Morgunblaðið - 16.11.2003, Blaðsíða 28

LISTIR
28 SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
T
rú okkar er sú að [mótmæli]
eigi ekki að einskorðast við
göngur og mótmæli á götum
úti, heldur eiga þau að ná til
allra sviða þekkingar. Trú okk-
ar er sú að list bjóði upp á
mikla möguleika sem sú ögrun
er fær einstaklinga til að setja spurningarmerki
við ákveðin viðfangsefni, um fyrirfram ákveðnar
hugmyndir um sannleikann, um framsetn-
ingu…Það er í höndum einstaklingsins að
ákveða hvort þær spurningar sem rísa ná
hljómgrunni á pólitískum vettvangi, á vettvangi
verkalýðsbaráttunnar, á fagurfræðilegum vett-
vangi, menningarlegum eða kynbundnum vett-
vangi, o.s.frv.“
Þannig farast þeim orð um hugsanlegt hlut-
verk listarinnar í samfélaginu, þeim Jennifer
Allora og Guillermo Calzadilla, en þau vinna
saman að listsköpun sinni sem meðal annars
getur að líta á nýrri sýn-
ingu í Tate Modern um
þessar mundir. Aðrir sem
sýna með þeim á sýning-
unni eru þeir Thomas
Hirschhorn, Carsten Höll-
er og Gabriel Orozco.
Common Wealth er heiti sýningarinnar og eins
og fram kom í viðtali við Jessicu Morgan, í við-
tali í Lesbók Morgunblaðsins síðastliðinn laug-
ardag, er sýningin í raun fyrsta stóra sýningin á
samtímalist sem safnið stendur fyrir, en meg-
ináherslan fram að þessu hefur verið lögð á nú-
tímamyndlist.
Nafngiftin Common Wealth hefur auðvitað
mjög sérstaka þýðingu fyrir Breta; vísar fyrst
til tíðar Olivers Cromwell og sona hans á ár-
unum 1649 til 1660, en síðan til Breska samveld-
isins. Rithátturinn á heiti sýningarinnar er þó
annar en venjulega (Commonwealth/Common-
wealth of Nations) og til þess fallin að vekja upp
spurningar meðal áhorfenda um raunverulega
merkingu þessara orða. „Common“ þýðir sam-
kvæmt orðabókinni: sameiginlegur, almennur,
algengur eða jafnvel óbreyttur, ómerkilegur og
ófínn; en „wealth“ auður, auðlind, gnægð eða
kynstur – og er oft á tíðum tengt því sem til er í
takmörkuðum mæli. Þarna er því öðrum þræði
verið að leika með andstæða póla, en sameig-
inlega hagsmuni og velferð ef orðin eru lesin í
samhengi. Þess má geta að enginn þessara lista-
manna er frá löndum breska samveldisins eða
Bretlandi.
Sýningin sjálf ber augljós merki þeirrarhugmyndafræði er liggur að baki nafn-giftinni því þar gefur að líta verk ólíkralistamanna sem nánast verða sameig-
inleg vegna þess hvernig þau skarast í rýminu,
verk sem byggjast á samleik eða samstöðu bæði
listamannanna og áhorfenda þeirra, og önnur
sem byggjast á hugmyndum um hið hversdags-
lega. Öll eru þau með einhverjum hætti pólitísk
og lúta að skilningi okkar á heiminum og þeirri
hugmyndafræði sem þar ræður ríkjum.
Verk þeirra Allora og Calzadilla, sem vinna
saman að listsköpun sinni, hverfast um söguleg,
félagsleg og pólitísk málefni. Nálgun þeirra er í
fullu samræmi við það sem margir hafa bent á
sem eitt einkenni samtímalistar; erfiðleikana við
að greina á milli listsköpunar, markaðs-
setningar eða auglýsinga í umhverfi okkar. Því
eins og sýningarstjórinn, Jessica Morgan, bend-
ir á lítur margt í samtímalistum út eins og hver
önnur söluvara og listamennirnir sjálfir eigi
stundum erfitt með að vinna úr þeirri stað-
reynd, ekki síst þeir sem vinna að skúlptúrum
eða þrívíddarverkum. Með þessari sýningu var
meðal annars reynt að vekja áhorfandann til
umhugsunar um í hverju munurinn liggi – hver
munurinn sé á venjulegu umhverfi og því um-
hverfi sem áhorandinn upplifir inni í sýning-
arrými.
Morgan segir að vegna þess hve hug-takið Common Wealth sé ögrandifalli titillinn vel að tilfinningu okk-ar fyrir sögulegri framvindu, „ekki
síst eins og hún kemur fram í stjórnmála- og
hagfræði Bretlands. Við getum byrjað á Hob-
bes, rakið þráðinn til Adam Smith og William
Morris. Karl Marx tók þetta hugtak upp á sína
arma þegar hann var í Englandi og flestir á eftir
honum – og ég vona að það sé vegna þess að það
felur svo margvíslega möguleika í sér, eins kon-
ar fyrirheit.“
Fyrirheitið er meðal annars fólgið í því sem
hið opinbera rými sýningarsalar getur staðið
fyrir í samfélaginu – sem sameiginleg auðlegð.
Sú hugsun á ekki síst við um sali á borð við þá
sem eru í Tate Modern, þar sem aðsókn hefur
verið með miklum ólíkindum. Morgan segir
suma gesti safnsins einungis koma til þess að
skoða bygginguna, aðra bara til að skoða list og
enn aðra til að skemmta sér með ýmsum hætti –
versla, borða og vera menningarlegir um leið.
„Eigum við að taka á þessum gestum með sama
hætti og önnur söfn?“ spyr hún. „Við getum
auðvitað reynt það sama og aðrir og uppfrætt
þá þannig að þeir verði dæmigerðir safngestir,
en við getum einnig gert eitthvað öðruvísi. Mín
skoðun er sú að betra sé að bjóða upp á aðrar
leiðir. Ég veit þó ekki nákvæmlega hverjar þær
eru en finnst við sem vinnum hér verða að gera
tilraunir sem miðast við að bregðast við öllum
þeim fjölda sem kemur hingað og virkja athygli
hans.“
Verkin á sýningunni bera því hlutverkiaugljós merki. Carsten Höller, semþekktur er fyrir að virkja áhorfandanní list sinni, sýnir verk þar sem áhorf-
endum er boðið að leika sér að svifdiskum í
hvítu tjaldi, og annað þar sem áhorfendur ganga
í gegnum göng sjálfvirkra speglahurða sem
opnast og lokast við ákveðna nálgun. Bæði verk-
in fela í sér sálfræðilega og líkamlega tilraun er
ögrar því óvirka sambandi er samkvæmt hefð-
inni ríkir á milli áhorfandans og listaverksins.
Tjaldið með svifdiskunum býður ennfremur upp
á samskipti við aðra áhorfendur, samskipti sem
þó er auðvelt að hafna. Hið sama á við um hurð-
agöngin, þar sem áhorfandinn getur rannsakað
hvort heldur sem er sína eigin mynd og tengsl
við umhverfið eða óvæntar myndir annarra og
tengsl þeirra við hann. Carsten Höller lauk
námi í vísindum áður en hann tók að leggja
stund á listsköpun og margir telja sig sjá merki
um þann bakgrunn í verkum hans; þar sem
áhorfandinn sjálfur er undir smásjánni – það
rannsóknarefni er verkið snýst um.
Thomas Hirschhorn er vel þekktur fyrir þrí-
víddarverk og innsetningar sem búnar eru til úr
ódýrum og hversdagslegum efnum á borð við
pappa, plast, pappír og álpappír sem iðulega er
hróflað saman með dæmigerðu brúnu límbandi.
Hann safnar einnig saman ótrúlegu magni af
upplýsingum af ýmsu tagi, ljósritum sem áhorf-
endur geta ýmist flett í gegnum á staðnum eða
borið með sér heim. Annað verkanna á sýning-
unni nefnir hann Hotel Democracy (Hótel Lýð-
ræði), en þar reynir hann að gera sér í hug-
arlund hvernig ólíkir hótelgestir myndu útbúa
herbergi sín ef þau ættu að endurspegla hug-
myndir þeirra um lýðræði. Túlkanirnar eru
margar og mjög mismunandi. Listamaðurinn
tekur sjálfur sem dæmi; „kínverski diplómatinn
sem heldur að lýðræðið sé kapítalismi, og svo er
trúaði íraski lýðræðissinninn sem heldur að lýð-
ræðið sé Kóraninn, og ameríski lýðræðissinninn
sem er sannfærður um að hægt sé að beita her-
valdi til að koma á lýðræði.“
Gabriel Orosco gengur lengst lista-mannanna í því að nota gagnvirkni,eða leik, sem afhjúpandi þátt í upp-lifun áhorfendanna. Hann sýnir e.k.
billjardborð, sem þó hefur enga vasa og er
reyndar sporöskjulagað, auk borðtennisborðs
með lítilli skrauttjörn í miðjunni sem hannað er
fyrir fjóra þátttakendur. Með þessum óvenju-
legu „leiktækjum“ hvetur listamaðurinn áhorf-
andann til að endurskoða fastmótaðar „leik-
reglur“ sem flestir sætta sig umhugsunarlaust
við og beinir athygli hans að þeim möguleikum
sem allir eiga á því að hafa áhrif á umhverfi sitt.
Eitt áhrifamesta verk sýningarinnar tilheyrir
þeim Allora og Calzadilla, sem vitnað var til hér
í upphafi. Það er einskonar landakort úr fíltefni,
sem lagt er á gólfið eins og púsluspil og sýnir
gígamyndun eftir sprengjutilraunir Banda-
ríkjamanna á eyjunni Vieques, rétt við Puerto
Rico. Sjónrænt er landakortið mjög fallegt á að
líta, en sem undirstaða undir öðrum verkum
sýningarinnar er það jafnframt mjög ógnvekj-
andi – ekki síst í með tilliti til þróunar alþjóða-
mála.
Sú kortlagning yfir gjörðir einstaklinga ogsamfélagsins sem svo augljóslega birtistáhorfendum á sýningu eins og CommonWealth, er því vissulega pólitísk. Hún
spannar bæði persónuleg líf okkar, gagnvirkni
samfélagsins og þá ábyrgð sem við öll berum á
öllum þeim auðæfum er heimurinn býr yfir;
bæði áþreifanlegum og afstæðum. Hún er
okkur áminning um hlutverk okkar sem
áhrifavalda í eigin lífi og annarra, hvatning til að
taka afstöðu um málefni sem skipta okkur máli
og varða velferð okkar. Rétt eins og önnur póli-
tísk list í gegnum tíðina, verður Common
Wealth sýningin að áleitinni táknmynd fyrir
knýjandi málefni er lúta að sameiginlegri vel-
ferð og hlutverki okkar allra í orðræðu
samtímans.
Leikið með kortlagningu auðæfanna
Svifdiskatjald Carstens Höllers liggur ofan á
korti Jennifer Allora og Guillermo Calzadilla
af sprengigígum.
AF LISTUM
Eftir Fríðu Björk
Ingvarsdóttur
fbi@mbl.is
Ping Pond Table, borðtennisleikur að hætti
Gabriels Orozco.
Hotel Democracy, verk Thomasar Hirsch-
horn, þar sem hann myndgerir í hótelher-
bergjum ólíkar hugmyndir um lýðræði.
BÆKUR sem gefnar eru út í til-
efni af myndlistarsýningum eru yfir-
leitt annars vegar sýningarskrár sem
eiga að gefa innsýn inn í verk lista-
mannsins og feril, eða sjálfstæð verk í
bókarformi sem tengjast ekki endi-
lega sýningunni sem slíkri, þar sem
bókarformið sjálft er notað sem list-
form. Einnig kemur fyrir að lista-
maðurinn vinnur með öðrum lista-
manni, þá t.d. rithöfundi eða skáldi að
sameiginlegu höfundarverki, eins og
t.d. bækur sem þýski málarinn Bernd
Koberling hefur unnið með íslensk-
um skáldum.
Sú bók sem hér er til umfjöllunar,
Inn og út um gluggann, er afrakstur
af samstarfi þriggja listamanna,
þeirra Önnu Hallin og Óskar Vil-
hjálmsdóttur myndlistarmanna, og
skáldsins Kristínar Ómarsdóttur.
Hún er gefin út í tilefni af athygl-
isverðri sýningu Önnu og Óskar í Ás-
mundarsal við Freyjugötu nú á
haustmánuðum. Aftur á móti er ekki
auðvelt að flokka bókina annaðhvort
sem sýningarskrá eða sjálfstætt höf-
undarverk. Bókin býr yfir ýmsum
einkennum sýningarskrár, t.d. hefur
hún formála eftir listagagnrýnand-
ann Rögnu Sigurðardóttur og stutta
umfjöllun um list og feril listamann-
anna. En aftur á móti er hún að
mörgu öðru leyti ólík sýningarskrám,
það er t.d. hvergi minnst á sýninguna
sem slíka, hvar eða hvenær hún fór
fram, meginhluti bókarinnar hefur að
geyma ljósmyndir (án neinna sér-
stakra merkinga, eins og titil) ásamt
skáldskap Kristínar. Það er greini-
lega verið að reyna að afmarka bók-
ina sem sjálfstætt verk og gera hana
þannig úr garði að hún standi án skír-
skotunar í myndlistarsýninguna í Ás-
mundarsal.
Eins og segir á bakhlið bókarinnar
fjallaði sýning þeirra Önnu og Óskar
um listrýmið, en á annan hátt en al-
mennt gerist. Þær völdu sér sýning-
arvettvang, Ásmundarsal við Freyju-
götu, sem hefur verið sýningarsalur
um árabil og þar sem Listasafn ASÍ
hefur aðsetur núna, en í staðinn fyrir
að nota salinn sem umgjörð fyrir list-
sköpun sína ákváðu þær að gera rými
salarins að viðfangsefni sínu. Þær
smíðuðu nákvæmt líkan af salnum
innanverðum í smækkaðri mynd og
ferðuðust með það um allt eins og sal-
urinn sjálfur væri lifandi persóna sem
þyrfti að sinna daglegu amstri, fara
út í búð, í vinnuna, á spítala, á barinn.
Ferðalagið var rækilega skrásett á
myndband. Á sýningunni sjálfri var
lítill skáli smíðaður inn í salnum þar
sem líkaninu var komið fyrir og
myndbandinu var varpað á vegg inni í
skálanum. Það er ýmislegt sem ekki
kemur í gegn í bókinni en sem áhorf-
endur að sýningunni gátu upplifað í
verkinu, og gera ljósmyndirnar í bók-
inni miklu meira lifandi fyrir þá sem
voru svo lánsamir að sjá sýninguna,
t.d. myndbandsverkið sem sýnir
ferðalag líkansins um hina ólíkleg-
ustu og hversdagslegustu staði, með
tilheyrandi búkhljóðum, andardrætti
og hjartslætti, sem skerpti líkinguna
um húsið sem lifandi heild, líkama
með eigin sál. Það er erfitt að átta sig
á hvernig sá sem hefur enga hug-
mynd um sýninguna kemur til með að
túlka myndirnar, enda forðast Ragna
að gefa uppi of mikið í formálanum.
Aðkoma Krístínar Ómarsdóttur að
bókinni er í raun allt annars eðlis.
Texti hennar er eins og skáldskap-
arbálkur sem er felldur inn í bókina
innan um ljósmyndirnar, og inntak
textans er í engu augljósu samhengi
við þá hugmynd sem býr að baki
myndlistarverkinu. Stuttir textar
Kristínar Ómarsdóttur eru eins og
broddgeltir eða ígulker, sem beina
nálum sínum í allar áttir. Í textanum
talar rödd sem hefur ekki samfellda
og heillega sögu að segja, heldur er
dansað „berfætt á glerbrotagólfi“,
eins og segir á einum stað. Andinn í
skáldskap hennar er því gjörólíkur
þeim yfirvegaða og heimspekilega
anda sem býr að baki verkefni þeirra
Önnu og Óskar, þar sem ljósmyndir
þeirra birtast okkur sem heimildir
um tilraun sem hefur sterkar fé-
lagslegar og pólitískar skírskotanir,
og sem tengist þeirri þrætu sem lengi
hefur staðið um listrýmið og stöðu
listarinnar í samfélaginu. Texti Krist-
ínar er „inni“, að því leyti að hug-
myndaflugið er algerlega látið ráða
ferðinni, nánast stjórnlaust. Ljós-
myndaverk Önnu og Óskar, og þær
hugmyndir sem þar liggja að baki,
eru „úti“, að því leyti að þær eru að
fást við ytri kringumstæður og skil-
yrði listrænnar upplifunar.
Bókin er ákveðin tilraun til að
skapa eitthvað „á milli“, eins og segir
á baksíðu, og ég skil það þannig að
eitthvað nýtt eigi að skapast í huga
lesandans með þessu samstuði ólíkra
listamanna og listhugmynda. Les-
andinn er í hálfgerðri klemmu á milli
sterkra listamanna sem eru kröfu-
harðir á athygli hver út frá sínum
ólíku forsendum. Ef við lítum á bók-
ina sem „listrými“ þar sem listamenn
úr ólíkum áttum mætast þá hallar
frekar á Kristínu Ómarsdóttur í
þessu samstarfi, þar sem útgangs-
punktur bókarinnar, kynning hennar
á baksíðu og formáli gefa til kynna að
Anna og Ósk eru í hlutverki gestgjafa
og Kristín kemur inn í samstarfið
sem gestur. Þetta þarf ekki að vera
þannig og skapar ákveðið misvægi
sem verður til þess að maður fer
ósjálfrátt að lesa texta Kristínar sem
athugasemdir við myndirnar, þótt
það sé í rauninni ekki fótur fyrir slíkri
túlkun.
Það má velta fyrir sér hvort ekki
hefði farið betur á því að slíta tengslin
við sýningarskráarformið með öllu og
láta ljósmyndirnar standa einar og
sér, án vísbendinga um hvernig túlka
beri inntak þeirra, og láta lesandan-
um alfarið eftir að vinna úr þessum
andstæðum orða og mynda. Þrátt
fyrir þetta misvægi er bókin áræðin
tilraun til að kveikja í ímyndunarafl-
inu með neistaflugi úr samstuði ólíkra
elementa.
Salur sinnir
daglegu amstri
BÆKUR
Myndlist
Eftir Ósk Vihjálmsdóttur, Anna Hallin,
Kristínu Ómarsdóttur.Salka 2003.
INN OG ÚT UM GLUGGANN
Gunnar J. Árnason