Morgunblaðið - 14.12.2003, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Uppboð til styrktar
Krabbameinssjúkum börnum
Sunnudaginn 14. desember kl. 16.00
verður haldið uppboð í Nike-búðinni,
Laugavegi 6, á árituðum íþróttatreyjum.
Allur ágóði af uppboðinu mun renna til
Félags krabbameinssjúkra barna.
Þeir íþróttamenn sem m.a.
hafa gefið áritaða treyju eru:
Jóhannes K. Guðjónsson, Jay Jay Okocha,
Þórður Guðjónsson, Youri Djorkaeff,
Ólafur Ingi Skúlason, Ólafur Stefánsson.
VÍST er að hvorki þarf að kynna
höfund þeirrar ævisögu sem hér
um ræðir né þann sem fjallað er
um. Hannes Hólmsteinn Gissurar-
son segist lengi hafa gengið með
það í maganum að skrifa um Hall-
dór Kiljan Laxness, en upphaflega
hafi ætlunin verið sú að beina
sjónum að pólitískum hugmyndum
skáldsins og stjórnmálaafskiptum.
Síðan hafi hann komist að raun um
að ævisaga Halldórs væri kjörið
viðfangsefni. „Skýringin er auðvit-
að sú að Halldór er svo áhrifamik-
ill,“ segir Hannes. „Ég er þeirrar
skoðunar að hann hljóti að teljast
einhver mesti Íslendingur 20. ald-
arinnar.“
Hannes kveðst hafa viljað fjalla
um Halldór af öfgaleysi og án
þeirrar dýrkunar sem einkennt
hafi umfjöllun margra um skáldið.
En um leið hafi hann kappkostað
að fjalla um Halldór af góðvild,
skilningi og samúð. „Það sem ég
reyndi að gera var umfram allt að
skrifa lipran og læsilegan texta,
velja úr það sem væri fróðlegt og
skemmtilegt í ævi Halldórs. Ég
gerði það með því að skoða öll
skjöl sem ég gat fundið, bæði hér
á Íslandi og erlendis, og ýmsar
bækur þar sem nafn Halldórs
kemur fyrir. Úr þessu reyndi ég
að smíða sæmilega læsilega heild.“
Halldór, Kiljan og Laxness
Eins og fram hefur komið verð-
ur verk Hannesar í þremur bind-
um og kveðst hann hafa byrjað á
því að skrifa uppkast að þeim öll-
um. Fyrir tveimur árum hafi hann
farið að vinna markvisst að fyrsta
hlutanum, sem ber titilinn Halldór.
Þar er fjallað um fyrstu þrjátíu ár-
in í lífi skáldsins. „Meginstefið í
því bindi er ástin og þroskinn.
Togstreitan í sál skáldsins um það
hvort hann eigi að helga líf sitt
listinni eða hvort hann eigi að
stunda veraldlegri iðju, eða jafnvel
hvort hann eigi að ganga í klaust-
ur. Í öðru bindinu, Kiljan, segir frá
baráttu hans fyrir viðurkenningu
og frama, baráttu hans fyrir því
sem hann taldi vera betra þjóð-
félag. Þannig að við getum sagt að
annar hlutinn, sem fjallar um árin
1932 til 1952, sé baráttusaga.
Þriðja bindið, Laxness, sem spann-
ar árin frá því hann verður fimm-
tugur og þar til hann fellur frá ár-
ið 1998, þegar hann fær
Nóbelsverðlaunin og situr á frið-
arstóli á Gljúfrasteini, fjallar síðan
um viðurkenninguna eða sigur-
gönguna.“
Í leit að sjálfum sér
Hannes segir að sá hluti ævi
Halldórs sem fjallað er um í fyrsta
bindinu einkennist af leit hans að
sjálfum sér. „Halldór er að velta
því fyrir sér hvort hann eigi að
vígjast þessum heimi eða ekki og
hann kynnist ýmsum nýjum
stefnum og straumum. Hann verð-
ur kaþólskur og kastar síðan kaþ-
ólskunni, hann kynnist ýmsum
konum og reynir fyrir sér sem rit-
höfundur í Danmörku aðeins
sautján ára gamall. Og í Vestur-
heimi reynir hann að verða kvik-
myndahöfundur. Þetta tekst nú
ekki eins vel og hann hafði vonað.
Þannig að segja má að eitt meg-
instefið í þessu bindi sé að enginn
verður óbarinn biskup.
Í bókinni er sagt frá ýmsum for-
vitnilegum atburðum, eins og trú-
lofun Halldórs og Helgu Jóhanns-
dóttur árið 1920, sem slitnaði upp
úr tveimur árum síðar við drama-
tískar aðstæður. Sagt er frá mis-
heppnaðri vesturför hans skömmu
eftir það, þegar honum var ekki
hleypt inn í Bandaríkin og hann
varð að sigla aftur til Evrópu á
sama skipi. Þá er sagt frá ást-
arævintýrum Halldórs árin 1921
og 1924 í Flatey á Breiðafirði og
ævintýralegum ferðum hans korn-
ungs og bláfátæks um alla Evrópu,
allt niður til Sikileyjar, svo nokkuð
sé nefnt,“ segir Hannes.
„Í lok þessa bindis er Halldór
orðinn þroskaður rithöfundur sem
er búinn að gera upp við sig að
hann ætlar að starfa á Íslandi og
skrifa á íslensku, en vill auðvitað
gjarnan slá í gegn á erlendri
grundu. Salka Valka er fyrsta
þroskaða skáldverkið hans, en
seinni hluti sögunnar kom út á þrí-
tugsafmæli Halldórs, 23. apríl
1932.“
Ástarþríhyrningur endurtekið stef
í verkum Halldórs
Höfundurinn segir það hafa
runnið upp fyrir sér við rannsókn-
ir á ævi Halldórs hvað hann hafi
verið margbrotinn og flókinn per-
sónuleiki. Hann hafi einnig komist
að því að margt í skáldverkum
Halldórs sé endurspeglun á atrið-
um úr lífi hans. „Svo ég nefni eitt
dæmi átti Halldór góða vinkonu
sem var gift og var með honum á
Þingvöllum sumarið 1924. Í Vef-
aranum mikla frá Kasmír gerist
það einmitt að Steinn Elliði er með
Diljá, sem er þá gift, á Þingvöllum.
Þetta er hliðstæða. Svo set ég
fram þá tilgátu að Steinn Elliði sé
settur saman úr þremur mönnum:
Í útliti og í framkomu sé hann eins
og Davíð Stefánsson, að eðlisein-
kenni hans séu að sumu leyti Jó-
hanns skálds Jónssonar og í þriðja
lagi er hann auðvitað sjálfsmynd
Halldórs sjálfs.
Eitt er athyglisvert, bæði í Vef-
aranum og í mörgum síðari verk-
um Halldórs. Það er alltaf sami
ástarþríhyrningurinn í þeim. Hann
er dálítið frábrugðinn hefðbundn-
um ástarþríhyrningum vegna þess
að hann felst í því að piltur elskar
stúlku og stúlka elskar pilt, en
pilturinn elskar hugsjón jafnvel
enn meira en stúlkuna og yfirgefur
þess vegna stúlkuna. Til dæmis
sjáum við þetta gerast með Stein
Elliða og Diljá. Steinn Elliði elsk-
ar Diljá og hún elskar hann, en
Steinn Elliði yfirgefur Diljá og fer
í klaustrið. Við sjáum að Ólafur
Kárason yfirgefur sínar meyjar og
helgar líf sitt skáldskapnum.
Bjartur í Sumarhúsum sinnir ekki
konum sínum eða stjúpdóttur,
heldur er upptekinn af sveitabú-
skapnum. Arnas Arnaeus er annað
slíkt dæmi, hann elskar Snæfríði
Íslandssól og Snæfríður elskar
Arnas, en eigi að síður yfirgefur
Arnas Snæfríði fyrir bækur Ís-
lands. Og sama er að segja um
meginstefið í Paradísarheimt og í
Gerplu, þar sem Þormóður Kol-
brúnarskáld elskar konu sína og
hún hann, en Þormóður yfirgefur
hana fyrir hetjuhugsjónina og
hefndarskylduna. Þess vegna held
ég að ástin skipti mjög miklu máli
í verkum skáldsins. Allar bækur
„Allar bækur Hall-
dórs eru ástarsögur“
Hannes Hólmsteinn Gissurarson segir að fyrsta bindi verks hans um Halldór
Kiljan Laxness fjalli um ástina og þroskann. Aðalheiður Inga Þorsteins-
dóttir ræddi við Hannes um umdeilda ævisögu nóbelskáldsins.
Guðmundur Bergkvist
Hannes Hólmsteinn Gissurarson á slóðum Halldórs Kiljans Laxness, á Rauða
torginu í Moskvu.
Halldór Kiljan Laxness eftir heim-
komuna frá Sikiley árið 1926, með
barðastóran hatt og hornspangagler-
augu.
’ Segja má að eittmeginstefið í þessu
bindi sé að enginn
verður óbarinn
biskup, ‘
Laugavegi 54,
sími 552 5201
Jólakjólar
Stærðir 36-46