Morgunblaðið - 14.12.2003, Blaðsíða 42

SKOÐUN
42 SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Á BAKSÍÐU Morgunblaðsins 27.
ágúst sl. var frétt þess efnis að breyt-
ingar verði á starfi Siglingastofnunar
um næstu áramót, og
aðalfyrirsögn fréttar
þessi: ,,Skipaskoðun til
einkaaðila“. Í inngangi
fréttar segir svo: ,,Sam-
gönguráðuneytið og
Siglinga(mála)stofnun
vinna nú að tillögum
um breytt fyr-
irkomulag skipaskoð-
ana í samráði við ráð-
gjafarnefnd
forsætisráðherra um
opinberar eftirlits-
reglur. Vinna hófst hjá
ráðuneytinu að breyt-
ingum á skoðun skipa
árið 2001 og samþykkt var á alþingi
síðastliðið vor að heimila öðrum skoð-
un skipa og veitingu starfsleyfis.“ Þá
segir svo: ,,Lögð hefur verið áhersla
á að eftirlit með bátum og skipum,
sem framkvæmt er í dag af mörgum
aðilum, verði samþætt eins og unnt
er til þess að ná fram sem mestri
hagræðingu við eftirlitið til hagsbóta
bæði fyrir stjórnvöld og eigendur
báta og skipa.“ Í stefnuræðu for-
sætisráðherra, sem hann flutti á Al-
þingi 2. október sl., vék hann að
þessu máli og segir svo: ,,Undanfarin
ár hefur samgönguráðuneytið lagt
ríka áherslu á öryggismál sjófarenda
í samvinnu við sjómenn og útvegs-
menn. Haldið verður áfram á þeirri
braut. Einkavæðing skipaskoðunar
hér á landi er liður í þeirri stefnu,
enda á því byggt að hvergi sé slegið
af kröfum og unnið verði í samræmi
við langtíma áætlun um öryggismál
sjófarenda.“
Umræðan
Það verður að segjast að undirritaður
hefur lítið orðið var við opinbera um-
ræðu um þessa fyrirhuguðu breytingu
á skoðunarferli skipa, sem í reynd ef af
verður er grundvallar breyting. Þeir
sem lítið þekkja til skipa telja þetta ef-
laust eðlilegt skref í einkavæðingunni,
og benda á að svona fyrirkomulag sé í
bifreiðaskoðunum. Að mínu áliti er
ekkert líkt með skoðunum á bifreiðum
og skipum. Því er ekki að neita að þeir
sem starfa í skipaumhverfi hafa rætt
þetta sín á milli, hvíslast á á göngum,
haft af þessu áhyggjur, en lengra virð-
ist umræðan ekki hafa náð. Á vegum
Siglingastofnunar og áðurnefndrar
ráðgjafarnefndar forsætisráðherra
hafa verið haldnir fundir, hinn fyrsti
29. ágúst sl., þar sem einkum voru
samankomnir starfsmenn flokk-
unarfélaga hér á landi, auk skiparáð-
gjafa. Í september var haldinn fundur
með skoðunaraðilum, sem skoða sér-
tækan búnað, svonefndar ,,B-
skoðunarstofur“, og einnig með starfs-
mönnum Siglingastofnunar. Frá sam-
tökum útgerðarmanna og sjómanna
hefur lítið heyrst, en í stefnuræðu for-
sætisráðherra segir að þetta sé liður í
langtíma áætlun um öryggismál sjó-
farenda og unnið í samvinnu við sjó-
menn og útvegsmenn.
Skipaumhverfið
,,Viðurkenningar og tæknilegar kröf-
ur til skipa eiga sér mikla sérstöðu,
bæði innan samgöngugeirans og
einnig í samanburði við flestar starfs-
greinar. Tæknikröfur til skipa eru
fyrst og fremst mótaðar og fylgt eftir
af svonefndum flokkunarfélögum.
Flokkunarfélög, eða ,,classification
societes“ eins og þau heita á al-
þjóðlegu skipamáli, eru sjálfseign-
arstofnanir sem er stjórnað sameig-
inlega af helstu hagsmunaaðilum í
útgerð, þ.e. skipaeigendum, tryggj-
endum skipa, skipabyggjendum og
framleiðendum skipsbúnaðar.“
Þannig skrifar Einar Hermannsson
skipaverkfræðingur í Ægi 1988.
Þetta er í fullu gildi nú 15 árum síðar.
Siglingastofnun Íslands er lægra
sett stjórnvald undir samgöngu-
ráðuneytinu og fer með málefni er
varða skip og siglingar, auk mála-
flokka er snerta vita- og hafnamál.
Ísland á að sjálfsögðu aðild að Al-
þjóða Siglingamálastofnuninni (IMO)
og flokkunarfélögin einnig í gegnum
samtök sín (IACS). Náið samstarf er
á milli stjórnvalda viðkomandi landa,
sem fara með siglingamál, og flokk-
unarfélaga. Siglingastofnun hefur
stuðst við reglur flokk-
unarfélaga, og vísað til
þeirra varðandi ýmis
tæknileg atriði, þar sem
um er að ræða smíði
skipa hérlendis sem
ekki eru byggð í flokki.
Flokkunarfélögin eru
að láta Siglingastofnun
í té samþykktar teikn-
ingar er taka til smíði
skips.
Flokkunarfélög
Starfsemi flokk-
unarfélaga fer þannig
fram að félögin gefa út
nákvæmar kröfur og staðla um alla
þætti bygginga skipa, svo sem efnis-
eiginleika, fyrirkomulag, styrkleika,
vélar, rafkerfi, rörakerfi o.s.frv. Ef
skipaeigandi óskar eftir flokkun á
skipi sínu í byggingu, ber að senda
flokkunarfélaginu sem útgerðin velur
allar teikningar og smíðalýsingu og
flokkunarfélagið yfirfer þessar upp-
lýsingar og leiðréttir með hliðsjón af
reglum þess. Fulltrúi flokk-
unarfélagsins fylgist síðan með smíði,
að farið sé eftir samþykktum teikn-
ingum og kröfur flokkunarfélagsins
uppfylltar. Flokkunarfélög gera
einnig kröfur um reglubundnar skoð-
anir skipa í rekstri ef útgerðin óskar
að halda flokkun óbreyttri. Slíkar
skoðanir og eftirlit ná til allra helstu
þátta skipsins og er lengsta tímabil á
milli skoðana einstakra þátta fimm
ár, en þorri hluta skipsins er skoð-
aður árlega af flokkunarfélagi. Fyrir
þjónustu sína þiggja flokkunarfélög-
in föst gjöld, sem gefa þeim rekstr-
arfé, allflest eru sjálseignarstofnanir
og í flestum tilfellum mega þau ekki
skila hagnaði, en eru þá einnig und-
anþegin fyrirtækjasköttum.
Um samskipti flokkunarfélaga og
stjórnvalda er einnig fjallað í grein
Einars, m.a. hvernig það hefur færst
í vöxt að stjórnvöld framselji til
flokkunarfélaga ýmsar skoðanir
vegna alþjóðasamþykkta ríkisstjórna
(björgunarbúnaður o.þ.h.) sem þær
eru framkvæmdaaðilar að, einnig
umboð til öryggisskoðana.
Skoðanir Siglingastofnunar
Segja má að öll stærri fiskiskip hér-
lendis séu undir eftirliti flokk-
unarfélags, þ.e. skuttogarar, nóta- og
flotvörpuskip og nokkur fjöldi fiski-
skipa tilheyrandi hinum svonefnda
bátaflota. Miðað við sl. áramót voru
162 skip á íslenskri skipaskrá í flokki,
þar af um 139 fiskiskip. Í þessum
skipum sér Siglingastofnun eingöngu
um árlega búnaðarskoðun, en flokk-
unarfélög um annað, þar á meðal
ýmsar árlegar skoðanir.
Skip sem ekki eru í flokki fylgja al-
farið eftirliti Siglingastofnunar, og
miðað við skipaskrá 1. janúar sl. voru
það 2.246 skip og bátar, sem skiptist
þannig að þilfarsskip voru 973 en
opnir bátar 1.273. Á grundvelli skoð-
ana sem Siglingastofnun fram-
kvæmir, og upplýsinga um að kröfur
flokkunarfélaga í flokkuðum skipum
séu uppfylltar, gefur Siglingastofnun
út haffærisskírteini.
Skoðanir á sértækum búnaði
Hluti af árlegri búnaðarskoðun er
skoðun á sértækum öryggis- og
björgunarbúnaði, svo sem gúmmí-
björgunarbátum, sjósetningarbún-
aði, handslökkvitækjum, föstum eld-
viðvörunar- og slökkvibúnaði,
lyfjakistum o.fl. Þessar skoðanir ann-
ast sérhæfðir skoðunaraðilar, sem
margir hverjir framleiða, selja, við-
halda og þjónusta þennan búnað.
Þessir aðilar hafa starfsleyfi frá Sigl-
ingastofnun, en almennt ekki sér-
staka faggildingu. Þá hefur Póst- og
fjarskiptastofnun annast skoðanir á
fjarskiptabúnaði í skipum yfir 24 m í
skráningarlengd.
Skoðanir á vegum Fiskistofu
Frá 1993 hafa verið starfandi sjálf-
stæðar skoðunarstofur, sem starfa í
umboði og undir eftirliti Fiskistofu
og annast skoðun á búnaði og hrein-
læti við meðferð afla um borð í öllum
fiskiskipum sem hafa veiðileyfi. Í dag
eru þessar stofur tvær, hafa það sem
kallast A-faggildingu (óháðar), önnur
orðin svið hjá Frumherja, sem eink-
um er þekktur á sviði bifreiðaskoð-
ana, hin dótturfyrirtæki Aðalskoð-
unar hf., hitt fyrirtækið á
bifreiðaskoðunarsviði. Í bátum allt að
10 brúttótonn er árleg skoðun, í
flakavinnsluskipum þarf að skoða
fjórum sinnum á ári, og í öðrum skip-
um tvisvar.
Skoðanir sem hér um ræðir hafa
ekkert með öryggi skips og áhafnar
að gera, þ.e. atriði sem mótuð eru af
starfi flokkunarfélaga, IMO og
þeirra stofnana sem eru aðilar að
IMO. Það verður að segjast að þessi
skoðun er ekki yfirgripsmikil í þorra
báta og skipa, sem dæmi í bátum
undir 10 brúttótonn – margir þeirra
ekki búnir eiginlegri lest, aðeins kör
sem koma og fara.
Nýtt skoðunarkerfi
Í drögum dagsettum 15. ágúst 2003
frá Siglingastofnun er nýtt skoð-
unarferli (skipurit) kynnt. Þar er
undirstrikað að ákvæði í lögum og
reglugerðum um gerð og búnað skipa
falli undir ábyrgðasvið fjögurra ráðu-
neyta, þ.e. samgönguráðuneytisins,
sjávarútvegsráðuneytisins, umhverf-
isráðuneytisins og heilbrigðisráðu-
neytisins. Ráðuneytin gefa út reglu-
gerðir og skoðunarhandbækur. Þá
úrskurða ráðuneytin um túlkunar- og
vafaatriði sem vísað er til ráðuneyt-
anna hvert á sínu sviði. Stofnanir sem
koma undir þessi ráðuneyti eru Sigl-
ingastofnun, Póst- og fjarskipta-
stofnun, Fiskistofa, Umhverf-
isstofnun og Lyfjastofnun, þar af
tvær þær fyrstnefndu undir sam-
gönguráðuneytið. Þá segir: ,,Stofn-
anir sem fram koma á skipuritinu
annast alla daglega framkvæmd laga
og reglugerða hver á sínu sviði og er
ekki gert ráð fyrir að ábyrgð þeirra
verði breytt. Stofnanirnar annast all-
ar stjórnvaldslegar aðgerðir og
byggja á niðurstöðum skýrslna sem
skoðunarstofurnar senda stofn-
ununum. Skoðunarstofurnar vinna
samkvæmt leiðbeiningum sem stofn-
anirnar gera og setja fram í skoð-
unarhandbókum en ráðuneytin gefa
skoðunarhandbækurnar út þannig að
réttarleg staða ákvæða í skoð-
unarhandbók sé skilgreind.“
A-faggiltar skoðunarstofur: Um
þessar stofur segir svo í drögunum.
,,Skoðunarstofur sem hlotið hafa A-
faggildingu skv. EN 45004 og starfs-
leyfi frá viðkomandi stofnun geta
skoðað skip og báta eftir þeim kröf-
um sem fram eru settar í skoð-
unarhandbókum stjórnvalda. Skoð-
unarstofa hefur með höndum skoðun
við nýsmíðar, breytingar og að-
alskoðun á skipum sem felur í sér
skoðun á búnaði, vél og bol skipa og
báta, aukaskoðanir, skoðun á meng-
unarvarnarbúnaði og fjarskiptabún-
aði.“ Samkvæmt þessu er hún komin
í skoðunarhlutverk Siglingastofn-
unar, þegar um er að ræða skip sem
ekki eru í flokki, og þá jafnframt í
hlutverk Póst- og fjarskiptastofn-
unar ef um er að ræða skip yfir 24 m.
A-faggild flokkunarfélög: Um þau
segir svo í drögunum: ,,Flokk-
unarfélög sem hlotið hafa A-
faggildingu skv. EN 45004 og starfs-
leyfi frá viðkomandi íslenskri fag-
stofnun geta framkvæmt
búnaðarskoðun á skipum sem eru í
flokki enda fari þau eftir þeim kröf-
um sem fram eru settar í skoð-
unarhandbókum stjórnvalda.“
B-faggiltar skoðunarstofur: Um
þessar stofur segir svo í drögunum:
,,Skoðunarstofur sem hlotið hafa B-
faggildingu skv. EN 45004 koma til
með að starfa með svipuðum hætti og
þær gera í dag. Hér falla undir þær
skoðunarstöðvar sem hafa með
hlutaskoðun að gera: Áttavitar,
björgunarbúningar, eldviðvör-
unarkerfi, gúmmíbjörgunarbátar,
handslökkvitæki, fastur slökkvibún-
aður, sjósetningarbúnaður, lyfjakist-
ur, reykköfunartæki, eldskynjunar-
og viðvörunarbúnaður og fastur
slökkvibúnaður.“ Hins vegar er sér-
tækur búnaður eins og fjar-
skiptatækjabúnaður ekki settur á
bás með þessum búnaði, en ætti að
vera það að mínu áliti. Forsvarsmenn
einkavæðingar vilja hafa óbreytt ferli
í þessum sérskoðunum, en krefjast
svokallaðrar B-faggildingar (eða C í
sumum tilvikum?).
,,Umsvif Siglingastofnunar
minnka“
Í áðurnefndri frétt í Morgunblaðinu
segir: ,,Þessar breytingar munu hafa
þau áhrif á starfsemi Siglingastofn-
unar Íslands að störfum á skoð-
anasviði mun fækka um um það bil 10
stöðugildi og starfsemi 6 umdæm-
isskrifstofa mun breytast eða leggj-
ast af. Líklegt er að þeir starfsmenn
Siglingastofnunar, sem nú stunda
skoðun skipa, muni fá störf hjá þeim
skoðunarstofum sem vilja sinna
skipaskoðun.“ Þá segir ennfremur:
,,Siglingastofnun Íslands mun eftir
sem áður þurfa á nokkrum starfs-
mönnum með reynslu að halda til
starfa við skyndiskoðanir, hafnarrík-
iseftirlit, eftirlit með skoðunarstofum
og útgáfu haffærisskírteina.“
Um fyrra atriðið er það að segja að
á fundi með starfsmönnum Sigl-
ingastofnunar í september kom fram
að halda eigi starfsemi á tveimur um-
dæmisskrifstofum en leggja fjórar
niður, þar sem starfa munu 5 menn.
Þá hlýtur að vera eðlilegt að setja
spurningarmerki við það sem segir í
fréttinni að líklegt er að þeir starfs-
menn Siglingastofnunar sem nú
stunda skoðun skipa, muni fá störf
hjá þeim skoðunarstofum sem vilja
sinna skipaskoðun? Hvernig geta
stjórnvöld sem fara með þennan
málaflokk ákveðið hvernig vænt-
anlegir einkaaðilar skipuleggja og
haga starfsemi sinni, hverja þeir
ráða, hvar þeir verða staðsettir
o.s.frv., nema reglugerðin kveði á um
slíkt?
Hvað varðar síðara atriðið þá er
talið heppilegt að halda í reynda eft-
irlitsmenn til að sinna svonefndu
hafnarríkiseftirliti.
Hverjir vilja sinna
skipaskoðunum?
Mér er kunnugt um það að á kynn-
ingarfundi 29. ágúst hafi forsvars-
menn skiparáðgjafarfyrirtækis sýnt
því áhuga að fá frekari upplýsingar
um ýmsa þætti þessa nýja skoð-
unarferlis til að undirbúa sig sem
best þegar af þessu yrði. Skilaboð til
þeirra munu hafa verið þau að þeir
gætu engan veginn talist hæfir til
verksins, aðilar sem hafa áratuga
reynslu í hönnun og ráðgjöf, skoð-
unum skipa, rekstri skipa og áfram
mætti telja – þeir gætu ekki talist
óháðir og gætu ekki öðlast hina
margumtöluðu A-faggildingu, sér-
íslenskt fyrirbrigði í alþjóðlega ski-
paumhverfinu sem við erum örlítið
brot af.
Það liggur hins vegar fyrir að bif-
reiðaskoðunarstofurnar hafi sýnt
þessu áhuga, a.m.k. Frumherji. Þær
hafa A-faggildingu samkvæmt EN
45004. Það fæst ekki betur séð en að
forsvarsmenn einkavæðingarinnar
hafi biðlað til þeirra ef marka má það
sem segir í kafla 1.2.1 áðurnefndra
draga: ,,Framkvæmd tæknilegs eft-
irlits verður í höndum sjálfstætt
starfandi faggiltra skoðunarstofa en
stjórnvaldsleg ábyrgð á framkvæmd
eftirlitsins verður eftir sem áður í
höndum viðkomandi eftirlits-
stjórnvalda. Sérstaklega skal tekið
fram að Fiskistofa hefur á und-
anförnum árum beitt sömu eftirlits-
aðferðum og hér á eftir verður lýst.
Samþætting eftirlits Fiskistofu við
framkvæmd eftirlits hinna stofn-
ananna mun því væntanlega gerast
með því að sömu skoðunarstofur
munu framkvæma skoðanir á vegum
allra eftirlitsstofnananna samtímis.“
Síðasta setningin verður vart öðru-
vísi skilin en að þær sjálfstæðu óháðu
skoðunarstofur sem annast eftirlit
fyrir Fiskistofu, séu tilvaldar að bæta
hinum eiginlegu skipaskoðunum við
það sem fyrir er, í reynd að byggja
ofan á mikinn grunn á skipasviði sem
fyrir er hjá fyrirtækjunum, eða hitt
þó heldur!
,,Samþætting – hagræðing“
Í inngangi áðurnefndra draga er lögð
áhersla á hvaða árangri þetta nýja
ferli komi til með að skila:

Skilvirkari stjórnsýslu

Hagræðingu

Betra og árangursríkara eftirliti

Einfaldari þjónustu
Það síðastnefnda vísar til þeirra
sem verða fyrir þjónustunni eins og
það er orðað.
Skilvirkari stjórnsýsla: Stjórnsýsl-
an virðist ekkert hafa breyst, sömu
ráðuneyti. Varla fer Lyfjastofnun,
sem lægra sett stjórnvald undir heil-
brigðisráðuneytinu, að framselja sitt
umboð, er snertir hvaða lyf og lækn-
isáhöld megi og skuli vera um borð í
skipum, til Umhverfisstofnunar, svo
dæmi sé tekið. Fyrir liggur að tækni-
leg atriði er snerta mengunarvarnir í
skipum o.þ.h. hafa á engan hátt verið
skoðuð af starfsmönnum Umhverf-
isstofnunar, heldur af Sigl-
ingastofnun og flokkunarfélögum. Að
mínu áliti væri eðlilegt að það svið
sem nú heyrir undir Póst- og fjar-
skiptastofnun fari undir Sigl-
ingastofnun – stofnanir sem heyra
undir sama ráðuneyti, auk þess sem
þær eru að skiptast á og skoða sömu
gögn.
Fiskistofa undir sjávarútvegsráðu-
neytinu hefur áfram sitt stjórn-
sýsluvald varðandi eftirlit með með-
ferð sjávarafurða um borð í
fiskiskipum, sem kallar á það að eft-
irlitsmenn komi um borð, misjafn-
lega oft á ári, eftir stærð skips og eðli
meðhöndlunar og vinnslu afla.
Betra eftirlit: Eðlilegt er að spurt
sé hvað gerir þetta eftirlit betra? Eru
það ný skoðunargögn (gæða-
handbækur og skoðunareyðublöð),
sem unnin eru á Siglingastofnun?
Gæðasvið hefur verið starfrækt hjá
stofnuninni í nokkur ár, og hæg
heimatökin að auka gæði skoðana hjá
eigin starfsmönnum, ef talin er þörf á
því.
Einfaldari þjónusta: Verður það
einfaldari þjónusta fyrir útgerð-
armanninn að bætt sé við svonefndri
A-skoðunarstofu, sem sér um bún-
aðarskoðun með tilheyrandi upplýs-
ingaflæði í gegnum gagnagrunna til
Siglingastofnunar fram og aftur;
flokkunarfélagið áfram með sínar
skoðanir; Siglingastofnun með út-
gáfu haffærisskírteinis og annarra
vottorða o.þ.h., svo og stunda skyndi-
skoðanir og eftirlit með A-stofunni?
Starfsmenn Siglingastofnunar þurfa
að meta hvort dæming búnaðarskoð-
unar sé í lagi. Kemur útgerðarmað-
urinn hugsanlegum kvörtunum
vegna skoðunar til A-stofu eða Sigl-
ingastofnunar? Ekki fæst betur séð
en það sé verið að fjölga skoðunar-
aðilum og flækja kerfið.
Skilin í alþjóðaumhverfinu
Ef litið er á ýmsar samþykktir sem
við erum aðilar að, þá eru nokkuð
skörp skil við 24 metra í skráning-
arlengd. Má þar nefna að alþjóða-
samþykktin um mælingu skipa sem
kennd er við London 1969 tekur að-
eins til skipa stærri eða samasem 24
m; STCW-F samþykktin um mennt-
un og þjálfun, skírteini og vaktstöðu
tekur einungis til fiskiskipa sem eru
stærri en 24 m í skráningarlengd og
með aðalvél stærri en 750 kW; og til-
skipun Evrópuráðsins nr. 97/70/EC,
safety regims for fishing vessels of 24
m in length and over. Það mætti því
staldra við þessi mörk skipa.
Skref í átt til breytinga
Greinarhöfundur telur að það megi
endurskoða vissa þætti í því ferli sem
Nýbreytni í skipaskoðunum
Eftir Emil Ragnarsson ’Fyrirhugað breyttskoðunarferli virðist
ekki til þess fallið að
byggja frekari brýr milli
skipasviðs, gæðasviðs
og skoðunarsviðs Sigl-
ingastofnunar, fá nauð-
synlegt flæði á milli
sviða. ‘
Emil
Ragnarsson