Morgunblaðið - 23.04.2005, Blaðsíða 34

34 LAUGARDAGUR 23. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
RÓMVERJAR hinir fornu skil-
greindu eignarréttinn sem réttinn
til að njóta eigna og ráðstafa þeim.
Í aldanna rás hefur
allur þorri jarðarbúa
haft lítinn afgang til
ráðstöfunar þegar
nauðþurftum hefur
verið mætt, með þeim
arði og afrakstri sem
eignir almennings
hafa gefið af sér.
Með iðnbyltingunni
tók þetta að breytast
á Vesturlöndum. Vél-
væðing og orka úr
jarðefnum fór að gera
mönnum kleift að
framleiða vörur langt fram yfir
grunnþarfir þjóðfélagsins og losa
marga frá brauðstritinu til að
gegna margvíslegum þjón-
ustustörfum. Þessi þróun fór víða
að hafa áhrif á efnahagskerfi og
þjóðskipulag. Happadrýgsta breyt-
ingin varð á Vesturlöndum, ef til
vill fyrst í Norður-Ameríku þar
sem ónytjaðar náttúruauðlindir
voru mestar, en einnig síðar í Evr-
ópu.
Í fyrstu voru fáir sem voru eign-
araðilar að hinum nýju iðjuverum
er möluðu eigendum sínum gull.
Allur þorri launþega bjó við langt-
um rýrari kost. Smátt og smátt
fóru raddir að gerast háværari um
að deila velmeguninni. Pólitísk þró-
un varð í lýðræðisþjóðum Vest-
urlanda í þá átt að draga úr mjög
svo ójöfnum kjörum manna með
lögum um lágmarkslaun og með
skattalegum ráðstöf-
unum ásamt reglum
um hlutabréfaviðskipti.
(Stálkóngurinn Andrew
Carnegie barðist öt-
ullega á móti tekju-
skattinum í Bandaríkj-
unum en bílakóngurinn
Henry Ford greiddi
um tíma hæstu verka-
mannalaun í Banda-
ríkjunum því að hann
vildi að starfsmenn sín-
ir gætu keypt bílana
sem þeir framleiddu).
Jafnframt fóru fyrirtæki að
sækja meira og meira fjárfesting-
arfé til betur launaðs almennings
og verðbréfamarkaðir mynduðust.
Allir gátu orðið eignaraðilar að
þeim fyrirtækjum sem voru á verð-
bréfamarkaði og notið arðs af vel-
gengni þeirra. Millistétt lýðræð-
isþjóðfélaganna óx jafnt og þétt,
lífskjör urðu almennt bæði betri og
jafnari. Slíkt efnahagslegt lýðræði
stuðlaði að þeim þáttum er styrkja
pólitískt lýðræði.
Þegar íslenskt efnahagslíf seint
og síðar meir losnaði úr þeim viðj-
um sem bundu það mestan part síð-
ustu aldar, kom það meðal annars
fram í grósku fyrirtækja og bætt-
um efnahag almennt og vaxandi
hlutabréfamarkaður myndaðist sem
almenningur hafði aðgang að. Að
vísu brenndu margir sig á hinu
nýja frjálsræði en aðrir högnuðust.
Samt lærði fólk af reynslunni og
verð hlutabréfa varð raunhæfara og
byggðist síður á væntingum en
meira á arðsemi.
Nú hefur það samt gerst að mörg
fyrirtæki eru að hverfa af hluta-
bréfamarkaði og færast í hendur
færri og stærri aðila með takmörk-
un á aðgangi almennings að eign-
araðild. Að vísu eru margir af þess-
um stóru aðilum lífeyrissjóðir, en
þar fylgir böggull skammrifi. Sá
böggull er, að fæstar stjórnir lífeyr-
issjóða eru lýðræðislega kjörnar af
sjóðfélögum, heldur skipaðar af
samtökum hagsmunaaðila og þá oft
á pólitískum grundvelli.
Þannig fá menn sem jafnvel eiga
engra persónulegra hagsmuna að
gæta ráðstöfunarrétt yfir al-
mannafé og sjóðfélagar fá litlu um
það ráðið. Frá þessu sjónarmiði má
segja að eignarrétturinn hafi færst
að hluta til stjórnenda sjóðanna.
Ráðstöfunarrétti yfir fé fylgja völd
og þá um leið freisting til að ráð-
stafa fé annarra í þágu stjórnenda
fremur en þágu þeirra er leggja til
féð.
Um einkavæðingu ríkisfyrirtækja
má segja, að enda þótt að í orði
kveðnu séu þau þjóðareign, hví þarf
þá almenningur að kaupa eign sína
af ríkinu ef hann vill fá ráðstöf-
unarrétt yfir henni? Jafnvel verra
er þegar almenningi gefst ekki
tækifæri til að kaupa hlut í fyr-
irtækjum sem sögð eru þjóðareign.
Hvers vegna má ekki einfaldlega
setja öll hlutabréfin á markað og
láta hin margrómuðu lögmál mark-
aðarins um framboð og eftirspurn
ráða því á hvaða verði þau seljast
og hvernig eignadreifingin verður?
Vera má að hagnaður ríkisins verði
minni en ef einhverjum stór-
fjárfestum er boðið fyrsta aðgengi,
en ef ríkið hagnast minna og hinn
almenni hluthafi þá meira á einka-
væðingunni, þá það. Á það ekki að
vera takmark ríkisstjórnar í lýð-
ræðisríki að vinna sem mest að
hagsæld almennings?
Þegar aðgengi almennings að
eignarhlutdeild í þjóðfélaginu er
takmarkað er það skortur á efna-
hagslegu lýðræði. Þetta skapar
meiri tvískiptingu í þjóðfélaginu en
ella og þar af leiðir minni stöð-
ugleika á pólitísku lýðræði. Minna
má á það, sem er að vísu öfgakennt
dæmi, að í sumum ríkjum Suður-
Ameríku hefur það skeð að mikill
minni hluti þjóðarinnar hefur átt
níutíu prósent af öllum eignum en
stærsti hluti þjóðarinnar orðið að
skipta þeim tíu prósentum sem eft-
ir voru á milli sín. Afleiðingin hefur
verið mjög óstöðugt pólitískt lýð-
ræði sem meðal annars hefur end-
urspeglast í byltingum og herfor-
ingjastjórnum. Einnig má minna á
þá þróun sem einkavæðing ríkisfyr-
irtækja hefur leitt til í fyrrverandi
austantjaldslöndum þegar þau losn-
uðu úr efnahagsviðjum. Vonandi
hneigist íslensk einkavæðing ekki í
þá átt.
Að dómi greinarhöfundar er mik-
ilvægt að allir hafi aðgang að eign-
araðild í fyrirtækjum, þannig að
vítt og breitt verði eigendur, laun-
þegar og neytendur einn og sami
hópurinn. Þannig fá allir áhuga á að
fyrirtækin gangi vel og njóta arðs-
ins af velgengninni til að kaupa
framleiðslu fyrirtækjanna eða þjón-
ustu þeirra. Það hlýtur, til langs
tíma litið, að samræmast hags-
munum fyrirtækjanna líka.
Um öfugþróun íslensks kapítalisma
Ágúst Valfells fjallar
um kapítalisma
Ágúst Valfells
’Að dómi greinarhöf-undar er mikilvægt að
allir hafi aðgang að
eignaraðild í fyrirtækj-
um, þannig að vítt og
breitt verði eigendur,
launþegar og neytendur
einn og sami hópurinn.‘
Höfundur er kjarnorkuverkfræð-
ingur og kapítalisti af eldri gerðinni.
FRÓÐLEGT var að
hlýða á þau Ingibjörgu
Sólrúnu og Össur
sverja Vinstri grænum
hollustu sína á dög-
unum. Það þótti mér
að minnsta kosti minn-
ug kosninganna síð-
ustu þegar Samfylk-
ingin hafði þá
áróðurslínu að nefna
aldrei VG og gera allt
sem hægt var til þess
að ráða undan þeim
lendur og áhrif. Það
má líka minna á að
Samfylkingin, það er
Ingibjörg Sólrún,
gerði allt sem hægt
var til þess að þegja í
hel hugmyndir VG um
samstarf flokkanna
tveggja eða stjórn-
arandstöðunnar allrar
um velferðarstjórn
eftir kosningar. Ekki
fór heldur mikið fyrir
samstarfsvilja Samfylkingarfólks í
síðustu sveitarstjórnarkosningum í
fjölmörgum sveitarfélögum þar sem
allt var gert sem hægt var til þess
að troða skóinn niður af VG. Eftir
kosningar var svo meira að segja
sums staðar reynt að
kenna VG um það sem
illa fór hjá Samfylk-
ingu í stað þess að líta
í eigin barm og átta
sig á því að neikvæðni
Samfylkingarinnar
gagnvart VG spillti
fyrir heildarúrslitum
kosninganna.
En nú kveður
semsé við annan tón
og er það vel. Við er-
um ánægð með þann
tón því hann er í sam-
ræmi við þá stefnu
sem við höfum. Við
viljum að vísu taka
fram að það er ekki
von til þess að flokk-
arnir verði sameinaðir
– svo mikið ber á milli
í til dæmis utanrík-
ismálum og umhverf-
ismálum og einnig í af-
stöðunni til þess hver
rekur félagslega þjón-
ustu. En við viljum
samstarf eins og við höfum sýnt
hér í Reykjavík á undanförnum
misserum. Við viljum vinna saman
áfram.
En hvað með sveitarstjórn-
arkosningarnar almennt? Getur
verið að Össur og Ingibjörg vilji
sýna lit á samstarfsvilja í næstu
sveitarstjórnarkosningum? Í Kópa-
vogi, Hafnarfirði, Akranesi, Árborg,
Reykjanesbæ og svo framvegis eða
eru ummæli þeirra sem keppa um
formannspóst Samfylkingar bara
fagurgali til að afla sér vinsælda?
Nú reynir á. Ég skora á for-
mannsefnin að svara þessari spurn-
ingu. Vilja þau stuðla að samstarfi
VG og Samfylkingar sem víðast í
landinu í sveitarfélögunum fyrir
næstu sveitarstjórnarkosningar eða
á – eins og síðast – að hafna hvers
konar samstarfi við Vinstrihreyf-
inguna – grænt framboð nema bara
þar sem Samfylkingin stendur sér-
staklega höllum fæti?
Til umhugsunar
fyrir formannsefni
Svandís Svavarsdóttir
fjallar um formannsslaginn
í Samfylkingunni
Svandís Svavarsdóttir
’Getur verið aðÖssur og Ingi-
björg vilji sýna
lit á samstarfs-
vilja í næstu
sveitarstjórn-
arkosningum?‘
Höfundur er formaður
VG í Reykjavík.
UNDIRRITUÐUM þykir
ástæða til þess að fara lauslega yf-
ir málefni útgerðar skipsins Sól-
baks EA 7 í ljósi umræðu und-
anfarna daga.
Í byrjun september 2004 óskaði
áhöfn Sólbaks EA 7
eftir því við stétt-
arfélög sem þeir voru
félagsmenn í, að þeim
væri heimilað að
breyta ákvæðum
kjarasamnings um
hafnarfrí, þannig að
ekki væri stoppað í
30 klukkutíma eftir
hverja löndun Sól-
baks EA 7. Lengja
átti hafnarfrí skip-
verja skipsins, en
tími þess við bryggju
átti að vera skemmri.
Það fyrrnefnda til
hagsbóta fyrir áhöfn
skipsins og hið síð-
arnefnda til hagsbóta
fyrir útgerð skipsins.
Í stað þess að 30
klukkutíma hafnarfrí
væri að lokinni 5
daga veiðiferð væri
skiptimannakerfi,
þannig að hver skip-
verji færi 2 veiðiferð-
ir af hverjum þrem-
ur. Auðskilið öllum að um betri
kjör er að ræða.
Stéttarfélög skipverja féllust
ekki á þessa ósk. Öllum var ljóst
að hafnarfrí var eina breytingin á
kjarasamningi sem útgerð og
áhöfn Sólbaks EA 7 óskaði eftir.
Beiðni útgerðar og áhafnar var
ítrekuð hjá stéttarfélögum sjó-
manna og kynnt forsvarsmönnum
ASÍ, en án árangurs.
Útgerð og áhöfn gerðu ráðning-
arsamning um miðjan september
2004, þar sem bæði útgerð skipsins
og áhöfn eru utan heildarsamtaka.
Í þeim ráðningarsamningi var
ákvæði um nýtt fyrirkomulag hafn-
arfría sem stéttarfélög skipverja
höfðu áður hafnað.
Fulltrúar Sjómannasambands
Íslands og Félags skipstjórn-
armanna stóðu í fiskikari á bryggj-
unni á Akureyri í byrjun október
2004 og reyndu þannig að hindra
löndun úr skipinu Sólbak EA 7.
Aðgerðin var stöðvuð með lög-
banni.
Frá því í byrjun október 2004
hefur Sólbakur EA 7 róið í friði og
spekt og stoppað til löndunar þann
tíma sem útgerð og áhöfn hafa
ákveðið hverju sinni.
Í næturvinnu stóðu fulltrúar sjó-
manna í algjöru tilgangsleysi í
fiskikarinu á Akureyri,
nú þegar fyrir liggur
samkomulag stétt-
arfélaga skipstjóra og
háseta, til dæmis við
Samherja hf., um
sama fyrirkomulag
hafnarfría og er um
borð í Sólbaki EA 7.
Næstir til að stíga
fram í máli þessu voru
fulltrúar Vélstjóra-
félags Íslands, en því
félagi líkaði ekki mála-
lok Sjómanna-
sambands Íslands við
Útgerðarfélagið Sól-
bak ehf. fyrir Fé-
lagsdómi.
Fyrst stefndi Vél-
stjórafélagið Brimi hf.
og taldi samning um
leigu skipsins til Út-
gerðarfélagsins Sól-
baks ehf. vera til
málamynda. Fé-
lagsdómur sýknaði
Brim hf. af þeirri
kröfu og dæmdi Vél-
stjórafélag Íslands til greiðslu
málskostnaðar.
Næst stefndi Vélstjórafélag Ís-
lands Útgerðarfélaginu Sólbaki
ehf. vegna löndunar á Eskifirði 29.
september 2004, nokkrum dögum
áður en úrsögn annars fé-
lagsmanns Vélstjórafélags Íslands
var lögð inn til Vélstjórafélagsins.
Félagsdómur staðfesti brot við
löndun úr skipinu 29. september
2004, en við þá löndun langt frá
heimahöfn skipsins var skipið við
bryggju á Eskifirði í um 4 klukku-
stundir.
Að kröfu Vélstjórafélags Íslands
á að hvíla skipið Sólbak EA 7 í 30
klukkustundir að aflokinni hverri
veiðiferð, eða það þarf að ráða
fjórða vélstjórann til skipsins og
veita vélstjórum hafnarfrí í 5 sól-
arhringa að lokinni hverri veiði-
ferð, allt á kostnað vélstjóranna
sjálfra, sem vilja búa við sömu
kjör og aðrir skipverjar. Vélstjóra-
félag Íslands reynir að skerða kjör
félagsmanna stéttarfélagsins.
Komi mál þetta fyrir Félagsdóm
að nýju þarf Útgerðarfélagið Sól-
bakur ehf. að sanna það fyrir Fé-
lagsdómi að það sem vélstjórar
Sólbaks EA 7 telja betri hafnarfrí
séu í raun betri hafnarfrí. Það er
eins og að sanna að mönnum henti
eitt fyrirkomulag á fríi betur en
annað. Getur lesandinn sannað fyr-
ir öðrum að sér þyki betri kjör að
vera í fríi mánudag fram á fimmtu-
dag, frekar en að vera í fríi laug-
ardag og sunnudag. Þetta getur
enginn metið betur en launamað-
urinn sjálfur.
Eins og í öllum góðum ævintýr-
um leikur ein persónan tveimur
skjöldum. Það versta er að sá aðili
er einn dómara Félagsdóms. Dóm-
arinn flytur mál í Hæstarétti í jan-
úar 2005 að beiðni Vélstjórafélags
Íslands og fær greidda þóknun frá
Vélstjórafélagi Íslands, væntanlega
í febrúar 2005. Í apríl 2005 dæmir
hann Útgerðarfélagið Sólbak ehf.
til að greiða Vélstjórafélagi Íslands
þóknun og launar þar með greið-
ann. Það er útilokað að taka mark
á dómi Félagsdóms þegar dóm-
urinn er þannig skipaður.
Útgerðarfélagið Sólbakur ehf.
gerir Sólbak EA 7 út í fullri sátt
áhafnar og útgerðar. Af 18 manna
áhöfn skipsins eru 16 skipverjar í
vissu með atvinnu sína og kjör,
óvíst er hvort kjör tveggja fyrrum
félagsmanna Vélstjórafélags Ís-
lands verða skert að kröfu Vél-
stjórafélags Íslands, sem leggur
allt undir til þess að tryggja það
að skipið Sólbakur EA 7 fái hafn-
arfrí að lokinni hverri löndun. Á
þessari tækniöld leggur Vélstjóra-
félag Íslands aðaláherslu á að það
þurfi að hvíla stálið.
Að lokum er bein tilvísun nið-
urstöðu nýlegs Félagsdóms, til
umhugsunar fyrir félagsmenn Vél-
stjórafélags Íslands: „Verður að
skilja málatilbúnað stefnanda (Vél-
stjórafélag Íslands) svo að ekki
skipti máli hvort umræddur ráðn-
ingarsamningur feli í sér betri eða
lakari kjör varðandi hafnarfrí en
greindur kjarasamningur mælir
fyrir um.“
Málflutningur Vélstjórafélags Ís-
lands er í raun ævintýri líkastur.
Gullvagninn er fiskikar
Guðmundur Kristjánsson
fjallar um málefni útgerðar
skipsins Sólbaks EA 7
Guðmundur
Kristjánsson
’Á þessaritækniöld leggur
Vélstjórafélag
Íslands aðal-
áherslu á að það
þurfi að hvíla
stálið.‘
Höfundur er útgerðarmaður.
ER NEFIÐ STÍFLAÐ?
Fæst í apótekum
og lyfjaverslunum
STERIMAR
Skemmir ekki slímhimnu
er náttúrulegur
nefúði sem losar stíflur
og léttir öndun.
Fyrir 0-99 ára.