Morgunblaðið - 28.03.2004, Blaðsíða 30

30 SUNNUDAGUR 28. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
S
jónvarpsmyndin And
Björk, of course…
verður frumsýnd í
kvöld kl 20.45 í leik-
stjórn Lárusar Ýmis
Óskarssonar. Myndin
var unnin fyrir Sjón-
varpið sem sjálfstætt
verk byggt á leikriti Þorvaldar Þor-
steinssonar með sama nafni og sýn-
ing þess í Borgarleikhúsinu árið 2001
í leikstjórn Benedikts Erlingssonar.
„Þegar ákveðið var að ráðast í gerð
myndarinnar var fyrst í ráði að Bene-
dikt yrði leikstjóri en hann vildi held-
ur vera mér til aðstoðar við leik-
stjórnina,“ segir Lárus Ýmir um
tildrög þessa samvinnuverkefnis
Borgarleikhússins og Sjónvarpsins.
Samtal blaðamanns og Lárusar
Ýmis fer fram á heimili hins síðar-
nefnda á Bragagötu 35. Hann kveðst
nýlega hafa keypt húsið en það er
honum sannarlega vel kunnugt.
„Ég flutti hingað fyrst með foreldr-
um mínum 1957, þegar ég var 9 ára
gamall,“ segir hann.
„Foreldrar mínir, Óskar Lárusson,
sem er látinn, og Þórhalla Guðnadótt-
ir, bæði ættuð úr Rangárvallasýslu,
bjuggu sinn búskap hér en ég keypti
húsið fyrir u.þ.b. ári. Ég vildi fá íveru-
stað og móðir mín bjó hér í húsi sem
var orðið of stórt fyrir hana, niður-
staðan varð að ég keypti húsið og
mamma býr hér líka. Þetta hús hefur
lengi verið einskonar „nafli alheims-
ins“ fyrir okkur sem tengjumst því.
Mínar ferðir framan af ævi sem
sjálfstæður einstaklingur voru allar
farnar frá þessum stað og til baka til
hans aftur.
Öflug áhrif af Fellini
Ég byrjaði minn skólaferil í Mela-
skóla, við bjuggum áður í Skjólunum,
en eftir að við fluttum hingað fór ég í
Miðbæjarskólann, landspróf þreytti
ég frá Gagnfræðaskóla Austurbæjar
en síðan lá leiðin í Menntaskólann í
Reykjavík og þaðan tók ég stúdents-
próf 1970.
Ég var snemma ráðinn í að læra
kvikmyndagerð. Fyrst hafði ég áhuga
á leikhúsi en eftir að ég varð félagi í
kvikmyndaklúbbi MR og sá m.a.
myndir eftir Fellini þá gerðist eitt-
hvað innra með mér, ég varð fyrir svo
öflugum áhrifum að mig langaði til að
ná tökum á því galdraverki sem kvik-
myndin er,“ segir Lárus og gefur mér
kaffi í krús. Á veggjum þessa gamla
og gróna heimilis, þar sem Lárus Ým-
ir og systir hans Helga Guðrún
myndlistarmaður ólust upp, hanga
myndir eftir föður þeirra sem bera
listrænum hæfileikum hans gott vitni.
„Foreldrar mínir kynntust reyndar
í Handíða- og myndlistarskólanum og
myndlist og málverkabækur var
nokkuð sem við ólumst upp við að
væri innan seilingar,“ segir Lárus.
„Faðir minn var fatlaður og ákvað
vegna þess að láta námsferðir til út-
landa eiga sig en gerðist þess í stað
leigubílstjóri. Hann hafði reyndar
sama sjúkdóm og hinn frægi, franski
málari Toulouse-Lautrec þjáðist af –
óvenjulega brotgjörn bein. Ég tók
ekki þennan sjúkdóm í arf og ber
hann því heldur ekki áfram til minna
afkomenda.“
Lárus Ýmir á tvær dætur, aðra
uppkomna og þriggja barna móður,
Höllu Björgu, sem falleg stúdents-
mynd er af uppi á eldhúsveggnum, og
svo unga dóttur, Eddu, enn á barns-
aldri. Sú er samkvæmt ljósmynd fríð
sýnum eins og systir hennar og vænt-
anleg í heimsókn til föður síns hvað
líður þegar viðtalið fer fram.
Miklir möguleikar í litlu samfélagi
„Listiðkun er reyndar hluti af ís-
lenskum veruleika æði margra. Þessi
fjöldi hefur fráleitt með það að gera
að við Íslendingar séum hæfileikarík-
ari en aðrar þjóðir heldur er fremur
afleiðing af smæð samfélagsins.
Til þess að taka sér það pláss í ver-
öldinni að segja: „Sjáið þið hvað ég
gerði!“ þarf maður að hafa það á til-
finningunni að maður sjáist og fái at-
hygli. Lengi vel gat nánast hver sem
er ákveðið að taka sér frí úr vinnu dá-
lítinn tíma og fara að mála og haldið
svo sýningu á t.d. Mokkakaffi í fram-
haldi af því. Í litlu samfélagi á fólk
mikla möguleika á að vera séð og fá
viðbrögð við því sem það er að gera.
Maður með svipaða hæfileika sem
býr í útborg Pittsburgh í Bandaríkj-
unum á ekki þessa möguleika í sama
mæli. Fólk sem vill leggja fyrir sig
listir þar þarf að hafa mikinn vilja til
að gera sig sýnilegt, hringja í rétta
aðila, mæta í réttu samkvæmin,
banka upp hjá rétta gagnrýnandan-
um. Vegna þessara miklu möguleika
sem við eigum í þessum efnum hér
koma fleiri fram á sjónarsviðið, þótt
hæfileikafólkið sé ekkert fleira hér í
raun.
Þetta er gott því atorkan og löng-
unin til að sjást, sem er nauðsynleg í
stórum samfélögum til að gera sig
sýnilegan, þarf ekki endilega að vera
samstiga listrænum hæfileikum.“
Hið sérstaka fingrafar
Talandi um listina og leiðina inn í
hana þá minnist ég á þær andlegu
þjáningar sem er hlið margra inn á þá
braut. Segi sem svo að það sé ekki á
Lárusi Ými að sjá að „lífsharmurinn“
hafi leikið hann grátt í gegnum tíðina
og sjálfsmynd hans sýnist sterk.
„Það er líklega gjöf sem ég hef þeg-
ið frá móður minni en ég hef alltaf
verið með það nokkuð á hreinu að það
sé allt í lagi með mig,“ svarar Lárus
blátt áfram.
„Ég komst fljótlega að raun um
það þegar ég kom í kvikmyndagerð-
arnámið að þetta átti vel við mig.
Þú spyrð hver sé minn mesti styrk-
ur í faginu?
Einu sinni þegar ég var að skoða
„hráar“ tökur af því sem ég hafði ver-
ið að gera þá skellti vinkona mín, sem
var framkvæmdastjóri myndarinnar,
upp úr og sagði: „Það fer ekkert á
milli mála hver leikstýrir þessu!“ Það
er minn styrkur að ég hef orðið mitt
sérstaka „fingrafar“. Ég get á ein-
hvern hátt „framlengt“ minn eigin
persónuleika inn í það sem ég er að
gera. Þegar svo er komið er maður
farinn að tjá sig.
Í náminu er maður mest í því að
skoða allt með augum kvikmynda-
gerðarmannsins. Þá er maður að
sjúga í sig hvernig heimurinn og kvik-
myndin mætast, hvernig eigi að filma.
Tæknin er þá mikið umhugsunarefni.
En síðan horfir maður á heiminn, rétt
eins og rithöfundurinn, tekur hann
inn – þar fer hann í deiglu, allt bráðn-
ar svo saman hið innra – og útkoman
er fædd af listamanninum og veru-
leikanum líka.“
Lárus Ýmir er menntaður í
Dramatiska Institutet í Stokkhólmi.
„Það þótti þá sérstaklega góður
skóli en síðan hefur danski skólinn
komið gríðarlega sterkur inn.
Það var mikil gerjun í umhverfinu
þegar ég kom út, enn ríkti sá andblær
sem myndaðist í kjölfar stúdentaupp-
reisnanna og sendiráðstökunnar í
Stokkhólmi.
Inn í sænska kvikmyndagerðar-
skólann voru þá teknir þrír nemend-
ur í leikstjórn árlega, einkum fólk
sem var mótað, hafði nokkra reynslu
og vissi hvað það vildi gera. Ég hafði
unnið ýmsa sumarvinnu á mennta-
skólaárunum, var til málamynda í HÍ
um tíma, kenndi einn vetur og vann
annan vetur við klippingar hjá Sjón-
varpinu, auk þess hafði ég starfað
sem blaðamaður og kvikmyndagagn-
rýnandi hjá Vísi um tíma þegar ég fór
utan til náms. Þessi reynsla nýttist
mér vel þegar til Svíþjóðar kom.
Við vorum í skólanum 14 tíma á sól-
arhring og vorum í endalausri kvik-
mynda- og sjónvarpsmyndagerð. Við
höfðum gríðarstórt stúdíó með öllu
sem til þurfti og fengum að filma eins
og við gátum. Þetta var rándýrt nám
– það dýrasta sem þá var í boði fyrir
utan að læra að fljúga þotum.
Maður gerði þarna ótal tilraunir,
sumt mistókst en annað heppnaðist.
Ég komst í þá óvenjulegu stöðu að ég
gerði mynd á námsárunum sem „lifði
af“ skólann. Ég valdi mér handrit
sem var dæmigert stuttmyndahand-
rit, öfugt við ýmsa aðra sem reyndu
að koma heilli bíómynd fyrir á 15 mín-
útum með öllu sem tilheyrir.“
Fugl í búri
Hver skyldi þessi „lífseiga“ mynd
vera?
„Hún heitir „Fugl í búri“ (Burfaag-
en), og var sýnd hér í sjónvarpinu á
sínum tíma. Hún vann til gullverð-
launa á Oberhausen 1979, sem er ein
stærsta og virtasta stuttfilmuhátíð í
heimi. Slíkt er sérstakt fyrir nem-
endamynd. Þessi mynd varð líka til
þess að ég fékk síðar að gera mína
fyrstu bíómynd í Svíþjóð.“
En sté þessi upphefð ungum manni
til höfuðs?
„Það gerðist miklu frekar eftir að
ég gerði fyrstu bíómyndina sem heitir
Andre dansen og fékk ákaflega góðar
móttökur og viðtökur í blöðum. Hún
var einnig valin sjötta besta mynd
heimsins í International Filmguide
og fékk fyrstu verðlaun á kvik-
myndahátíðinni í Catanía á Ítalíu
1983.
Eftir þetta fékk ég mikla trú á
sjálfum mér sem flinkum filmara. Ég
komst að því að í vissum senum hafði
ég „galdrað“, sem skapaði mér sjálfs-
traust.
Það kom kannski ekki fram í hroka
en það birtist í því að ég taldi að ég
gæti tekið hvaða efni sem væri og
gert það stórkostlegt, af því ég film-
aði það svo vel.
Þetta olli því að ég sleppti handriti
næstu myndar „í gegn“, þótt ég vissi
af veikleikum í því. Þetta gekk ekki
hjá mér og gengur ekki hjá neinum.
Ef maður hefur ekki handrit sem er
Annar dans – And Björk
Morgunblaðið/Jim Smart
Lárus Ýmir og yngri dóttir hans Edda.
Í kvöld frumsýnir Sjón-
varpið mynd Lárusar
Ýmis Óskarssonar,
„And Björk of course...“
Guðrún Guðlaugsdóttir
ræddi við Lárus um
þessa mynd og ýmsar
aðrar, sem og um ým-
islegt sem lýtur að kvik-
myndagerð og fleiru.
Hugleitt úti í náttúrunni. Sena úr myndinni And Björk of course…
Lárus Ýmir mundar myndavélina við tökur á And Björk of course…