Morgunblaðið - 12.03.2004, Blaðsíða 42

MINNINGAR
42 FÖSTUDAGUR 12. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Franzisca Gunn-arsdóttir fæddist
á Skriðuklaustri í
Fljótsdal 9. júlí 1942.
Hún lést á Landspít-
alanum við Hring-
braut 3. mars síðast-
liðinn. Foreldrar
hennar eru Gunnar
Gunnarsson listmál-
ari, f. 28. maí 1914, d.
13. maí 1977, og
Signý Sveinsdóttir
matselja, f. 14. febr-
úar 1918. Systkini
Franziscu eru Gunn-
ar auglýsingateikn-
ari, f. 2. ágúst 1945, maki Margrét
Felixdóttir, f. 14. október 1953,
þau skildu 1980, dóttir þeirra er
Signý Gunnarsdóttir, f. 14. sept-
ember 1976, og Katrín Selja, f. 25.
ágúst 1949, börn hennar eru
Sveinn Ólafsson, f. 3. apríl 1965,
Ketilbjörn Ólafsson, f. 9. septem-
ber 1966, Örlygur Ólafsson, f. 26.
júlí 1969, Haraldur Ólafsson, f. 27.
nóvember 1973, Borgný Katrínar-
dóttir, f. 28. febrúar 1980, og
Signý Katrínardóttir, f. 20. mars
1982, d. 4. september 1999.
Franzisca giftist Gunnari Birni
Jónssyni viðskiptafræðingi 27.
desember 1963 en þau skildu
1970. Sonur þeirra er Gunnar
Björn viðskiptafræðingur, f. 31.
október 1969, börn hans eru Ró-
bert Dagur, f. 1.
október 1996 og
Andrea Sif, f. 29. maí
2003.
Franzisca ólst upp
á Skriðuklaustri í
Fljótsdal til 8 ára
aldurs og flutti
stuttu síðar ásamt
afa sínum og ömmu,
Gunnari Gunnars-
syni skáldi og eigin-
konu hans, Franz-
iscu Antonie
Josefine von Weenk
Jörgensen, á
Dyngjuveg í Reykja-
vík. Hún stundaði utanskólanám
við Menntaskólann í Reykjavík í 3
ár og útskrifaðist frá Háskólanum
í Minnesota í Bandaríkjunum með
BA-próf í sálfræði 1968. Franzisca
starfaði hjá Sálfræðiþjónustunni í
Garðabæ um árabil og síðar hjá
blindrafélaginu og sem blaðamað-
ur á Dagblaðinu. Seinustu ár
starfaði hún við ritsmíðar, þýð-
ingar og prófarkalestur.
Franzisca átti stóran þátt í að
Gunnarsstofnun var komið á fót á
Skriðuklaustri og að hús Gunnars
Gunnarssonar skálds á Dyngju-
vegi var gert að aðsetri Rithöf-
undasambands Íslands.
Útför Franziscu fer fram frá
Áskirkju í dag og hefst athöfnin
klukkan 13.30.
Þegar ég var barn hélt ég að ég
ætti bara eina frænku. Vissulega
áttaði maður sig fljótlega á tilvist
annara skyldmenna en það var og
hefur alltaf verið bara ein frænka.
Franzisca var ávallt kölluð frænka
af okkur systkinunum og sum okkar
kalla hana það enn. Í okkar litlu og
fámennu fjölskyldu var hún frænk-
an og við hana tengjast ótal eft-
irminnilega stundir og góðar minn-
ingar. Ég held að hún verði að
teljast nokkuð óvenjuleg frænka,
allavega hef ég aldrei á lífsleiðinni
kynnst manneskju eins og henni.
Í dag er mér það ljóst að eitt af
því sem gerði hana sérstaka var
framkoma hennar. Þrátt fyrir að
innst inni væri hún hvatvíst nátt-
úrubarn þá hafði hún ásjónu og
framkomu heimsborgara. Ég man
eftir stundum þegar hún var veru-
lega reið út í okkur Gunnar Björn
og ábyggilega haft ærna ástæðu til
að ef síminn hringdi skyndilega eða
ef einhver bankaði óvænt upp á þá
svaraði hún ávallt í fullkomnu jafn-
vægi. Ég dáðist að þessum eigin-
leika, hún bar aldrei fjölskylduna og
hennar vandamál á borð fyrir aðra
heldur þvert á móti varði hún frið-
helgi okkar og öryggi með öllum
huganlegum ráðum. Og það er þessi
styrkur hennar sem mótaðist nán-
ast af hugsjón um að vernda sína
nánustu sem við munum sárt sakna.
Vissulega bar hún með sér allan til-
finningaskalann og gat jafnvel gert
mig lafhræddan ef svo bar við. En
þrátt fyrir að hún léti ekki allt eftir
okkur og hikaði ekki við að skamma
okkur líkt og við værum hennar eig-
in börn þá vissum við alltaf að henni
þætti óendanlega vænt um okkur og
myndi ganga eld og brennistein fyr-
ir okkar lífshamingju.
Á stund sem þessari leitar maður
til sína nánustu til huggunar og
þrátt fyrir oft á tíðum lítil samskipti
þá tengjumst við enn órjúfanlegum
kærleiksböndum. Eftir að veikindi
frænku komu upp þá skynjaði mað-
ur hversu sterkar stoðir standa
undir þessum fámenna hópi. Amma,
frændi og mamma studdu hana með
ást og umhyggju og Gunnar Björn
sem ávallt var henni allt leiddi hana
síðustu skrefin á sama hátt og þau
höfðu leiðst í gegnum lífið.
Elsku Gunnar Björn, um leið og
við systkinin vottum þér samúð okk-
ar þá viljum við að þú vitir hversu
vænt okkur þótti um mömmu þína
og hversu sárt hennar verður sakn-
að. Arfleið hennar mun sannarlega
lifa með þér. Líkt og hún hefur þú
ávallt staðið vörð um að rækta fjöl-
skyldutengslin og allt frá því að við
vorum krakkar þá hofum við vitað
af tryggð þinni og umhyggju. Í
þetta sinn ætlum við vera til staðar
fyrir þig og hjálpa þér á tímum
sorgar og söknuðar.
Guð blessi þig.
Örlygur, Sveinn, Ketilbjörn,
Haraldur og Borgný.
Frá þeim degi að þú vissir að von
væri á litlu ömmubarni, tókstu okk-
ur Andreu Sif opnum örmum inn í
líf þitt. Þegar þið sáust svo fyrsta
sinn, brostir þú breitt og sagðir eins
og við sjálfa þig „svo undurlík pabba
sínum þegar hann var nýfæddur“.
Þaðan í frá gast þú stöðugt fundið
nýjan svip með þeim feðginum sem
minnti þig á gamla daga. Einn dag-
inn þegar þú varst á spítalanum
ákváðum við að koma þér á óvart og
heimsækja þig. Þú ljómaðir af gleði,
þar sem ég lagði Andreu hjá þér og
spurðir alla sem komu inn á stofuna
með svo miklu stolti, hvort hún væri
ekki falleg stelpa. Vegna veikinda
þinna áttir þú erfitt með að koma í
heimsókn til okkar, í staðinn kom-
um við til þín eins oft og við gátum.
Þá brást ekki að þú værir búin að
elda veislumat og hafa mikið fyrir
okkur, þrátt fyrir að hafa lofað öðru.
Þær voru ljúfar stundirnar sem við
áttum saman, þótt þær væru alltof
fáar. Okkur duldist ekki að þér þótti
vænt um okkur mæðgurnar. Þú sem
varst rétt að kynnast litlu stelpunni
okkar. Ef Andrea Sif gæti skrifað
held ég að hún myndi vilja segja:
Elsku amma. Pabbi minn og
mamma munu segja mér sögur af
þér svo að ég muni alltaf eftir þér. Í
hvert sinn sem ég bið bænirnar
mínar, þá ert þú engillinn sem gætir
mín. Að eilífu. Sofðu rótt, elsku
amma mín.
Vertu yfir og allt um kring
með eilífri blessun þinni,
sitji Guðs englar saman í hring
sænginni yfir minni.
(Sig. Jónsson frá Presthólum.)
Vinskap þinn og hlýju hef ég með
mér um ókomna tíð, en syrgi ömm-
una sem Andrea Sif fær ekki að
kynnast.
Hanna Guðlaugsdóttir.
Ég man eftir því, þegar ég sá
Franziscu Gunnarsdóttur, unga og
glæsilega, með Gunnari afa sínum
Gunnarssyni skáldi við frumsýningu
í Þjóðleikhúsinu eða á öðrum hátíð-
arstundum fyrir mörgum áratugum.
Geislandi framkoma hennar heillaði
nærstadda.
Ég kynntist Franziscu á hinn
bóginn ekki fyrr en ég hóf bein af-
skipti af stjórnmálum. Þá lagði hún
mér lið vegna áhuga hennar á
stefnu og störfum Sjálfstæðis-
flokksins en veg hans vildi hún sem
mestan. Í samtölum okkar sagði
hún mér oftar en einu sinni, að á
yngri árum hefði sér verið ómet-
anlegt, þegar hún tók þátt í opinber-
um mannamótum með Gunnari, afa
sínum, að eiga foreldra mína að,
ráðgjöf þeirra og vinsemd. Naut ég
þakklætis hennar vegna þess á
margvíslegan hátt.
Fyrir utan að vera sömu skoð-
unar í stjórnmálum áttum við
Franzisca það sameiginlega áhuga-
mál, að standa vel að minningunni
um Gunnar skáld Gunnarsson.
Franzisca sýndi verki og snilld
Gunnars afa síns mikla ræktarsemi
og virðingu. Fyrir tilstilli hennar
rofnaði til dæmis aldrei þráðurinn
milli afkomenda Gunnars og hins
mikla húss að Skriðuklaustri.
Á fyrstu misserum mínum í starfi
menntamálaráðherra, þegar einstök
úrlausnarefni tóku að skýrast, varð
mér ljóst, að það yrði ekki einfalt
verkefni að greiða úr málefnum
Skriðuklausturs á þann hátt, að
gjafabréf þeirra hjóna Gunnars
skálds Gunnarssonar og Franziscu
frá árinu 1948 kæmist til fram-
kvæmda á þann veg, að íslenska rík-
ið sýndi í verki virðingu sína fyrir
gefendunum og hinni einstæðu og
miklu gjöf.
Í nánu samstarfi við Franziscu og
heimamenn í Fljótsdalnum og á
Héraði tókst að snúa vörn í sókn að
Skriðuklaustri. Stjórn Gunnarshúss
að Skriðuklaustri var skipuð 1. apríl
1997 og í desember sama ár kom
Stofnun Gunnars Gunnarssonar að
Skriðuklaustri til sögunnar. Hinn
18. júní 2000 opnaði Gunnarsstofn-
un húsið að Skriðuklaustri fyrir al-
menning til sýnis og fyrir menning-
arstarfsemi hvers konar, sem fellur
að markmiðum stofnunarinnar.
Var ánægjulegt, hve mikinn
áhuga Franzisca sýndi öllu þessu
starfi en án stuðnings hennar hefði
aldrei verið unnt að gera Gunnars-
hús að Skriðuklaustri jafnglæsilega
úr garði og raun ber nú vitni. Hún
vildi, að ánægja sín og þakklæti
væri staðfest með því, að einkason-
ur hennar, Gunnar Björn, skipaði
sæti í stjórn Gunnarsstofnunar.
Einnig lagði hún til muni og lista-
verk, sem prýða húsið.
Af jafnmiklum áhuga og einurð
beitti hún sér fyrir menningarlegri
varðveislu húss afa síns og ömmu
við Dyngjuveg í Reykjavík, þar sem
nú er aðsetur Rithöfundasambands
Íslands.
Franzisca átti við vanheilsu að
stríða hin síðari ár og stundum leið
nokkur tími á milli þess, að ég
heyrði frá henni. Hún sendi mér
tölvupóst og lét í ljós skoðanir sínar
á mönnum og málefnum, auk þess
sem hún vann að því til hinstu
stundar að tryggja grunnflokkun og
skráningu á bréfasafni Gunnars
skálds Gunnarssonar og vildi, að
það yrði gert samkvæmt staðli
Skúla Björns Gunnarssonar, for-
stöðumanns að Skriðuklaustri. Leit
hún á það sem mikið ábyrgðarhlut-
verk að gæta þessara menningar-
legu og sögulegu verðmæta.
Franzisca fellur frá langt um ald-
ur fram og skilur eftir djúpan sökn-
uð í huga þeirra, sem nutu vináttu
hennar og tryggðar. Tryggust var
hún virðingu fjölskyldu sinnar og
með hefðarfullum, aristókratískum
þokka hélt hún málstað sínum fast
fram. Því miður entist Franziscu
ekki aldur til að búa um gögn afa
síns á þann veg, sem hún vildi, en
mikilvægur leiðarvísir um vilja
hennar í því efni felst í traustinu,
sem hún sýndi forstöðumanni og
stjórn Gunnarsstofnunar.
Ég færi móður Franziscu, syni,
bróður og öðrum vandamönnum
djúpar samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning Franziscu
Gunnarsdóttur.
Björn Bjarnason.
Kveðja frá
Rithöfundasambandi Íslands
Franzisca Gunnarsdóttir, sál-
fræðingur og rithöfundur, er látin
langt um aldur fram. Eftir mikil og
góð samskipti er óljúft til þess að
hugsa að hún komi ekki framar í
heimsókn til okkar í húsið þar sem
hún átti heima á æskuárum og einn-
ig eftir lát föðurforeldra sinna.
Franzisca átti stærstan þátt í að
Rithöfundasambandið fékk til af-
nota Gunnarshús við Dyngjuveg í
Reykjavík og kom því einnig í kring
að sambandið eignaðist fágætt safn
frummynda úr Fjallkirkju Gunnars
Gunnarssonar auk myndraðarinnar
Sonnettusveigur, en hvorttveggja
eru verk eftir föður hennar, Gunnar
Gunnarsson listmálara. Í nafni fjöl-
skyldunnar færði Franziska Rithöf-
undasambandinu einnig til varð-
veislu muni og húsbúnað sem hún
var sannfærð um að ættu best
heima í Gunnarshúsi. Öll samskipti
forsvarsmanna rithöfunda við
Franziscu voru einkar ánægjuleg og
víst er að það hefði ekki verið ná-
lægt því eins gaman að flytja starf-
semi félagsins í glæsileg húsakynni
skáldjöfursins ef við hefðum ekki
notið aðstoðar hennar í hvívetna.
Franzisca var glæsileg, skemmti-
leg og fáguð heimskona með ríku-
lega frásagnargáfu sem hún hafði
að sjálfsögðu ekki langt að sækja. Í
Gunnarshúsi verður hennar minnst
með hlýhug og söknuði. Fjölskyld-
unni flytjum við samúðarkveðju.
Aðalsteinn Ásberg Sigurðsson.
Lítil stúlka trítlar eftir ganginum á
Skriðuklaustri. Hún læðist inn á skrif-
stofu afa og kúrir sig á bangsafeldinum
mjúka við kakalofninn. Húsið er hljótt ut-
an snarksins í eldinum og hún sofnar.
Franzisca Gunnarsdóttir er sofn-
uð til eilífðarinnar. Ég hitti hana
fyrst fyrir fimm árum. Þá nýráðinn
forstöðumaður stofnunar sem
kennd er við afa hennar, Gunnar
Gunnarsson. Við ræddum um bók-
menntir, fyrirhugaða uppbyggingu
á Skriðuklaustri og æsku hennar
þar. Við áttum við mörg löng og góð
samtöl eftir þetta sem hafa verið
mér ómetanlegur styrkur í starfi.
Það var skemmtilegt að skiptast á
skoðunum við hana og þó að við
værum ekki sammála um alla hluti
skipti það engu. Verst hvað við átt-
um margt órætt.
Fyrir mér var Franzisca hrein-
skiptin kona með sjálfstæðar skoð-
anir, en hún virti einnig álit annarra
og hlýddi á rök. Hún stóð ætíð vörð
um minningu Gunnars afa síns og
annaðist réttindamál vegna verka
hans. Hún var varamaður í stjórn
Gunnarsstofnunar og sat í sérfræði-
hópi um endurbætur á Skriðu-
klaustri. Ég leyfi mér að fullyrða að
án dyggrar aðstoðar og stuðnings
Franziscu hefði Skriðuklaustur ekki
orðið það menningarsetur sem það
nú er orðið. Að öðrum ólöstuðum
lagði málafylgni hennar grunn að
þeim miðstöðvum menningar sem
nú eru í Gunnarshúsunum tveimur,
á Skriðuklaustri og Dyngjuvegi.
Þau hús og starfsemin sem fram fer
í þeim halda því ekki einvörðungu á
lofti nafni Gunnars skálds og Franz-
iscu eldri heldur einnig ævihugsjón
Franziscu yngri.
Ég kveð Ziscu með söknuði og
veit að aðrir sem staðið hafa að end-
urreisn Skriðuklausturs síðustu ár-
in sakna hennar einnig. Sárastur er
missirinn fyrir Gunnar Björn. Þau
mæðgin voru samrýnd og saman
búin að takast á við margt í lífinu.
Fyrir hönd fjölskyldu minnar og
Gunnarsstofnunar sendi ég Gunnari
Birni innilegar samúðarkveðjur.
Litla stúlkan vaknar við að afi hennar
strýkur henni um vangann. Eldurinn er
slokknaður og kakalofninn orðinn kaldur.
Saman leiðast þau út í morgunsárið hvar
sólargeislarnir leika um efstu þilin í
Klausturhæðinni.
Skúli Björn Gunnarsson,
forstöðumaður
Gunnarsstofnunar.
Franzisca Gunnarsdóttir tilheyrði
lífsins aristókrötum, að sönnu ætt-
stór, en þó stærri af sjálfri sér.
Siska var glæsileg á velli og stór í
lund, ör, afburðagreind, vel lesin, í
senn gamansöm og djúpt þenkjandi.
Hún var óendanlega örlátur vinur
vina sinna og harðskeytt ef henni
þótti á þá hallað. Ritverk og skoð-
anir afa síns varði hún einnig með
kjafti og klóm, en vann á sama tíma
að því að gera hvort tveggja að-
gengilegt öllum unnendum ís-
lenskra bókmennta. Bréfasafn afa
hennar stóð fræðimönnum opið og
húsakynni hans urðu að höfuðstöðv-
um Rithöfundasambands Íslands.
Það breyttist andrúmsloftið á DV
þegar Siska kom þar til starfa sem
blaðamaður á níunda áratugnum.
Öflugur kvennahópurinn á rit-
stjórninni tvíefldist, auk þess sem
ýmsir gamlir staurar urðu grænir
aftur við návist þessarar föngulegu
konu með sinn hvella hlátur og
skoðanir á öllu milli himins og jarð-
ar.
Ég hugsa að það hafi ekki verið
auðvelt að ritstýra Sisku. Hún var
einþykk, gaf lítið fyrir ýmsar við-
teknar reglur blaðamennskunnar og
lagði auk þess svo mikla vinnu í
greinaskrif sín að fréttastjórar og
prófarkalesarar stóðu yfir henni og
reyttu hár sitt fram yfir síðustu for-
vöð.
Það var í þýðingum sem vand-
virkni Sisku og málkennd fengu að
njóta sín. Sökum heilsuleysis gerði
hún minna af því að þýða bókmennt-
ir en efni stóðu til. En hún þýddi
m.a. bók breska rithöfundarins
Dominic Coopers um Sunnevumál-
ið, sem er með allra smekklegustu
þýðingum á íslenska tungu sem til
eru.
Við töluðum mikið saman um
myndir. Sisku var annt um myndir
Gunnars föður síns og fram til þess
síðasta vonaðist hún til þess að ein-
hver mundi taka að sér að gera á
þeim úttekt, þannig að ljóst yrði
hvað hann hefði lagt af mörkum til
íslenskrar myndlistar.
Með Franziscu Gunnarsdóttur er
gengin stórbrotin kona og drengur
góður. Öllum aðstandendum hennar
sendi ég hugheilar samúðarkveðjur.
Aðalsteinn Ingólfsson.
Minningabrot frá mætum kynn-
um merla í munans innum þegar
hún Franzisca hefur verið frá okkur
kölluð svo alltof fljótt. Hún varð
mér vinur góður á stuttri samleið í
nefndarstarfi sem henni var hjart-
fólgið og tengdist uppbyggingu á
Skriðuklaustri, þar sem heiðruð var
að verðleikum minning afa hennar,
hins mikilhæfa rithöfundar og Aust-
firðings, Gunnars Gunnarssonar.
Það er mér undurkært að hafa mátt
koma þar að og kynnin við eldhug-
ann hana Franziscu færðu mér mik-
ið, hún var skörp að gáfum og skap-
rík, en átti gefandi hlýju og gjöfula
nærveru. Ég mat mikils áhuga
hennar og hugmyndir í tengslum við
Skriðuklaustur, að þeim vann hún
heils hugar, en ekki síður var dýr-
mætt að finna þessa heitu einlægni,
þessa tryggð við samferðafólk sitt,
þessa skíru sýn til svo margra mála
og hlýða á samfélagsrýni hennar
sem gaf innsýn í opinn og næman
huga. Við hana var gott að eiga orð,
opinská gat hún verið og duldi
hvorki aðdáun né hneykslun, hrein-
lynd og heillynd, en skemmtilegast
var þegar hún leyfði sinni ríku
kímnigáfu að ráða ferð og það var
æði oft og eins var hún höfðingi
heim að sækja og þær stundir
geymdar þakklátum huga. Við ætl-
uðum svo sannarlega að hittast og
eiga saman stund og söknuður
sannur er að því að eiga hana ekki
framar að til að spjalla um heima og
geima, fá að heyra kankvísan hlátur
hennar og njóta ágætrar orðkynng-
innar.
Ég sendi syni hennar, móður og
öðrum aðstandendum hugheilar
samúðarkveðjur á sorgarstundum
þeirra. Hryggð sækir hugans borg
við fráfall þessarar góðu vinkonu
minnar, þessarar afbragðskonu
mætustu eiginleika og ljúfar, liðnar
stundir leiftra, yljaðar þýðri þökk.
Vertu kært kvödd og verði bjart um
vegferð þína á huldum slóðum eilífð-
arinnar.
Helgi Seljan.
FRANZISCA
GUNNARSDÓTTIR
 Fleiri minningargreinar
um Franziscu Gunnarsdóttur bíða
birtingar og munu birtast í blaðinu
næstu daga.