Morgunblaðið - 28.03.2004, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. MARS 2004 39
komandi sviði, ef báðir eru jafnhæfir. Sú regla
gildir til dæmis um ráðningar í stöður á vegum
hins opinbera hér á landi. En meinbaugirnir á
þessari reglu eru miklir og taka ávinningnum af
henni langt fram. Fyrir það fyrsta má nefna að
upp geta komið ýmis vafamál varðandi fram-
kvæmdina, eins og dæmin sanna. Ennþá veiga-
meiri eru þó þau mótrök að hugsunin á bak við
jákvæða mismunun, sem og kynkjakvóta, bygg-
ist á flokkun manna í hópa eftir ytri einkennum
á borð við kynferði og litarhátt, í stað þess að
líta til einstaklingsins og verðleika hans. Þar
með getur jafnvel skapast hætta á því að mis-
rétti viðhaldist í breyttri mynd. Þá er umdeil-
anlegt hvort jákvæð mismunun kemur raun-
verulega þeim hópum til góða sem hún á að
þjóna, því eins og fyrr er nefnt geta ráðningar á
grundvelli hennar grafið undan trú á konum í
ábyrgðarstöðum, auk þess sem það eru röng
skilaboð að konur geti ekki komist til metorða
nema í krafti sérstakra ívilnana.
Í raun má segja að aðgerðir á borð við já-
kvæða mismunun og kynjakvóta séu til þess
fallnar að skapa falskt öryggi. Þær geta ef til vill
komið því til leiðar að hlutfall kynjanna jafnist í
stjórnmálum og ábyrgðarstöðum, en þær ráðast
ekki að rótum vandans. Sem dæmi má nefna að í
Svíþjóð, þar sem kynjakvótar eiga þátt í því að
konur eru orðnar nær helmingur þingmanna,
sýndi nýleg könnun að 60% þingkvenna teldi sig
hafa verið órétti beittar í starfi sínu vegna kyn-
ferðis. Jafnari kynjahlutföll, sem náð hefur verið
fram að einhverju leyti með handstýringu, hafa
greinilega ekki skilað sér í bættri stöðu og við-
horfum til þingkvenna.Þá má spyrja hvað sé
unnið. Nær væri að grafast fyrir um orsakir
þess að konur veljast síður en karlar til þeirra
starfa sem um ræðir og beina kröftunum síðan
að því að hrinda úr vegi þeim hindrunum.
Engar
skyndilausnir
Þess er vitaskuld ósk-
andi að fullt jafnrétti
kynjanna verði að
veruleika sem fyrst.
En það er óraunhæft að ætla að unnt sé að
stytta sér leið að því markmiði með skyndilausn-
um á borð við kynjakvóta.
Til að auka fjölda kvenna í hópi kjörinna full-
trúa og í nefndum, stjórnum og ráðum er eina
leiðin að sjálfsögðu sú að stækka þann hóp
kvenna sem til greina kemur til að gegna þess-
um ábyrgðarstöðum. Það er að segja að um
verði að velja fleiri konur með viðeigandi mennt-
un, faglegan bakgrunn og stjórnunarreynslu.
Þó er ekki ástæða til að ganga svo langt að
fullyrða að ríkisvaldið eigi hvergi að koma nærri
jöfnun á stöðu kynjanna, nú þegar jafnrétti hef-
ur verið tryggt að lögum. Stjórnvöld hafa þvert
á móti ennþá mikilvægu hlutverki að gegna. En
það lýtur fyrst og fremst að því að tryggja að
fólki sé ekki mismunað á grundvelli kynferðis,
stuðla að uppfræðslu og umræðu og búa al-
mennt svo um hnútana í samfélaginu að kynferði
eigi ekki að vera neinum fjötur um fót. Það er til
dæmis mikilvægt, eins og hér hefur áður verið
fjallað um, að einstaklingum sé gert auðvelt að
samræma vinnu og fjölskyldulíf, meðal annars
með því að dagvistunar- og skólakerfið komi til
móts við þarfir foreldra. Það er mun nærtækara
baráttumál fyrir jafnréttissinna að beita sér fyr-
ir því að ábyrgð á heimili og fjölskyldu hvíli jafnt
á herðum karla og kvenna en að handstýra
sætaskipan í nefndum og ráðum.
Samþætting
Þá má nefna að rík-
isvaldið getur stuðlað
að auknu jafnrétti
með svonefndri samþættingu, eins og kveðið
verður á um í áætlun um jafnréttismál til næstu
fjögurra ára, sem Árni Magnússon félagsmála-
ráðherra mun brátt leggja fram á Alþingi. Á
málþingi um jafnréttismál sem forsætisráðu-
neytið efndi til fyrir skömmu sagði Árni að í
fyrri framkvæmdaáætlunum hafi verið stefnt að
því að samþætta jafnréttis- og kynjasjónarmið
inn í daglegt starf allra ráðuneyta. „Enn er
nauðsynlegt að hafa þetta markmið að leiðarljósi
þar sem árangurinn hefur ekki verið sem skyldi.
Hér er þó rétt að benda á að samþætting er ekki
markmið í sjálfri sér, heldur er það jafnrétti
kynjanna sem er markmiðið. Það næst með því
meðal annars að gera samþættingu að viðtekn-
um vinnubrögðum í stjórnsýslunni. Samþætting
er aðferðin, eða verkfærið, sem getur gert það
kleift að markmiðinu um jafnrétti verði náð,“
sagði félagsmálaráðherra í ræðu sinni.
Eins og Árni benti á hafa stjórnvöld hlutverki
að gegna við að ryðja brautina en það er engu að
síður mikilvægt að hinn almenni vinnumarkaður
taki virkan þátt í því að vinna að auknu jafnrétti.
Vísaði ráðherrann í nýútkomna skýrslu nefndar
á vegum forsætisráðuneytisins um efnahagsleg
völd kvenna, sem sýndi að enn væri til staðar
talsverður kynbundinn launamunur í samfélag-
inu, en samkvæmt könnun nefndarinnar hafa
konur um 72% af launum karla fyrir jafnlangan
vinnutíma. Skýra má 21–24% launamunarins
með ólíkum starfsvettvangi, starfi, menntun og
ráðningarfyrirkomulagi, en eftir stendur 7,5–
11% launamunur sem stafar af því að hjóna-
band, barneignir og fleiri atriði hafa önnur áhrif
á laun kvenna en karla. Í skýrslunni kemur
einnig fram að konur voru árið 2001 fram-
kvæmdastjórar í 18% íslenskra fyrirtækja og
stjórnarformenn í 36% þeirra. En í fyrirtækjum
þar sem skattskyld laun voru yfir 100 milljónir
fór hlutfall kvenna í stöðu framkvæmdastjóra
niður í 10%. Áberandi var að hlutfall kvenna í
stjórnunarstöðum var hærra en annars staðar á
sviðum sem tengjast fræðslu, heilbrigðis- og
samfélagsmálum. Forstöðumenn í ríkisstofnun-
um og ráðuneytum eru hins vegar langflestir
karlar, eða um 80%.
Jafnrétti á
öllum sviðum
Árni sagði í ræðu
sinni á málþinginu að
markmið ríkisstjórn-
arinnar væri að upp-
ræta launamun kynjanna og að mikilvægur
hlekkur í þeirri viðleitni væri að standa vörð um
foreldra- og fæðingarorlofið. „Það er von mín og
ósk að okkur takist að tryggja dætrum okkar og
sonum jafnrétti á öllum sviðum mannlífsins,“
sagði félagsmálaráðherra. Óhætt er að taka
undir þau orð.
Morgunblaðið/RAX
num hlutföllum í Reykjavíkurhöfn.
Kynjakvótar eru
ekki æskileg leið til
að fjölga konum í
stjórnmálum, stjórn-
unarstöðum, nefnd-
um, stjórnum og
ráðum. Það væri
ekki öfundsvert
hlutskipti fyrir konu
í ábyrgðarstöðu að
vera sér þess með-
vituð að hún hefði
valist til starfans
vegna kyns síns en
ekki hæfileika.
Færa má rök fyrir
því að slíkt fyr-
irkomulag grafi
undan stöðu kvenna
í atvinnulífinu, frek-
ar en að bæta hana.
Laugardagur 27. mars