Morgunblaðið - 14.12.2003, Blaðsíða 19

unina, því allir vitibornir menn
hljóta að skilja það, að þó hægt sé
að pína menn áfram langtímum
saman, þá á allt sín takmörk. Mað-
ur, sem ekki fær lágmarkshvíld, er
aðeins partur af manni eftir sólar-
hring, og eftir tvo sólarhringa er
hann orðinn hættulegur sjálfum sér
og öðrum og afköstin á núlli.
Þeir, sem mest sköðuðust á því að
hvíla ekki fólkið, voru því útgerð-
armennirnir. Vökulögin voru því
sett þeim til hagsbóta ekki síður en
togaramönnum.
Allt rövlið og þvargið um hvíld-
artíma var því í raun og veru pex
um vitsmuni, en ekki hagsmuni. Vit-
leysan var þessi: Það var nógur
fiskur í sjónum svona yfirleitt. Þeg-
ar byrjað var að veiða, voru allir svo
til óþreyttir. Svo var haldið áfram
vinnunni sólarhringum saman. Eftir
einn sólarhring fóru afköstin niður
úr öllu valdi og eftir tvo, þrjá sólar-
hringa gekk vinnan bókstaflega
ekkert. Það hefur sannazt síðar, eft-
ir að hvíldin komst á, að vinnan
gengur betur, ef mennirnir eru
hvíldir kerfisbundið. Þetta er nú
sannleikur, sem fáir útgerðarmenn
og skipstjórar skildu, þó einfaldur
væri.
Margar fleiri sögur í þessum dúr
mætti rifja upp, en ástæður vinnu-
hörkunnar eru auðsæjar. Allir, út-
gerðarmenn, skipstjórar og hásetar
vildu að togararnir kæmu með sem
mestan afla að landi á sem
skemmstum tíma. Útgerðarmönn-
um var augljóslega hagur í því,
enda nógur fiskur í sjónum, og fyrir
fyrri heimsstyrjöld voru markaðir
fyrir fisk góðir. Þá skipti einnig
miklu að fá fiskinn sem ferskastan
til verkunar. Skipverjar áttu einnig
mikilla hagsmuna að gæta. Þeir
fengu allir, yfirmenn jafnt sem und-
irmenn, fast mánaðarkaup og þar
að auki hlut, eða premíu, af lifr-
arafla, sem á skipið kom. Meiri afli
þýddi því hærri laun, og fyrir þau
voru menn reiðubúnir að leggja á
sig vinnu og vökur. Þá kepptust
skipstjórar um að verða aflakóngar
og útgerðarmenn kepptu um bestu
skipstjórana og ýttu undir sam-
keppnina á milli þeirra.
Mikil samkeppni um skipsrúm
En hér kom fleira til. Fyrsta ára-
tuginn í sögu íslenskrar togaraút-
gerðar voru engin samtök sjómanna
á togurum til, og átti það jafnt við
um yfirmenn og undirmenn. Mikil
samkeppni ríkti hins vegar um
skipsrúm á togurum, allir vildu
komast á togara og margir voru um
hvert laust pláss. Skipstjórar, sem
ekki fiskuðu, gátu ekki vænst þess
að halda stöðu sinni lengi, og und-
irmenn, sem fengu á sig orð fyrir
ódugnað, voru umsvifalaust látnir
taka pokann sinn. Það var meira en
lítil skömm og því létu menn sig
hafa það að þræla sér út, enda átti
togaramaður, sem rekinn var í land
fyrir ódugnað, sér vart viðreisnar
von. Magnús Runólfsson, síðar
skipstjóri, lýsti þessu viðhorfi í ævi-
minningum sínum, en hann var einn
þeirra „heppnu“ og fékk pláss á
togara kornungur:
Oft var ég kominn að því að gef-
ast upp fyrsta árið en þá minntist
ég alltaf krakkanna í Vesturbænum
og sá fyrir mér glottið á þeim, þeg-
ar ég kæmi heim og hefði gefist
upp, svo að ég harkaði alltaf af mér
og fór aftur. Ég hafði miklast af
togarasjómennsku minni og jafn-
aldrar mínir öfunduðu mig. Mér var
það óbærileg tilhugsun að játa upp-
gjöf mína fyrir Vesturbæjarstrák-
unum. Ég, sem hafði verið hetja,
yrði hafður að háði og spotti. Mikið
yrði mitt fall. Það mátti aldrei
verða.
Ekki leikur á tvennu, að tog-
arasjómenn höfðu hærri laun en
aðrir íslenskir erfiðismenn þessa
tíma, þótt víst megi deila um hve
hátt tímakaup þeirra var. Á árunum
1912–1915 námu árslaun háseta á
góðu aflaskipi frá tæpum 1.100
krónum til rúmlega 1.600 króna,
sem þótti gott á þeim árum. Gat
lifrarpremía þá numið allt að 2⁄3
hlutum heildarlaunanna. Sem dæmi
um laun einstakra sjómanna má
nefna, að Tryggvi Ófeigsson kveðst
hafa unnið sér inn 600 krónur
fyrstu tvo mánuðina á Braga. Um
þetta leyti voru meðaldagvinnulaun
verkamanna í Reykjavík um 40 aur-
ar á tímann, og gat verkamaður því
haft um 4 krónur í laun á dag fyrir
tíu tíma vinnu, eða um 120 krónur á
mánuði, ef hann vann alla daga
jafnt, sem vitaskuld gerðist aldrei.
En þótt kaupið væri hátt og aðbún-
aður allur betri á togurum en skút-
um, leið brátt að því að mönnum of-
bauð vinnuþrælkunin og efndu til
samtaka.
Ljósmynd/ Steingrímur Kristinsson
Síldarsöltun á Siglufirði.
Uppgangsár og barningsskeið – Saga
sjávarútvegs á Íslandi II. bindi 1902–
1939 eftir Jón Þ. Þór er gefin út af Hól-
um. Bókin er 296 bls. að lengd og prýdd
fjölda mynda.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 2003 19
Skartgripaverðlaun 2003
á Bretlandseyjum
ER ÚR ÁRSINS 2003!
Laugavegi 62, sími 551 4100 · Grindavík, sími 426 8110
UK Jewellery Awards
Rotary var kosið úr ársins af seljendum
á Bretlandseyjum vegna gæða og
frábærrar þjónustu.
Jólagjöf fjölskyldunnar
Dreifing. Hönnun og umbrot • S. 577 1888
Fæst í næstu bókabú›
Fjölskyldusaga um köttinn
Markús Árelíus sem sér lífi›
frá skemmtilegu sjónarhorni.
2 geisladiskar. Höfundur les.