa frá
veggnum. Þetta er reglulega vel út-
fært hjá listamanninum og áhrifin
jafn breytileg og sjálft litrófið.
YNDLIST
Gallerí Gangur
MÁLVERK OG TEIKNINGAR
STEPHEN MCKENNA
Opið eftir samkomulagi. Sýningu lýkur
16. nóvember.
Gallerí Sævars Karls
MÁLVERK
NINI TANG
Opið á verslunartíma. Sýningu lýkur 20.
nóvember.
Safn
RÝMISINNSETNING OG SKÚLPTÚRAR
ADAM BARKER-MILL
Opið miðvikudaga–föstudaga frá 14–18,
laugardaga og sunnudaga frá 14–17.
Sýningin stendur til mars 2004.
Skynvillur og goðsögulegar vísanir
„Kjóll“ eftir Nini Tang á sýning-
unni í Galleríi Sævars Karls.
Teikning eftir Stephen McKenna í Galleríi Gangi.
Jón B.K. Ransu
„Litir“ Adams Barkers-Mills í Safni.
GUÐRÚN Kristjánsdóttir hef-
ur verið ráðin í starf kynning-
arstjóra Listahátíðar í Reykja-
vík. Guðrún er
með BA próf í
stjórnmálafræði
frá Háskóla Ís-
lands. Hún hefur
verið ritstjóri
Helgarpóstsins
og Mannlífs, að-
stoðarritstjóri
Pressunnar og
starfað sem blaðamaður á Dag-
blaðinu Vísi, Alþýðublaðinu og
Pressunni. Síðustu þrjú ár hefur
Guðrún verið framkvæmda-
stjóri Hafnarfjarðarleikhússins
og jafnframt hefur hún verið
framkvæmda- og kynningar-
stjóri Sellófon-sýningar Bjarkar
Jakobsdóttur.
Nýr kynn-
ingarstjóri
Listahátíðar
Guðrún
Kristjánsdóttir