Morgunblaðið - 14.12.2003, Blaðsíða 43

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 14. DESEMBER 2003 43
1.
Ein er sú íþrótt, ef íþrótt skyldi
kalla, sem hefur sérstöðu meðal
allra íþróttagreina, en það eru
hnefaleikar (einnig nefndir box með
erlendu tökuorði). Í
hnefaleikum stefnir
keppandinn með vilja
að því að meiða and-
stæðing sinn, valda
honum sársauka og
líkamstjóni, einkum
með höggum á höfuð.
Oft hljótast af leikum
þessum stórslys, þegar
augu lemjast til blindu
eða höfuðkúpa brotn-
ar; og staðtölur sýna
að þeir sem miklum ár-
angri ná í hnefaleikum
og fá nöfn sín skráð í
heimsmetabækur,
hljóta fyrr eða síðar að gjalda
frægðina með skemmdum á ýmsum
líffærum, einkum á heilanum.
Sálfræðingar segja okkur að í
mannlegu eðli búi ýmsar frum-
stæðar eða dýrslegar hvatir, og þyk-
ir það sannast á mörgum voðaverk-
um sem unnin hafa verið í heiminum
á liðnum tímum og enn eru framin á
vorum dögum. Líklega getum við,
mörg okkar að minnsta kosti, sann-
reynt þetta ef við skyggnumst djúpt
inn í hugskot okkar sjálfra. En þá er
það hlutverk okkar sem köllumst
vera siðmenntaðir menn að bæla
slíkar hvatir, hafa stjórn á þeim og
beina þeim inn á heilbrigðar eða
skaðlausar brautir. Og svo lengi sem
sögur herma hafa þjóðfélög veraldar
reynt að hafa hemil á ýmsum skað-
vænlegum athöfnum manna með því
að setja lög og reglur sem banna
slíkar illgjörðir: „Þú skalt ekki stela,
þú skalt ekki mann deyða …“
Ein þeirra meingjörða sem sið-
vænir menn líta óhýrum augum á
vorum dögum eru hnefaleikarnir.
Þeir sem best mega um skaðsemina
dæma, svo sem læknar og aðrir
þjónar heilbrigðinnar, hafa um
langa tíð barist fyrir því að þessi
óhæfa yrði af ráðin með öllu. Fyrir
allmörgum árum voru Svíar, sú
mikla menningarþjóð, komnir vel á
veg með að setja lögbann á leika
þessa. En þá urðu þeir fyrir þeirri
ógæfu að eignast mann sem þótti
vera þvílíkur garpur í barsmíðum að
hann komst í flokk afreksmanna á
mælikvarða heimsins. Og þá var
ekki að sökum að spyrja, óðara
blinduðust Svíar af frægðarljóm-
anum, enginn þar í landi minntist
framar á bann við boxinu. Að vísu
var Ingimar hinn sænski fljótlega
barinn niður í gólfið af bandarísku
vöðvatrölli, og er hann úr sögunni;
en þá höfðu hnefadýrkendur í Sví-
þjóð aftur fengið byr í seglin, og
„íþróttin“ var orðin föst í sessi.
Íslendingar hafa hinsvegar aldrei
verið nærri því að eignast heims-
meistara í hnefaleikum fremur en í
flestum öðrum íþróttagreinum, og
því tókst friðarmönnum, sem áður
fyrr voru í meirihluta á Alþingi, að
fá lögfest bann við þessum bardaga-
leik. Fyrir þessa samþykkt hlutu
þeir, og íslenska þjóðin öll, hrós frið-
armanna um víða veröld eins og
maklegt var. Munu flestir hafa
vænst þess að nú væru hnefaleikar
með öllu brottrækir af landi voru.
Erlendir friðarmenn horfðu til okk-
ar með aðdáun, töluðu um lögbann
okkar sem loflegt eftirdæmi og
börðust fyrir samskonar lagagjörn-
ingum í sínum heimalöndum.
En friðurinn entist aðeins um
nokkurra ára skeið. Pústravinir
upphófust á nýjan leik og reyndu
hvað eftir annað að fá Alþingi til að
afnema bardagabannið. Og á næst-
síðustu setu þingsins vöktu pústra-
vinir hnefaleikamálið enn upp og
tókst loks með fagurgala og þrot-
lausu suði að fá samþykkta nýja
heimild fyrir hnefaleikunum. Svo
var látið heita sem um væri að ræða
sérstaka tegund af boxi, göfuga eða
meinlausa, sem þeir kalla „ólymp-
íska hnefaleika“ sem ekki væru
hættulegir lífi manna og líffærum
eins og gamla aðferðin. En höggin
eru þau sömu og tilgangurinn er sá
sami: að meiða andstæðinginn og að
kynda undir dýrslegu
eðli keppenda og
áhorfenda. Hnefaleikar
hafa sama ætlunarverk
sem skylmingaleikar
Rómverja í gamla daga
þegar afbrotamenn og
ófrjálsir þrælar voru
látnir berjast til ör-
kumla eða bana til
augnayndis fyrir hinn
hálfvillta borgarmúg.
En nú hefur komið í
ljós að sú aðferð sem
nýju lögin heimila er
einnig háskaleg: Í op-
inberri keppni sem
fram fór í Vestmannaeyjum fyrir
nokkrum dögum var ungur maður
lostinn rothöggi með þeim afleið-
ingum að blóð rann inn á heila hans,
og mátti litlu muna að hann léti lífið
á stundinni. Hann var fluttur milli
heims og heljar til Reykjavíkur þar
sem fimum læknum tókst að bjarga
lífi hans – að minnsta kosti um sinn;
en þegar þetta er ritað liggur hann
enn á sjúkrahúsi í nákvæmri gæslu
hjúkrunarfólks.
Áður en atleikur manndýranna
fengist lögfestur á Alþingi gengu
margir friðflytjendur fram fyrir
skjöldu, brýndu mál sitt og höfðu
uppi skynsamlegar fortölur. Í þeim
flokki voru einkum læknar; þeir
hvarvetna í heiminum baráttumenn
á móti hnefaleikum eins og fyrr er
getið og vænta má. Þeir mega gerst
um dæma, því það kemur í þeirra
hlut að tjasla í ofbeldismennina þeg-
ar búið er að berja þá sundur og
saman. Þrír læknar eru mér sér-
staklega í minni sem fluttu frið-
arboðskapinn af þekkingu og mann-
kærleika: Árni Björnsson, Katrín
Fjeldsted og Ólafur Hergill Odds-
son. Þess hefði mátt vænta að al-
þingismenn legðu hlustir við orðum
Katrínar þar sem hún var í þeirra
hópi, fulltrúi fyrir stærsta stjórn-
málaflokk þjóðarinnar. En svo virt-
ist sem þeir hefðu korktappa í eyr-
um þegar Katrín reyndi að brýna
raust sína; og í næstu alþingiskosn-
ingum var henni goldin fram-
hleypnin með því að fella hana brott
af þinginu. Hollvinir hrottanna vildu
ekki heyra neina kvenlega kvein-
stafi í hásölum karlmennskunnar.
Enn er ótalinn einn geigvænlegur
háski sem fylgir hnefaleikum: Þeir
menn sem þá hafa lært og iðkað eru
allfúsir að beita þeim þegar þeir
reiðast og vilja lúskra á óvinum sín-
um. Þá geta þeir barið andstæðing-
inn, sem sjaldnast hefur lært hina
„göfugu“ hnefaíþrótt, af sérstakri
fimi og áhrifamætti án þess að sá
ólærði komi vörnum við. Og raunar
er engu betra þótt sá sem fyrir árás-
inni verður kunni nokkuð fyrir sér í
hinum lærðu handalögmálum; ein-
vígið verður bara enn langstæðara
og blóðugra þegar hnefafautinn fær
endurgjald í sinni eigin mynt.
Kannski er þetta háskalegasta af-
leiðing hnefaleikanna þótt ekki sé
oft um hana rætt. Í slíkum höggorr-
ustum eru engir hanskar eða hjálm-
ar til hlífðar; berir hnúarnir eru
látnir dynja uns beinin brotna og
blóðið flýtur. Ég hef heyrt ýmsar
frásagnir af slíkum atrennum þar
sem þjóðkunnir menn hafa átt hlut
að máli. Sjálfur varð ég ungur vitni
að einum slíkum hnúabardaga sem
er efni til þessa greinarkorns og
sem lýst verður hér á eftir.
2.
Ég er fæddur og upp alinn í sveit á
Norðurlandi, fjarri allri áflogatækni
nútímans. Að sjálfsögðu tók ég þátt
í margskonar sveinaleikum og tusk-
aðist við jafnaldra mína eftir því
sem kraftar leyfðu. Skotbardaga
háðum við með heimagerðum
byssum af tré og höggorrustur með
trésverðum, en höfðum potthlemma
fyrir skildi. Aldrei meiddist nokkur
svo orð væri á gerandi í leikum okk-
ar, enda giltu nokkur óskráð, en þó
óhagganleg lögmál til varúðar í
áflogum og bardögum, meðal annars
þessi:
1) Aldrei má kasta grjóti.
2) Aldrei má reyta hár andstæðings.
3) Aldrei má meiða nef, augu eða
önnur viðkvæm líffæri.
4) Aldrei má sparka í fallinn and-
stæðing.
Á ungum aldri var ég settur til
náms í Laugaskóla í Reykjadal. Ég
var langyngstur allra nemenda og
því vanhæfur til að taka þátt í áflog-
um eða öðrum aflraunum sem skóla-
sveinar þreyttu stöku sinnum. En
ég fylgdist með því sem fram fór, og
það kom aldrei fyrir að nokkur
meiddist í þessu tuski svo að orð
væri á gerandi. Og enginn þessara
ungu Laugasveina hafði lært hnefa-
leika, taki menn eftir því!
Eftir tveggja vetra vist á Laugum
settist ég í þriðja bekk Mennta-
skólans í Reykjavík, fimmtán vetra
að aldri. Ekki var algengt að sveinar
flygjust á í þeim skóla, enda hittust
nemendur þar aðeins í kennslu-
stundum, og einnig á stöku kvöld-
fundum þar sem hugurinn beindist
að öðru en áflogum. Þó var ein und-
antekning, en það var svonefndur
„gangaslagur“ sem var fastur liður í
skólalífinu. Í frímínútum var öllum
nemendum skylt að fara út úr skóla-
stofunum, og hafði rektor falið
sjöttabekkingum að sjá um að því
boði væri hlýtt. Þá var það leikur
námssveina í neðri bekkjum að lát-
ast vera ófúsir til útgöngunnar, en
hinir eldri höfðu það hlutverk að
ryðja þeim út úr stofunum. Þeir sem
stærstir voru og sterkastir í sjötta
bekk mynduðu síðan varnarvegg
fyrir þveran gang á neðstu hæð
skólans, en neðribekkingar reyndu á
móti að brjóta sér leið inn í ganginn
og stofurnar. Gerðust við þetta
áhlaup allmikil og ruðningar, en
aldrei var pústrum beitt, og örsjald-
an urðu menn fyrir nokkrum áföll-
um. Fyrir kom að hinir yngri fengu
rofið skjaldborgina og troðist inn í
sína skólastofu, og voru þeir eftir
það friðhelgir innan dyra.
Einhverju sinni bar svo við þegar
vörn lögregluliðsins hafði bilað að
tveir námssveinar stóðu allt í einu
öndverðir á miðjum ganginum. Ann-
ar var sjöttabekkingur, mikill vexti
og sýnilega rammur að afli; hinn var
í fjórða bekk, góður meðalmaður á
hæð og dálítið kunnur sem fim-
leikamaður. Ég þekkti hann vel,
enda var hann aðeins einum bekk á
undan mér í skólanum; glaðvær pilt-
ur og skemmtinn. Þessir skólabræð-
ur mínir eru nú báðir andaðir, og af
hlífðarsemi við minningu þeirra
nefni ég þá ekki sínum réttu nöfn-
um; segjum að sá stóri hafi heitið
Óttar, en hinn smávaxnari Guð-
mundur. Skiptir nú engum togum,
þeir setja sig í stellingar og búast til
bardaga.
Ég sá þegar í stað að það voru
hnefaleikar sem þarna skyldu
þreyttir. Ég hafði séð aðfarir þessar
í bandarískum kvikmyndum og vissi
nokkurn veginn hvernig þær fara
fram. Einnig hafði ég séð grimma
hana berjast heima í sveitinni og
minntist gjörla hvernig þeir höguðu
sér: Þeir hölluðu sér fram, teygðu
hálsinn og tinuðu höfðinu; síðan
hoppuðu þeir til atlögu þegar
minnst varði og hjuggu með gogg-
inum í háls eða höfuð andstæðings-
ins; helst reyndu þeir að gogga í
augun. Og skólasveinarnir líktust
víghönunum, nema hvað þeir notuðu
hendurnar í staðinn fyrir gogginn.
Þeir stikluðu fótum, lutu fram og
horfðu upp á við, krepptu hnefa og
terrðu arma eftir settum reglum,
albúnir hvort sem vera skyldi til
varnar eða sóknar. Ég þóttist óðara
sjá að þeir væru báðir alvanir box-
arar, hreyfingarnar sýndu að þeir
kunnu þessa íþrótt út í hörgul.
Skólasystkini þeirra hörfuðu frá
til að veita keppendunum nóg svig-
rúm, og horfðu með æsingi á upp-
rennandi einvígi. Sjálfur hopaði ég
út í horn og húkti þar óhultur meðal
annarra áhorfenda. Og síðan tóku
hnefarnir að skjótast fram og högg-
in að dynja, ýmist á brjóst eða höf-
uð. Í fyrstu náði Guðmundur að
koma nokkrum fimlegum höggum á
Óttar, en ekki nógu þungum; og við
þetta var sem Óttar espaðist í sókn-
inni og gætti sín betur í vörninni. Þá
kom líka í ljós að hann hafði algera
yfirburði í einvíginu; hann var bæði
stærri og sterkari, og Guðmundur
náði sjaldan að snerta hann með sín-
um ofstuttu armleggjum. En Guð-
mundur var gripinn æði og ofsa,
hann vildi ekki gefast upp, hann
kunni að boxa og skyldi sýna það;
einbeittur á svip hélt hann hinum
réttu varnarstellingum boxarans og
þoldi höggin af óbilandi staðfestu.
En nú hafði Óttar þrautprófað yf-
irburði sína og sýndist lítið þurfa
fyrir bardaganum að hafa. Hann
gætti þess að halda Guðmundi í
hæfilegri fjarlægð með vinstra
handlegg og veitti honum síðan
voðaþung högg hvert af öðru með
hægra hnefanum. Hverju höggi
fylgdi hann eftir með kipringi í aug-
um og grimmdarlegum herpingi í
svip. Oftast barði hann Guðmund í
andlitið – á nefið, munninn, hökuna,
vangann og augabrúnirnar. Brátt
tók blóðið að streyma úr nösunum,
varirnar sprungu og hægri brúnin
rifnaði og hékk niður fyrir augað.
Eftir nokkra stund var allt andlitið
orðið eins og eitt eldrautt blæðandi
sár.
Úr mér sjálfum var nú allur
spenningur horfinn, og ég hnipraði
mig saman sem fjærst ég gat, gagn-
tekinn af ógn og hryllingi – og með-
aumkun með Guðmundi skólabróður
mínum sem hlaut að þola slíka mis-
þyrmingu í hugrekki sínu. Þessi
stóri fantur drepur hann, hugsaði
ég, hann hættir ekki fyrr en Guð-
mundur liggur dauður!
En einmitt í þessu vetfangi rudd-
ust bekkjarbræður Guðmundar
fram á milli bardagamannanna og
skökkuðu leikinn. Þeir gripu undir
arma félaga síns og drösluðu honum
á braut, og sást hann ekki framar
þann daginn. Skólastarfið hélt
áfram eins og ekkert hefði í skorist,
með kennslustundum og frímínútum
til skipta fram undir kvöld.
En heimur hins unga sveita-
drengs var ekki samur eftir atburði
þessa skólamorguns.
Siðareglur bernskunnar, sem
hann hafði haldið að væru algilt
náttúrulögmál, höfðu verið brotnar í
rúst, og nú var því líkast sem hann
hefði ekki lengur fast land undir fót-
um.
Í fyrsta skipti á ævinni hafði hann
kynnst grimmd heimsins, villidýrið í
manninum hafði brotist úr viðjum
og opinberast fyrir sjónum hans í
allri sinni ógn.
Og æ síðan hefur hann haft við-
bjóð á hnefaleikum, sem hann veit
að eru einvörðungu skálkaskjól
grimmdarinnar, útrás fyrir dýrseðli
mannsins, þótt reynt sé að skreyta
þá með nafni drengilegra íþrótta.
Með hnúum og hnefum –
æskuminning úr menntaskóla
Jónas Kristjánsson
skrifar um hnefaleika ’Hollvinir hrottannavildu ekki heyra neina
kvenlega kveinstafi í há-
sölum karlmennsk-
unnar.‘
Jónas
Kristjánsson
Höfundur er íslenskufræðingur
ættaður frá Fremstafelli.
tíðkast hefur í skipaskoðunum hér á
landi, en jafnframt skoða vel hvaða
möguleikar eru í stöðunni. Eftirfar-
andi gæti verið valkostur:
1) Flokkunarfélög taki yfir
búnaðarskoðun í flokkuðum skip-
um ef eigandi æskir þess.
2) Siglingastofnun heldur áfram
skoðunum í óflokkuðum skipum.
3) Með skírskotun til nýrra skipa
verði gerð krafa um að skip yfir 24
m í skráningarlengd frá og með
ákveðnum tíma verði í flokki.
4) Minnstu bátar þurfi ekki sérstaka
,,hreinlætisskoðun“, þar með verði
aflétt árlegri kvaðabundinni skoð-
un. Þess í stað gæti komið eftirlit
Fiskistofu sem er með virkt eft-
irlit í höfnum landsins.
Varðandi atriði 1) þá hefur áður
komið fram að stjórnvöld víða, þ.e.
fánaríkið, framselja til flokk-
unarfélaga búnaðarskoðun, þar inni-
falið er skoðun á fjarskiptabúnaði.
Því skyldi það ekki vera framkvæm-
anlegt í fiskiskipum á sömu for-
sendum. Hvað varðar búnaðarskoð-
un má vitna til þess sem Páll
Kristinsson verkfræðingur, Lloyd’s
Register á Íslandi, ritar í Skrúfuna
1990: ,,Auk hefðbundinna skoðana
hafa flokkunarfélögin mjög góða að-
stöðu til að taka að sér lögbundnar
skoðanir um allan heim, byggðar á
stöðlum (reglum) viðkomandi ríkis
þar sem skipið kemur til hafnar. Það
hefur mikla kosti í för með sér að
hafa einn aðila (flokkunarfélag)
ábyrgan fyrir þessu tæknilega eft-
irliti með skipinu, þ.e. bæði reglu-
bundnum- og lögbundnum skoðunum
á meðan á byggingu skips stendur og
eins allan endingartíma þess.“
Að byggja upp færni
Flokkunarfélögin eru með sínar regl-
ur og staðla stöðugt í endurskoðun.
Það gerist með stöðugu flæði upplýs-
inga og reynslu milli hinna mörgu
eininga sem mynda eitt flokk-
unarfélag. Þau starfrækja rannsókn-
arstofur, ráðgjafarfyrirtæki, safna
miklu magni tölfræðilegra upplýs-
inga er varða skip, búnað, siglingar
og sjóslys, sumt af því beint komið
frá sérhæfðum skoðunarmönnum.
Fyrirhugað breytt skoðunarferli
virðist ekki til þess fallið að byggja
frekari brýr milli skipasviðs, gæða-
sviðs og skoðunarsviðs Siglingastofn-
unar, fá nauðsynlegt flæði á milli
sviða. Þvert á móti er verið að klippa
á slíkt flæði með því að afleggja skoð-
unarsviðið, slíta menn úr tengslum
við umhverfið. Þó á skoðunarsvið að
vera til staðar til að fylgjast með nýju
skoðunaraðilunum, sjá um hafnarrík-
iseftirlit. Net sem byggt hefur verið
upp um landið í formi umdæm-
isskrifstofa á að leggja niður. Þó á
partur af því að vera áfram.
Spyrja mætti hvaða svonefndar A-
stofur eru til staðar, sem hafa byggt
upp færni og getu til að annast heild-
arskoðanir skipa. Greinarhöfundur
hélt að tilskipun Evrópusambandsins
nr. 94/57/EB hefði gildi hér á landi,
þar sem fjallað er um viðurkenndar
stofnanir, kröfur sem gerðar eru
samkvæmt viðaukum A og B o.s.frv.
Ekki verður farið nánar út í það hér.
Lokaorð
Niðurstaða mín er sú að það er ekki
verið að nýta þá aðila rétt sem fyrir
eru í skipaumhverfinu og geta annast
skoðanir. Þá er verið að fjölga aðilum
sem eiga að sinna því sem kalla
mætti heildarskoðun skipa, ekki
fækka. Það hafa ekki verið færð nein
rök fyrir því að þessi breyting leiði til
einfaldari og betri þjónustu, meiri
skilvirkni o.s.frv. Þessi breyting hef-
ur ekkert með langtímaáætlun um
öryggismál sjófarenda að gera að
mínu áliti. Þá eru flestir viðmæl-
endur mínir sammála um að þessi
breyting hefur aukinn kostnað í för
með sér, en það er efni í aðra grein.
Ég vil beina því til stjórnvalda sem
hafa með þennan málaflokk að gera
að flýta sér hægt og vanda sig í þeim
skrefum sem stigin verða. Ástæða
væri til að efna til faglegrar ráð-
stefnu um skipaskoðanir, þar sem
málefnið væri reifað frá öllum hlið-
um.
Höfundur er sjálfstætt starfandi
skipaverkfræðingur.