Morgunblaðið - 16.11.2003, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 16. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
16. nóvember 1993: „Hér hef-
ur lengi staðið myndarlegt
skólastarf í þágu sjáv-
arútvegsstétta, einkum í
skipstjórnar-, vélstjórnar- og
fjarskiptafræðum. Rann-
sóknar- og þróunarstarf er
heldur ekki nýtt af nál.
Minna má á Hafrann-
sóknastofnun og Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins,
sem sinna mikilvægum verk-
efnum. Kennsla í sjáv-
arútvegsfræðum á há-
skólastigi er nýlega hafin á
Akureyri. Flaggskip íslenzka
skólakerfisins, Háskóli Ís-
lands, hefur og stigið merki-
leg skref til að styrkja tengsl
sín við íslenzkt atvinnulíf.
Eitt þeirra er prófess-
orsstaða í fiskifræði. Í skil-
greiningu á þeirri stöðu var
gert ráð fyrir að prófessorinn
nyti aðstöðu í Vest-
mannaeyjum, til rannsókna
sinna, m.a. í hinu glæsilega
fiskasafni sem þar hefur ver-
ið komið á fót.“
16. nóvember 1983: „Tæp
fjögur ár eru síðan utanrík-
isráðherrar Atlantshafs-
bandalagsríkjanna ákváðu
að bandarískum eldflaugum
með kjarnaoddum skyldi
komið fyrir í Vestur-Evrópu
ef ekki tækist samkomulag
við Sovétmenn um að þeir
fjarlægðu meðaldrægar
kjarnorkueldflaugar sínar.
Samningaviðræður við Sov-
étmenn hafa ekki borið
neinn árangur og í fyrradag
komu fyrstu bandarísku
eldflaugarnar til Bretlands
en á næstu þremur til fimm
árum á að koma 572 eld-
flaugum fyrir í fimm
Vestur-Evrópuríkjum.
Annars vegar er um 108
Pershing II eldflaugar að
ræða, en þær verða allar
settar niður í Vestur-
Þýskalandi og koma í stað
Pershing I flauga þar, hins
vegar eru 464 stýriflaugar
en auk Vestur-Þýskalands
verður þeim komið fyrir í
Bretlandi, Ítalíu, Belgíu og
Hollandi.“
. . . . . . . . . .
16. nóvember 1973: „Mál-
gagn kommúnista á Íslandi
„skorar á Íslendinga að gera
sér grein fyrir því í þessu
samhengi, að við erum ekki
að stökkva frá neinum svo-
kölluðum skyldum við Atl-
antshafsbandalagið með því
að reka herinn úr landi“.
Kemur þessi áskorun fram í
forystugrein Þjóðviljans í
gær. Það er hins vegar eft-
irtektarvert, að þetta mál-
gagn kommúnista birtir
enga áskorun til Íslendinga
um, að þeir geri sér grein
fyrir því, hvaða skyldur þeir
bera gagnvart landi sínu og
þjóð sinni og óbornum Ís-
lendingum. En við því er
ekki að búast, að slík áskor-
un komi fram vegna þess, að
það hentar ekki málstað
kommúnista, að þjóðin geri
sér grein fyrir slíku.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
A
lþýðusamband Íslands
hyggst hefja stefnumótun
og umræður um sam-
félagslega ábyrgð stór-
fyrirtækja. Í frétt í
Morgunblaðinu sl. sunnu-
dag er haft eftir Halldóri
Grönvold, aðstoðarfram-
kvæmdastjóra ASÍ, að miklar breytingar hafi
orðið á íslenzku atvinnulífi á undanförnum ár-
um; fyrirtæki hafi stækkað og völd stórfyrir-
tækjanna aukizt sífellt.
„Við viljum ræða hver er hin samfélagslega
ábyrgð stórfyrirtækja í þessu breytta umhverfi.
Þegar þau eru komin með þessi miklu völd í
hendurnar hljótum við líka að þurfa að gera ein-
hverjar nýjar kröfur til þeirra um hvernig þau
hegða sér. Fyrirtækin hljóta að hafa skyldur út
fyrir sína hluthafa. Þetta er umræða sem hefur
átt sér stað í Evrópu og hún hlýtur einnig að
koma upp hér,“ sagði Halldór.
Í þessu samtali við Morgunlaðið benti Halldór
jafnframt á að skoða yrði hvaða reglur yrðu
settar fyrirtækjum, sem réðu yfir atvinnuhags-
munum fólks. Hann benti á að á vettvangi Evr-
ópusambandsins væri búið að ákveða að setja
tilskipun um ábyrgð stórfyrirtækja. Ekki væri
nóg að vinnumarkaðurinn væri sveigjanlegur,
þar yrði líka að ríkja visst öryggi. Þetta tvennt
yrði að vega saman.
Í Morgunblaðinu sl. mánudag tók Ari Edwald,
framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins, und-
ir það með Halldóri að umræður um þetta mál
væru þarfar. „Mér finnst að sjálfsögðu eðlilegt
að menn velti þessum málum fyrir sér hér á
landi eins og annars staðar,“ sagði Ari.
„Það er mikið um það rætt um þessar mundir
í nágrannalöndunum og einnig er farið að bera á
því hér á landi að einhverju leyti, að öll þróun í
efnahagslegri uppbyggingu þurfi að vera sjálf-
bær, ekki bara í umhverfislegum skilningi held-
ur líka í félagslegum og efnahagslegum skiln-
ingi.“
Ari sagði jafnframt: „Mér finnst mjög mik-
ilvægt að hafa með þessa efnahagslegu vídd, því
menn mega ekki missa sjónar á því að mikilvæg-
asta ábyrgð fyrirtækjanna er að skila viðunandi
rekstrarárangri og að sjálfsögðu að virða öll lög
og reglur sem gilda um starfsemina.
Það getur verið erfitt að lögfesta óljósar kröf-
ur á hendur fyrirtækjum um góða hegðun og
mitt mat er að aðhald samfélagsins sé í raun
mikið gagnvart fyrirtækjum. Það er dýrt að mis-
stíga sig gagnvart almenningi og skaða ímynd
sína.
Umræðan erlendis, um samfélagslega ábyrgð
fyrirtækja sérstaklega, snýst að miklu leyti um
ábyrgð gagnvart aðstæðum þess starfsfólks sem
vinnur fyrir fyrirtækin utan heimalands, t.d.
starfsfólk birgja á Indlandi og víðar. Sú umræða
fjallar þess vegna yfirleitt um mjög stór fjöl-
þjóðleg fyrirtæki.
Hvað starfsumhverfi fyrirtækja t.d. í Evrópu
sjálfri varðar, virðist mér að umræðan snúist
stöðugt meira um að sveigjanleikinn sé ekki
nægur, sem komi niður á hagvexti, atvinnusköp-
un og lífkjarabótum.“
Frumkvæði frá
fyrirtækjunum
sjálfum
Umræður um sam-
félagslega ábyrgð fyr-
irtækja hafa verið
áberandi bæði í Vest-
ur-Evrópu og í
Bandaríkjunum
a.m.k. síðastliðna tvo áratugi. Að sumu leyti hafa
verkalýðshreyfingin og ýmis frjáls félagasam-
tök, t.d. mannréttinda- og umhverfissamtök, átt
frumkvæði að þessum umræðum, en þær hafa
ekki síður farið fram að frumkvæði fyrirtækj-
anna sjálfra. Eins og Ari Edwald bendir á eru
það ekki sízt alþjóðleg stórfyrirtæki sem hafa
áttað sig á því, að vörumerki þeirra og orðstír
eru mjög viðkvæm fyrir neikvæðu umtali, sem
hefur áhrif á almenningsálitið og þar af leiðandi
á kaupendur framleiðslu þeirra. Kannanir hafa
sýnt að stór hluti neytenda á Vesturlöndum
kaupir fremur vörur af fyrirtæki sem neytand-
inn telur koma fram af ábyrgð, t.d. gagnvart
náttúrunni eða starfsfólki sínu, en af fyrirtæki
sem þykir hafa neikvætt orðspor í þessum efn-
um.
Almenningur á Vesturlöndum hefur orðið
meðvitaðri á undanförnum árum um bæði
ástand umhverfisins og hlutskipti fátækra
verkamanna í þriðja heiminum, svo dæmi séu
tekin, og sýnir stórfyrirtækjum aukið aðhald
hvað þetta varðar. Sömu tæknibreytingarnar og
hafa gert stórfyrirtækjunum að starfa með skil-
virkum hætti um allan heim gera að verkum að
fréttir af umhverfisspjöllum af völdum starfsemi
þeirra eða illri meðferð á starfsfólki í fátækum
löndum berast hratt og vel til neytenda á Vest-
urlöndum. Mörg fyrirtæki hafa því gripið til
þess ráðs að eigin frumkvæði að setja sér stefnu
eða siðareglur um t.d. kjör og hlutskipti starfs-
manna, umgengni við umhverfið o.s.frv. Oft ná
þessar reglur einnig til birgja og undirverktaka,
sem fyrirtækin skipta við.
Í þessu samhengi er gjarnan rætt um þre-
falda rekstrarútkomu (triple bottom line á
ensku); að fyrirtæki setji sér ekki eingöngu
markmið um peningalegan hagnað, heldur jafn-
framt um áhrif eigin starfsemi á umhverfið ann-
ars vegar og samfélagið hins vegar. Mörg stærri
fyrirtæki leitast við að mæla hversu vel þeim
gengur að ná þessum markmiðum, halda bæði
„grænt“ og „félagslegt“ bókhald og kynna út-
komuna jafnt fyrir hluthöfum sínum sem starfs-
mönnum, viðskiptavinum, stéttarfélögum og
ýmsum hagsmunaaðilum í þeim samfélögum þar
sem þau starfa. Gjarnan er þá litið svo á að ekki
eigi þessir hópar aðeins mikið undir fyrirtækinu,
heldur eigi fyrirtækið mikið undir þeim, skiln-
ingi þeirra og samstarfsvilja.
Samfélagsleg ábyrgð fyrirtækja er í raun orð-
in einkar líflegur og atvinnuskapandi bransi út
af fyrir sig; fjöldinn allur af ráðgjafafyrirtækj-
um, vottunarstofum, almannatengslafyrirtækj-
um og samtökum þrífst á því að aðstoða fyr-
irtæki við að marka sér stefnu og markmið,
votta vinnubrögðin, mæla árangurinn og segja
frá honum.
Þótt fyrirtækin setji sér þannig markmið, sem
segja má að séu í almannaþágu, liggur auðvitað
að baki ástæða þess að flest fyrirtæki eru stofn-
uð yfirleitt; hagnaðarvonin. Fyrirtæki hafa ein-
faldlega áttað sig á því að ein forsendan fyrir
góðum rekstrarárangri er að þau sýni sam-
félagslega ábyrgð.
Íslenzk
fyrirtæki og
ábyrgðin
Það hefur ekki farið
sérstaklega mikið fyr-
ir þessum umræðum
á Íslandi, a.m.k. ekki
með þessum for-
merkjum, og „sam-
félagsleg ábyrgð fyrirtækja“ er ekki orðið sama
slagorðið og víða austan hafs og vestan eða búið
að gera úr henni skammstöfun, sem allir vita
hvað þýðir, eins og í Bandaríkjunum (CSR,
Corporate Social Responsibility). Þó bera ýmsar
umræður hér augljós einkenni áðurnefndrar
þróunar. Mörg fyrirtæki eru orðin afar með-
vituð um mikilvægi þess að marka sér umhverf-
isstefnu og hafa jafnvel komið sér upp vottuðu
umhverfisstjórnunarkerfi. Minna hefur borið á
umræðum um samfélagslega ábyrgð fyrirtækja,
sem snýr að starfsfólki þeirra, en vaxandi
áherzla á að fyrirtæki hafi t.d. jafnréttissjón-
armið í huga við ráðningar og marki sér jafn-
réttisstefnu er þó augljóslega af þeim toga.
Þessi þróun hefur að verulegum hluta átt sér
stað að frumkvæði fyrirtækjanna sjálfra, en
dæmi eru um að annars vegar geri stjórnvöld
kröfur til fyrirtækja um aðgerðir og hins vegar
að félagasamtök beiti þau þrýstingi til slíks.
Dæmi um hið fyrrnefnda eru t.a.m. nýleg laga-
ákvæði um að starfsleyfisskyld fyrirtæki, t.d.
fiskimjölsverksmiðjur og sorpstöðvar, haldi svo-
kallað grænt bókhald, jafnframt nýlega tilkomin
ákvæði jafnréttislaga um að öllum fyrirtækjum
með fleiri en 25 starfsmenn beri að gera jafn-
réttisáætlun. Dæmi um það síðarnefnda er til-
raunir alþjóðlegra umhverfisverndarsamtaka til
að fá íslenzk sjávarútvegsfyrirtæki til að fallast
á að taka upp umhverfismerkingar á afurðum
sínum, til að sýna að þær komi úr fiskistofnum,
sem stjórnað sé með sjálfbærum hætti.
Á síðustu árum hafa kröfur farið vaxandi um
bætt viðskiptasiðferði, gagnsæi í starfsemi fyrir-
tækja og traust bókhald og reikningsskil. Slík-
um kröfum hefur vaxið ásmegin eftir hneykslis-
málin í Bandaríkjunum á undanförnum
misserum, sem tengjast fyrirtækjum á borð við
Enron og WorldCom. Mörg fyrirtæki hafa nú
bætt þessum þáttum við stefnu sína um það
hvernig þau geti verið góðir þjóðfélagsþegnar.
Löng hefð er fyrir því að fyrirtæki gefi fé til
góðra málefna, t.d. menningarstarfsemi, líkn-
armála eða menntamála. Ekki sízt í menningar-
lífinu skiptir stuðningur fyrirtækja mjög miklu
máli og stuðlar að því að auðga samfélagið. Ekki
fer á milli mála að slík starfsemi er áfram mik-
ilvægur þáttur í því að fyrirtæki rækti hlutverk
sitt sem ábyrgir þjóðfélagsþegnar, en af fram-
ansögðu má vera ljóst að hún dugir ekki ein og
sér. Raunar hafa mörg stórfyrirtæki, ekki sízt í
Bandaríkjunum, verið gagnrýnd fyrir að reyna
með stórgjöfum að breiða yfir eða draga athygl-
ina frá vanrækslu sinni eða vafasömum málstað
á öðrum sviðum. Ekki er t.d. langt síðan að í The
New York Times var fjallað um ásakanir um að
TÍMARIT MORGUNBLAÐSINS
Morgunblaðinu í dag fylgirnýtt blað, Tímarit Morgun-blaðsins. Með tímaritinu er
brotið blað í sögu Morgunblaðsins að
því leyti að hér er á ferðinni blað,
sem bæði er skorið og heft og að auki
prentað á annan pappír en blaðið
sjálft. Í hinu nýja blaði verður leitast
við að beita nýjum efnistökum.
Blaðamönnum mun gefast kostur á
að leggja meiri vinnu í verkefni, en
tíðkast í blaðinu daglega, hvort held-
ur sem það á við að nálgast viðmæl-
endur eða kynna sér þjóðfélagsmál.
Einnig verður tímaritið vettvangur
hinnar öflugu ljósmyndadeildar
Morgunblaðsins til að sýna hvað í
henni býr.
Í fyrsta tölublaði Tímaritsins er
gefinn tónninn fyrir það sem koma
skal. Þar er að finna viðtöl við ein-
staklinga, sem hafa látið að sér
kveða í íslensku þjóðfélagi og teljast
mega efnilegir á sínu sviði. Ingi-
björg og Lilja Pálmadætur hafa látið
að sér kveða í íslensku viðskipta- og
menningarlífi, en þær hafa ekki ver-
ið áberandi í fjölmiðlum. Í viðtali
Árna Þórarinssonar koma þær hisp-
urslaust fram og taka af skarið. Í
Tímaritinu er einnig tekið á þjóð-
félagsmálum með óvenjulegum
hætti, svo ekki sé meira sagt. Kjart-
an Þorbjörnsson ljósmyndari heim-
sótti fangelsi landsins og kannaði að-
búnað fanga á Íslandi. Afraksturinn
er ritgerð, sem ekki byggist á orðum
heldur myndum og mun koma mörg-
um á óvart.
Morgunblaðið hefur ávallt farið
sér hægt í breytingum. Því má segja
að upp á síðkastið hafi verið skammt
stórra högga á milli. Útgáfudögum
hefur verið fjölgað og nú kemur
blaðið út alla sjö daga vikunnar. Um
árabil höfðu aðeins verið erlendar
fréttir á forsíðu blaðsins, en nú er
þar blanda af innlendum og erlend-
um fréttum og ræður fréttastreymið
því hvort áherslan er innlend eða er-
lend. Nýtt bílablað hefur hafið
göngu sína á miðvikudögum. Fólkið
fylgir Morgunblaðinu á föstudögum,
sem er ætlað sem inngangur að við-
burðum helgarinnar, sérstaklega
með ungt fólk í huga. Þessar breyt-
ingar hafa gerst hratt, en þær eru
um leið í rökréttu samhengi við þró-
un blaðsins undanfarin ár og kallast
á við nýja tíma. Þegar blaðið fór að
koma út daglega var einfaldlega ver-
ið að bregðast við kröfum nútímans.
Áhersla á erlendar fréttir á forsíðu
átti fyllilega rétt á sér á árum áður
þegar innlendir fjölmiðlar voru nán-
ast eini glugginn, sem landsmenn
höfðu til að fylgjast með umheimin-
um, en nú eru breyttir tímar, sem
krefjast nýrrar nálgunar.
Um leið og útgáfan á sunnudögum
eflist með nýju Tímariti Morgun-
blaðsins hættir sérblaðið Daglegt líf
göngu sinni. Daglegt líf hefur skap-
að sér mikilvægan sess í Morgun-
blaðinu og hann hefur endurspeglast
í því að nú eru síður undir merkjum
Daglegs lífs í blaðinu daglega ef frá
eru taldir sunnudagar. Sérblaðið
Sunnudagur hættir sömuleiðis
göngu sinni. Tímarit Morgunblaðs-
ins leysir bæði þessi blöð af hólmi og
bætir vonandi einhverju við. Í hinu
fyrsta tölublaði er tónninn gefinn.
Fjölbreytni er aðall Morgunblaðsins
og markmiðið að endurspegla
strauma og stefnur á innlendum og
erlendum vettvangi. Með Tímaritinu
er leitast við að troða nýjar slóðir, en
markmiðið er það sama og í blaðinu
daglega. Enginn fjölmiðill getur ver-
ið tæmandi, en Morgunblaðið veitir
yfirgripsmikla sýn yfir atburði líð-
andi stundar og með hinu nýja tíma-
riti bætist við nýtt sjónarhorn. Helg-
arblöð dagblaða eiga að hafa
sérstakan sess, enda hafa lesendur
þá allajafna meiri tíma aflögu en
annars. Sunnudagsútgáfa Morgun-
blaðsins hefur ávallt verið sérstak-
lega vegleg og áherslur hafa verið
aðrar en í hringiðu hversdagsins.
Með Tímariti Morgunblaðsins er
þessi sérstaða helgarútgáfunnar
undirstrikuð. Góða helgi.