Morgunblaðið - 12.03.2004, Blaðsíða 39

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. MARS 2004 39
Í VIKUNNI afhenti Heimdallur
menntamálaráðherra hugmyndir
og vangaveltur félagsins í mennta-
málum. Skólagjöld á háskólastigi
skipa þar nokkurn
sess enda ber að
fagna þeirri umræðu
sem nýr mennta-
málaráðherra hefur
komið af stað í þeim
efnum. Það er þó
nokkurt áhyggjuefni
greinarhöfundar
hversu taugastrekktir
vinstri menn eru þeg-
ar kemur að mál-
efnalegri umræðu um
hvort taka eigi upp
skólagjöld við Há-
skóla Íslands.
Skrattinn var mál-
aður á vegginn í
skipulagðri mennta-
sókn Samfylking-
arinnar í janúar.
Sóknin til menntunar
var þó ekki öflugri en
svo að við lestur er-
inda nokkurra Sam-
fylkingarmanna var
ekki unnt að sjá nein-
ar lausnir á vanda-
málum HÍ heldur ein-
ungis innantómar upphrópanir.
Mörður Árnason hafði fögur orð
um samferðamenn sína í Samfylk-
ingunni og sagði m.a. ,,Við viljum
gefa og þiggja í umræðu um fram-
tíð Háskólans og um mennta-
samfélag framtíðarinnar. Við erum
mætt á svæðið.“ Því var ekki að
leyna að Mörður var mættur á
svæðið en tómhentur þótti grein-
arhöfundi þingmaðurinn. Engar
lausnir á fjárhagsvanda HÍ bar
Mörður á borð.
Kostir skólagjalda
Benda má á nokkra augljósa kosti
skólagjalda. Í fyrsta lagi munu
skólagjöld við HÍ auka ráðstöf-
unarfé skólans og styrkja hann þar
með í samkeppni við aðra háskóla.
Í annan stað munu skólagjöld ekki
hegna almennum skattgreiðendum
líkt og raunin er með síauknum
fjárútlátum hins opinbera til HÍ.
Engum ætti að dyljast að sam-
keppnishæfni Háskóla Íslands er
ábótavant. En hvernig má nálgast
það fé sem vantar til að gera Há-
skóla Íslands samkeppnishæfan?
Tvær leiðir eru í stöðunni: Annars
vegar sú hugmynd vinstri manna
að skattgreiðendur skuli borga
hærri skatta sem renni til HÍ og
hins vegar hugmyndin að stúdentar
HÍ, sem hafa beinan hag af kennsl-
unni, greiði fyrir menntun sína.
Menntun er fjárfesting ein-
staklingsins í eigin framtíð.
Í þriðja lagi munu skólagjöld
auka kostnaðarvitund stúdenta.
Um leið og stúdentar gera sér
grein fyrir og taka þátt í þeim
kostnaði sem liggur að baki mennt-
un sinni, má ætla að námið verði
hnitmiðaðra og tíma sé ekki sóað til
einskis. Nemendur munu í auknum
mæli vanda betur val á námi sínu
og leggja sig meira fram í náminu.
Í dag er stór hluti nema sem skráir
sig til náms óákveðinn og oft er það
svo að skráningar úr námskeiðum
eru yfir 50% og þá jafnvel í 400
manna námskeiðum. Ljóst má vera
það óhagræði sem felst í því að
skipuleggja kennslu út frá röngum
upplýsingum um fjölda nemenda.
Jafnrétti til náms
Einhverjir hafa haldið því fram að
skólagjöld muni koma niður á jöfn-
um rétti til náms. Slíkar upphróp-
anir eiga ekkert skylt við jafnrétti
heldur miðast út frá jafnstöðu-
markmiðum vinstri manna.
Jafnvel hefur verið bent á að ein-
ungis efnað fólk muni sjá sér fært
að stunda háskólanám. Slíkar stað-
hæfingar eru hins vegar á litlum
rökum reistar og menn þurfa ekki
annað en líta til þeirra háskóla sem
reknir eru fyrir tilstilli einka-
framtaksins. Stúdentar einkarek-
inna háskóla hafa ólíkan bakgrunn
og hvergi hefur verið leitt í ljós að
þessir stúdentar hafi meira fé á
milli handanna en
stúdentar við Háskóla
Íslands. LÍN hefur
gert þeim, sem það
kjósa, kleift að fá lán
fyrir þeirri upphæð
sem er umfram innrit-
unargjöld við Háskóla
Íslands og þannig eytt
þeim hugsanlega mun
sem skapast gæti milli
háskólanna með skóla-
gjöldum. Auk þessa
hafa rannsóknir sýnt,
að ábati af há-
skólanámi er verulegur
hér á landi, jafnvel
þótt tekið sé tillit til
hugsanlegra skóla-
gjalda.
Fátt nýtt
undir sólinni
Nýleg rannsókn 13
stórra OECD ríkja
sem framarlega standa
í menntamálum leiddi í
ljós að átta þeirra inn-
heimta skólagjöld af
einhverju tagi – Bandaríkin, Ástr-
alía, Kanada, Ítalía, Japan, Hol-
land, Nýja Sjáland og Spánn. Þess
ber einnig að geta að miklar líkur
eru á að Þjóðverjar taki upp skóla-
gjöld í háskólum og Bretar hafa nú
nýverið samþykkt lög sem hækka
heimild háskóla til að innheimta
skólagjöld.
Enn fremur má geta þess að að-
gangur að háskólum þessara ríkja
er ekki talinn takmarkaður. Í Kan-
ada, Ástralíu og á Nýja Sjálandi
hefur jafnvel verið sýnt fram á að
stúdentum sem koma frá tekju-
minni heimilum hefur fjölgað tölu-
vert frá því sem áður var. Í Kanada
hefur þróunin auk þess orðið sú að
fleiri stúdentar koma nú frá tekju-
minni heimilum, þrátt fyrir allt að
tvöföldun skólagjalda.
Blair hækkar skólagjöld
Nýverið var í lög leitt í Bretlandi
að skólagjöld skyldu leyfð í rík-
isreknum háskólum. Fyrir margra
hluta sakir er áhugavert að skoða
þær umræður sem áttu sér stað
þar í landi. Ekki síst er það athug-
unarefni að það var vinstri stjórn
Tonys Blairs sem leiddi lagasetn-
inguna í gegn, þvert gegn þeirri
umræðu sem nú á sér stað meðal
vinstri manna hér á landi. Blair
sagði jafnframt í ræðu sinni á þingi
(í þýðingu greinarhöfundar): ,,Það
er ekkert plan B. Það er enginn
átakalaus valkostur þegar auka á
tækifæri og byggja upp betri
menntunarskilyrði fyrir fjöldann –
ekki aðeins fáa – án þess að einhver
þurfi að borga fyrir slíkt. Ég tel þá
leið sem við erum að setja fram
bera með sér mesta réttlætið – nýtt
samstarf á milli ríkisstjórnarinnar
og stúdenta sem hafa beinan hag,
sem leggja sitt af mörkum við
kostnaðinn en aðeins eftir að þeir
hafa útskrifast, í gegnum skatt-
kerfið, á grundvelli getu til að
greiða.“
Engum dylst að þetta er erfitt
mál. Eru það skattgreiðendur
landsins sem eiga að greiða fyrir
háskólanám samborgara sinna eða
stúdentar, sem hafa beinan hag af
betri menntunarskilyrðum sínum?
Svarið liggur í augum uppi. Sam-
keppnisvanda Háskóla Íslands má
leysa að verulegu leyti með sam-
vinnu við þá stúdenta sem þar
kjósa að sækja sér menntun. Sam-
vinna þessi mun gera ríkisrekinn
háskóla hæfari í samkeppni við
skóla hérlendis sem erlendis.
Skólagjöld
skaða engan
Heiðrún Lind Marteinsdóttir
skrifar um menntamál
Heiðrún Lind
Marteinsdóttir
’Skrattinn varmálaður á
vegginn í skipu-
lagðri mennta-
sókn Samfylk-
ingarinnar
í janúar.‘
Höfundur er í stjórn Heimdallar.
HEILSUHAGFRÆÐI er til-
tölulega ný námslína í meistaranámi
innan viðskipta- og hagfræðideildar
Háskóla Íslands. Með
tilkomu meistaranáms
í heilsuhagfræði býðst
starfsfólki í heilbrigð-
isgeiranum einstakt
tækifæri til að víkka
sjóndeildarhringinn og
auka við menntun sína.
Námið er hagnýtt og
fræðandi fyrir þá sem
sinna stjórnunar- og
sérfræðistörfum innan
heilbrigðisgeirans, þá
sem hyggjast leggja
stund á rannsóknir á
þessu sviði og aðra sem
áhuga hafa á hagnýtri
hagfræði. Um sjötíu
milljörðum er varið árlega til heil-
brigðismála hér á landi og er því
óhætt að segja að heilsuhagfræði sé
mjög mikilvæg sérgrein innan hag-
fræðinnar. Námið endurspeglar
metnað deildarinnar og er uppbygg-
ing þess miðuð við háskólann í York
á Englandi. Kennarar deildarinnar
sinna kennslu í meistaranáminu en
einnig er lögð áhersla á að fá góða
kennara frá útlöndum.
En hvað er heilsuhagfræði?
Heilsuhagfræði er sú undirgrein
hagfræðinnar sem fjallar um fram-
boð og eftirspurn eftir
heilbrigðisþjónustu.
Lögð er sérstök
áhersla á að meta ár-
angur þeirrar þjónustu
sem boðið er upp á sem
og félagslegan og pen-
ingalegan fórn-
arkostnað hennar.
Áhersla er lögð á
kostnað og ábata þjón-
ustunnar fyrir þjóðina í
heild fremur en fyrir
einstaka einstaklinga
og tekið er tillit til þjóð-
félagshátta og þjóð-
félagsþróunar.
Hvernig er skipulag námsins?
Námið er 45 einingar og skiptist það
þannig að nemendur taka 30 ein-
ingar í námskeiðum sem skiptast á
tvö misseri.
Náminu lýkur með 15 eininga
rannsóknarritgerð. Nemendur hafa
3 ár til að ljúka náminu. Nemendur
geta einnig valið að taka 60 eininga
nám en þá skrifa þeir 30 eininga
rannsóknarritgerð.
Fyrir hverja er námið?
Námið er hugsað fyrir þá sem lokið
hafa BS-prófi í viðskiptafræði eða
hagfræði. Þeir sem lokið hafa BS/
BA-prófi í öðrum deildum geta sótt
um inngöngu í sérstakt undirbún-
ingsnám sem tekur að jafnaði eitt ár.
Að því loknu geta nemendur hafið
meistaranámið í heilsuhagfræði.
Hvernig á að sækja um í meist-
aranámi í heilsuhagfræði?
Umsjónarmaður meistaranáms í
heilsuhagfræði er dr. Gylfi Zoëga,
prófessor og veitir hann allar upp-
lýsingar um námið. Hægt er að
senda fyrirspurnir á netfangið
gz@hi.is Einnig má hringja á skrif-
stofu deildarinnar í síma 525 4500.
Umsóknir skulu sendar til skrifstofu
Viðskipta- og hagfræðideildar. Með
umsókn þurfa að fylgja grein-
argóðar upplýsingar um námsferil,
starfsreynslu, fyrirhugað rannsókn-
arviðfangsefni og umsagnaraðila, sjá
nánar á www.viðskipti.hi.is
Meistaranám í heilsuhagfræði
Ásta Dís Óladóttir
skrifar um menntamál ’Námið er hugsað fyrirþá sem lokið hafa BS-
prófi í viðskiptafræði
eða hagfræði.‘
Ásta Dís
Óladóttir
Höfundur er aðjúnkt og kynningar-
fulltrúi viðskipta- og hagfræðideildar.
Haustmisseri Vormisseri
- Heilsuhagfræði I
- Þættir í tölfræði
- Atvinnuvegir
- Rekstrarumhverfi heilbrigðisstofnana
- Valgrein
- Heilsuhagfræði II
- Kostnaðar- og nytjagreining
- Líftölfræði
Tvær valgreinar
SKIPULAGSYFIRVÖLD
Reykjavíkur buðu nýverið til opins
borgarafundar í ráðhúsinu um til-
lögur að breyttu skipu-
lagi miðborgar, sem nú
eru í vinnslu á vegum
skipulags- og bygging-
arnefndar. Allur fór sá
fundur friðsamlega
fram, athugasemdir
borgaranna fáar og
meinlausar, og skilaboð
viðstaddra ca 1/2%
Reykvíkinga virtust
nokkuð skýr: Haldið
áfram yðar góðu verk-
um. Þetta endurspegl-
ast líka í umsögn fjöl-
miðla, sem allir lofa
framtakið. Er þá nokk-
uð frekar um málið að segja? Er ekki
öll frekari umræða þras eitt og nei-
kvæðni?
Sjálfur hef ég frá fyrri tíð nokkra
reynslu af samsvarandi fundum frá
háborðinu, hef komið að undirbún-
ingi þeirra og framkvæmd, og á þeim
vettvangi er tæknin greinilega enn í
dag óbreytt: Hópur manna, sem
þekkir lausn verkefnisins bærilega,
skýrir fyrirliggjandi tillögu í löngu
máli fyrir áheyrendum, sem enga
möguleika hafa fengið til að mynda
sér vitlega skoðun. Bent er á að málið
sé enn á vinnslustigi og einnig á
nokkur augljós atriði, sem betur
mega fara, og fundargestir síðan full-
vissaðir um að þar verði auðvitað úr
bætt. Síðan kallar maður til „hlut-
lausan sérfræðing“ sem segir nokk-
urnveginn það sama með breyttu
orðalagi og er sammála Birtingi Vol-
taires um að við lifum í heimi beztum
heima. Svo er orðið gefið frjálst,
menn beðnir stytta mál sitt og ræða
„aðalatriði“ þarsem fundartími sé
takmarkaður og hverri athugasemd
skal svara jafnóðum, svo ekki skapist
hætta á samfelldum umræðum.
Fundi slitið, kæru þegnar, takk fyrir
komuna.
Höfum í huga að ráðhúsfundurinn
fjallaði um gjörðan hlut. Umræðunni
var beint að einni hugmynd, án þess
að sýndar væru forsendur hennar, né
að hún væri rædd í samhengi við
þann fjölda annarra hugmynda, sem
settar hafa verið fram um skipulag
miðborgarinnar. Aldrei var skýrt
hvers vegna akkúrat þessi hluti hafn-
arsvæðisins er tekinn til vinnslu nú,
hverskonar starfsemi önnur en tón-
listar- og ráðstefnuhús á að vera á
þessu svæði, hver verða tengsl milli
austur- og vest-
urhafnar, eða hvaða
áhrif þessi aukna byggð
hefur á umferð og um-
ferðarmannvirki. Eng-
inn þessarra þátta er
heldur leystur í stað-
festu aðalskipulagi
borgarinnar, enda
byggist það á alltöðrum
forsendum. Þannig má
lengi tína til, en um-
ferðarmál og bílastæði
voru þau mál sem hæst
bar á fundinum, enda
kannski áþreifanlegust.
Viðurkennt var þó, að
þau væru með þessari tillögu aldeilis
óleyst. Þá var einnig í framsögu
margoft ítrekað að þessi reitur væri
verðmætast landsvæði á Íslandi, og
því miklu til kostandi, en engin rök
færð fyrir því hversvegna þetta verð-
mæta svæði er akkúrat „svona“ í lag-
inu, en ekki mun stærra, einsog þó
hefur verið sýnt fram á að það gæti
auðveldlega orðið.
Tillagan sjálf er auk þessa mótuð
af þversögnum. Hún setur t.d. það
markmið, að útsýni skuli óskert til
Esjunnar, sem leyst er með því að
innra gatnakerfið norðan Geirsgötu
hefur stefnu til samræmis við það.
En hún setur einnig það markmið að
mynda skjól fyrir norðanáttum á
skipulagssvæðinu, sem upplýst var
að yrði leyst með byggingum þvert á
vindstefnuna. Ekki er sýnt með rök-
um að sú aðgerð nægi til að mynda
skjól, en hitt er víst, að hún nægir
ágætlega til að hindra útsýni. Þá er
ennfremur sett fram það meg-
inmarkmið, að haldið skuli við „höfn í
fullri notkun“, en þó er byggðin sett
alveg fram á hafnarbakkann og að-
komuleiðum lokað, rétt einsog
óskertur vatnsflötur tryggi óskerta
hafnarstarfsemi, sem reyndar er nú
ekki mjög burðug lengur og mun
skerðast enn frekar verði þessar
hugmyndir að veruleika. Þannig má
sá lengi telja sem nennir.
En auðvitað er þessi vinna langt
frá því að vera alvond. Hún vekur
upp umræðu um mikilvæg mál varð-
andi umhverfi, þéttleika byggðar og
hæð bygginga á þessu svæði, sam-
ræmi milli nýs og gamals og sýnir
jafnframt fram á nauðsyn rýmis- og
skjólmyndunar, aðgreiningu umferð-
ar akandi og gangandi o.fl. Hún er
þarft innlegg í umræðu um arkítekt-
úr og nærumhverfi miðborgarinnar,
en forðast eiginlega alveg að takast á
við flesta grunnþætti skipulagsins.
Hugsanlega segir hún okkur allt sem
segja þarf um hve arfavitlaus sú
ákvörðun var að sameina undir ein-
um hatti skipulags- og byggingamál
borgarinnar – í hagræðingarskyni.
Þá er ekki síður ástæða til að
staldra ögn við svör borgaryfirvalda
við hugmyndum „fjárfestanna“, sem
skyndilega verða áhugasamir um
byggingu verzlunarmiðstöðvar á
svæðinu. Hér fara hagsmunir saman
sem sjaldan fyrr, en það lofar sann-
arlega ekki góðu þegar skipulags-
yfirvöld borgarinnar hefja dansinn
með yfirlýsingum um form og hæðir
bygginga og fullyrðingum um sam-
fellt verzlunarmynztur miðborg-
arinnar, án þess að nokkur skipu-
lagsleg athugun né rök liggi að baki.
Umfjöllun fundarins segir líka
hversu skondið ráðandi verðmæta-
skyn er. Varla má ræða upphátt fá-
eina milljarða í langtímafjárfestingu
til að auka landgæði og landnýtingu í
miðri höfuðborg landsins – „verð-
mætasta landsvæði á Íslandi“ – með-
an svoleiðis upphæðir eru bara
skiptimynt í byggðapólitíkinni al-
mennt – rétt einsog Reykjavík sé
ekki hluti af íslenzkri byggð. Hún
fullvissar mig líka um að við eigum
þónokkuð í land til að ná tökum á
stefnumörkun fyrir skipulag mið-
borgarinnar til lengri tíma. En – í
guðanna bænum – misnotið ekki jafn
gott málefni, sem bygging tónlistar-
húss er, sem afsökun fyrir því að
klúðra skipulagsmálum miðborg-
arinnar endanlega. Nægan tíma
höfðum við, og nýttum illa, en það
réttlætir ekki fljótræðisaðgerðir nú.
Enn um skipulag miðborgar
Hrafnkell Thorlacius
skrifar um skipulagsmál ’Umfjöllun fundarinssegir líka hversu
skondið ráðandi verð-
mætaskyn er.‘
Hrafnkell
Thorlacius
Höfundur er arkitekt.