Morgunblaðið - 14.12.2003, Blaðsíða 44

SKOÐUN
44 SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Litli vísirinn á klukkunnigömlu og slitnu bentiniður á við, til merkisum að nú væri að-fangadagskvöld loksins
komið. Móðirin var þá fyrir
nokkru búin að undirbúa hlutina
alla, eins og frekast var unnt, og
klæða börnin sín í hátíðarfötin, þó
engin dýrindisklæði, heldur bara
örlítið skárri larfa en alla jafna.
Þetta var nefnilega stórt heimili
og fátækt, og sjálf átti hún engan
kjól til að vera í á þessari mestu
gleðihátíð kristindómsins.
Faðirinn hafði náð sér í brenni-
vín daginn áður, á Þorláksmessu,
og mikið af því, og drukkið sleitu-
laust og af áfergju. Hafði vafalítið
fóðrað það á einhvern dúnmjúkan
og fagran hátt gagnvart samvisk-
unni, að hann ætti þetta skilið eftir
allt erfiðið undanfarið, að fá nú
loksins að slappa ærlega af, eða
eitthvað í þeim dúr. Vælið í kerl-
ingunni hafði ekkert verið annað
en pirrandi röfl; hún skildi þetta
ekki, fattaði ekki hvernig karl-
menn voru gerðir. Hún um það.
Að morgni aðfangadags var
byrjað á ný, en upp úr hádegi gat
hann ekki meira í bili, og ákvað því
að halla sér. Móðirin og börnin
læddust næstu klukkustundir um
gólfin eins hljóðlega og unnt var,
líkt og framliðnar sálir, til að raska
nú ekki svefnró heimilisföðurins,
og innst inni bjó sú von í hjörtum
þeirra, dauf samt, að hann mætti
ná að sofa þannig fram á jóladag.
Enda vissu þau, að eini möguleik-
inn á friðsælu og gleðilegu kvöldi
væri fólginn í einhverju slíku.
Þetta var ekkert nýtt. Svona
hafði formið verið alla tíð, en
óvenju slæmt var ástandið þetta
árið.
Þeim varð ekki að ósk sinni.
Upp úr klukkan sex vaknaði hann,
leit ringlaður og hissa á uppábúna
fjölskylduna og sagði: „Hvað í and-
skotanum stendur eiginlega til á
þessu heimili?“
Hann mundi ekki hvaða dagur
var.
Þessi saga er ekki uppspuni,
þótt ótrúlegt sé. Mér var sögð hún
fyrir nokkrum árum, en hún gerð-
ist fyrir löngu. Og ég veit, að hún
er ekkert einsdæmi. Um allt land
og víða jörð gerist eitthvað svipað
á hverjum einustu jólum. Það er
svakaleg tilhugsun.
Bindindisdagur fjölskyldunnar
var að þessu sinni 29. nóvember
síðastliðinn, við upphaf nýs kirkju-
árs. Af því tilefni ritaði Dagný
Jónsdóttir alþingismaður athygl-
isverða grein í Morgunblaðið, sem
bar yfirskriftina „Börn eiga rétt á
gleði jólanna“. Þar sagði hún m.a.:
Það er ekki að ástæðulausu að þessum
degi er valin dagsetning í byrjun að-
ventu, en áfengi, vímuefni og jólahald
eiga enga samleið. Okkur er flestum
ljóst að börnum líður oft illa þegar for-
eldrar þeirra eru undir áhrifum áfengis.
Ekkert foreldri hefur leyfi til að hafa
gleði jólanna af barni sínu og því munu
ýmis samtök minna á í dag hversu mik-
ilvægt það er fyrir börn að foreldrar
þeirri neyti ekki áfengis á jólunum. Í
þessu tilliti eru forvarnir afar mik-
ilvægar og má aldrei slaka á í þeim mál-
um. Hins vegar er ég þeirrar skoðunar
að fyrirmyndir skipti mestu máli. Fyr-
irmyndir barna eru eðlilega foreldrarnir
og því er heimilisuppeldið öðru fremur
lykill að farsæld uppvaxandi kynslóðar.
Oft er sagt að fjölskyldan sé hornsteinn
samfélagsins, það er mikið rétt. Því er
hlutverk okkar allra að treysta þennan
hornstein með öllum tiltækum ráðum.
Jólamánuðurinn reynir mikið á fjöl-
skyldur og alla einstaklinga. Hraðinn
verður mikill í samfélaginu næstu vikur,
kröfur miklar og væntingar fram úr öllu
hófi. Allt aukaáreiti eins og ofdrykkja og
vandræði henni tengd verður enn erf-
iðara um jól en á öðrum tímum. Tökum
höndum saman, stöldrum við og tryggj-
um öllum möguleika á að njóta jólanna
þar sem ríkir öryggi og kærleikur.
Ef þú, faðir eða móðir, sem lest
þessi orð mín og Dagnýjar, átt
fjölskyldu, og ert að hugsa um að
gera eitthvað svipað og húsbónd-
inn sem ég nefndi í upphafi, þá bið
ég þig um að staldra við og líta rétt
augnablik í innstu fylgsni huga
þíns. Eitthvað hlýtur að vera úr
lagi þar, eða hvað? Og ef svo er,
væri þér ekki best að leita eftir að-
stoð færra manna og kvenna, til að
finna bót á þessu, áður en glæp-
urinn er framinn? Að fá hjálp við
að sjá, að það er fátt, ef þá nokkuð,
ónáttúrulegra til en að nauðga
með drykkju og yfirgangi sálum
kærustu ástvina þinna á helgasta
tíma ársins, sem einnig og fyrst og
síðast er og á að vera mesta gleði-
stund í lífi allra barna ár hvert?
Slík ör eru lengi að hverfa, og sum
ná því aldrei. Ef einhver mann-
dómur lifir ennþá í þér, ef vínand-
inn er ekki nú þegar búinn að
drekkja öllu siðferðisþreki þínu,
verðurðu að grípa í taumana.
Þetta er dauðans alvara.
Fyrsta skrefið gæti verið að
sleppa drykkju um þessi jól, og
annað það að spenna greipar og
biðja meistarann um fyrirgefningu
og hjálp, Guðs son í jötunni, því
maðurinn er stærstur þegar hann
krýpur í einlægri bæn við fótskör
hans. „Komið til mín, öll þið sem
erfiðið og þunga eruð hlaðin, og ég
mun veita ykkur hvíld,“ segir
hann, og er þekktur fyrir að ganga
aldrei á bak orða sinna. Takirðu
boði hans, muntu finna kraft, sem
nægir til að halda áfram á braut-
inni, í átt til eðlilegs lífs.
Megi hann ná um þig á komandi
dögum, ljúka upp augum þínum og
hreinsa ærlega til. Það yrði besta
jólagjöf þín til ástvinanna frá upp-
hafi. Og Jesúbarnsins.
Ekki spurning.
Áfengið og
jólin
sigurdur.aegisson.kirkjan.is
Hátíð ljóssins, bjartasti
og gleðilegasti tími árs-
ins, er innan seilingar
og börnin farin að
hlakka til mest allra.
Sigurður Ægisson
fjallar þó í dag um
nokkuð, sem auðveld-
lega gæti eyðilagt fyrir
þeim jólin og gert í
staðinn að tíma angistar
og myrkurs.
SUNNUDAGINN 7. des. birtist
skondin grein eftir Einar Fal Ing-
ólfsson í Morgunblaðinu. Þar legg-
ur EFI orð í belg þeirrar deilu sem
upp er komin í Grafarvogi vegna
staðsetningar listaverks í fjörunni
neðan Staðahverfis.
Greinin er skondin
fyrst og fremst vegna
þess að höfundur mis-
skilur um hvað málið
snýst. Nokkur hluti
greinar EFI fer í að
rifja upp sögu Vatns-
berans eftir Ásmund
Sveinsson. Þar á að
reyna að draga ein-
hverja hliðstæðu milli
þess máls og deil-
unnar í dag.
EFI hefði betur tal-
að við einhvern hérna megin lín-
unnar, það hefði sparað honum
þessa hneisu.
Reyndar er óskiljanlegt hvernig
hámenntaður maðurinn leggur svo
mikið í söguskoðun sína án þess að
minnast einu orði á hafmeyjuna
frægu við tjörnina. Það hefði verið
gaman að lesa skoðun EFI á því
hverjir voru þar að baki. En það er
önnur saga.
Vatnsberinn var fluttur út á víða-
vang vegna mótmæla sem snerust
um verkið, við hins vegar viljum að
Klettur Brynhildar verði fluttur af
víðavangi og eitthvað annað, t.d. inn
í byggð, vegna þess að við viljum
halda í sem mest af ósnortinni nátt-
úru innan borgarmarkanna. Auka
fjölbreytni í umhverfi okkar en ekki
öfugt. Þetta hefur aldrei farið á
milli mála. Þetta grundvallaratriði
hefur týnst hjá sérfræðingi Morg-
unblaðsins í listum. Ég endurtek,
deilan snýst ekki um listaverkið
heldur staðsetningu þess, á þessu
hefði EFI átt að gæta sín.
Eins og oft vill verða þegar menn
hefja dans á röngum fæti fer dans-
inn út um víðan völl og þannig fór
nú fyrir Einari. Hann belgist upp í
vandlætingu sinni á svokölluðum
listhöturum. Þetta er mér algerlega
framandi hugtak, en þá verður þess
líka að gæta að ég er ekki há-
menntaður sérfræðingur í að búa til
smekk fyrir fólk né neinu því er lýt-
ur að miðstýringu menningar.
Þar sem ég hef verið að skipta
mér af þessu staðsetningarmáli
telst ég væntanlega til svokallaðra
listhatara. En hvernig má það
vera? Hvorki ég né nokkur annar
hér hefur, svo ég viti, opinberlega
viðrað skoðanir á verkinu. Sjálfur
hef ég enga skoðun á sumum verk-
um hér upp frá, en mjög jákvæða
skoðun á öðrum. Tökum sem dæmi
Demant við Borgarholtsskóla, hann
má standa þarna hálfur inni í
blómabeði til eilífðarnóns mín
vegna. Og mjög ánægður var ég að
sjá verk Rúríar sem nýlega var af-
hjúpað í Grafarvogskirkjugarði, þar
finnst mér vera kjöt á beinum (ég
bið forláts á alþýðlegu orðalagi).
Því verður mér svo
tíðrætt um sérfræð-
inga? Jú EFI gengur
nú í humátt eftir ýms-
um öðrum sérmennt-
uðum, sérfróðum og
sérlega sérvitrum, sem
undanfarið hafa haft
miklar áhyggjur af því
hvað venjulegt fólk er
farið að færa sig upp á
skaftið. T.d. eru settar
upp sýningar án þess
að skipaðar hafi verið
nefndir sérfróðra til að
fjalla um hvað telst sýningarhæft,
hvað megi sýna fólki og íbúasamtök
með úthverfa-idiótum hafa nú vog-
að sér að hafa skoðun á því hvernig
þeirra nánasta umhverfi á að líta
út. EFI telur það einungis vera á
færi kjörinna fulltrúa að taka þær
ákvarðanir og það einvörðungu í
samráði við, jú sérfræðinga!
Og hvers vegna? Spyr sá sem
ekki veit. En að mér læðist illur
grunur, hér er greinilega mikið í
húfi.
Nýlega mátti lesa í grein eftir
Stefán Jón Hafstein að Reykjavík-
urborg setji 1,1 milljarð beint í
menningarstarfsemi, fyrir utan allt
það óbeina. Erum við ekki búin að
ala upp heila stétt sérfræðinga sem
vita sem er, að það er eftir miklu að
slægjast? Þeir gætu jafnvel verið
fleiri en þeir sem stunda myndlist
að einhverju gagni hér í þessu
landi. Ég er að verða þeirrar skoð-
unar að við sitjum nú uppi með of-
gnótt prófessora í myndlist, bæði
eiginlegra og óeiginlegra. Það er
farið að harðna á dalnum og þeim
finnst sér ógnað. Þetta myndi skýra
svona dans eins og þann sem EFI
sýndi hér á sunnudaginn. Þó er ég
ekki alveg viss.
Kannski er þessi vandlæting
meira í ætt við trúarhita, eða eiga
ekki allir alvöru myndlistarspek-
ingar sér röð af eins konar dýr-
lingum, óskeikulum snillingum sem
varða veginn fyrir rétttrúaða list-
dýrkendur? EFI fer líka fram á að
eins konar trúboð sé hafið í þessum
menningarlega útnára hér í Graf-
arvogi svo almúginn geti notið list-
arinnar á forsendum sérfræðings-
ins. Eða sjá sérfræðingarnir bara
fyrir sér nýja tekjulind við launað
trúboð í úthverfum? Og enn er ég
ekki viss. En náttúruótti, hvað er
nú það? Þetta nýyrði má nota til að
reyna að lýsa skilningi mínum á út-
þenslustefnu listframleiðenda, lista-
verkavíxlara og listsérfræðinga.
Getur verið að þeir séu beinlínis
óttaslegnir ef þeir finna sig á
ströndu án manngerðra hluta?
Álíka heilkenni er alþekkt í dýra-
ríkinu. Mörg dýr míga til að mynda
víðsvegar um sitt umráðasvæði og
hendi það síðan að eitthvert þeirra
rambi óvart út fyrir merkt svæði og
finni ekki lengur hlandlyktina sem
það eða önnur úr þess flokki hafa
skilið eftir, þá verður dýrið ótta-
slegið og fyllist vanlíðan. Getur
þetta verið skýring? Enn og aftur
er ég ekki viss, kannski er skýr-
ingin miklu einfaldari þ.e. að sér-
fræðingarnir eru búnir að átta sig á
því að þeir hafa fjarlægst gráa al-
múgamanninn svo mjög að „pöpull-
inn“ skilur ekki lengur „bofs“ í
hvað þeir eru að fara og kærir sig
því ekki um afurðir sérfræði-
mennskunnar inni í hverfunum sín-
um, því er nauðsyn fyrir áframhald-
andi listútgerð að finna ný mið …
hvar gætu þau verið, jú úti í nátt-
úrunni.
Ég óttast að sérfræðingarnir
muni reyna að sjá okkur fyrir sífellt
fleiri stórkostlegum verkum. Einn
vill risahúfu á Esjuna, það verður
væntanlega aldrei, en myndum við
vilja eitthvert stórvirkið t.d. framan
í Úlfarsfellið? Ég er viss um að ein-
hver spekingurinn er þegar búinn
að fá þá hugmynd og þarf bara að
selja hana í hendur sérfræðing-
anna. Nú þegar eigum við ljós-
mengandi furðuverk uppi á Sand-
skeiði sem reyndar styður
kenninguna um náttúruóttann.
Steinsúlur víðsvegar um Viðey og
ýmislegt fleira misslæmt, sumt
sjálfsagt meinlaust. En að listin sé
svo heilög að ekki megi gera tillögu
um aðra staðsetningu á þessum
skúlptúr er fulllangt gengið. Kæri
EFI, það var gerð skrifleg kurteis-
isleg beiðni til þeirra aðila sem með
valdið fara um að finna verkinu
nýja staðsetningu. Þá fyrst byrjaði
ballið, og þú fórst að dansa. Hver
er mesti hatarinn?
Ekki meir að sinni.
Listdýrkun eða náttúruótti?
Jón Baldur Hlíðberg
skrifar um listaverk, umhverfi
og sérfræðinga ’Eins og oft vill verðaþegar menn hefja dans
á röngum fæti fer dans-
inn út um víðan völl og
þannig fór nú fyrir
Einari.‘
Jón Baldur Hlíðberg
Höfundur er teiknari.
HUGVEKJA