Morgunblaðið - 01.12.2005, Blaðsíða 44

44 FIMMTUDAGUR 1. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
fyrir sælkera á öllum aldri
m- tímarit um jólamat
og vín fylgir
Morgunblaðinu
á morgun
SAGAN af forstjóranum sem
varð að ráðuneytisstjóra og ráðu-
neytisstjóranum sem varð að for-
stjóra segir frá því hvernig og
undir hvaða kring-
umstæðum núverandi
ráðuneytisstjóri heil-
brigðis- og trygginga-
málaráðuneytis
(HTR), fyrrum for-
stjóri Ríkisspítala, og
núverandi forstjóri
Landspítala – há-
skólasjúkrahúss
(LSH), fyrrum ráðu-
neytisstjóri fjár-
málaráðuneytis voru
skipaðir til núverandi
starfa. Þessi saga er
gott dæmi um hlut-
verk einstaklinga inn-
an stjórnsýslunnar og hvað þáttur
þeirra getur ráðið miklu um bæði
framvindu mála í ákvarðana-
tökuferlinu og heildarniðurstöðu.
Þótt oft sannist hið fornkveðna,
„where you stand depends on
where you sit,“ eins og sagt er á
ensku, eða afstaða þín ræðst af
stólnum sem þú situr í, þá getur
sú ímynd sem menn hafa um stöðu
sína og hlutverk verið býsna þaul-
setin, þrátt fyrir stólaskipti.
Opinberar stofnanir og útgjald-
aráðuneytin hafa t.d. löngum þótt
eiga undir högg að sækja í fjár-
málaráðuneytinu, valdamesta
ráðuneyti ríkisstjórnarinnar. Þar á
bæ gengu menn rösklega fram í
því að hemja óráðsíu og stjórn-
leysi sjúkrahúsanna í Reykjavík á
síðasta áratug og innleiddu m.a.
nýjar leiðir til að koma böndum á
reksturinn, fjárlagarammana.
Heldur þótti þeim ráðuneyti heil-
brigðismála vera óburðugt og sýna
almennt lítið frumkvæði og tilþrif
í sínum málaflokki. Þá áttu
sjúkrahúsin í Reykjavík enn-
fremur mjög á bratt-
ann að sækja í við-
ureign sinni við HTR.
Öllum var ljóst hvað
sneri upp og hvað nið-
ur í valdastiga kerf-
isins.
Eftir stólaskiptin er
engu líkara en að
farmurinn hafi gengið
til í lestinni og að við
það hafi þungamiðja í
yfirstjórn heilbrigð-
ismála færst til. Læt-
ur nærri að í kjölfar
sameiningarinnar hafi
óvart orðið til nýtt og
afar framsækið ráðuneyti, ráðu-
neytið Landspítali – háskóla-
sjúkrahús á Eiríksstöðum. Það
sjúkrahús sem áður mátti lúta fyr-
irmælum ráðuneytanna og laga
starfsemi sína að sífellt þrengri
fjárlagarömmum hefur nú snúið
vörn í sókn og leggur til að fjár-
veitingavaldið lagi framlög sín að
nýju greiðslufyrirkomulagi, svo-
kölluðu DRG-kerfi. Geri aðrir
betur við endurreisn manna og
mórals eftir þrenginga- og nið-
urlægingartímabil síðasta áratug-
ar. En vandinn er ekki sá að hér
hafi orðið til öflug og framsækin
stofnun sem nú býður ríkinu þjón-
ustu sína, heldur sú röskun sem
orðið hefur á valdajafnvæginu
milli sjúkrahússins og þeirrar
stofnunar sem á að fara með
stefnumörkun og skipulag
heilbrigðismála í landinu, þ.e.
HTR.
Þar við bætist að aðild Íslands
að EES 1993 hefur sett skipulags-
hlutverki HTR vissar skorður.
Með EES komu aukið aðgengi
einstaklinga að fjármagni til fjár-
festinga og kröfur um samkeppni
og frelsi í viðskiptum sem nú hafa
opnað læknum ný tækifæri. Áhrif
aðildar Íslands að EES, sameining
sjúkrahúsanna og nú sköruleg
framganga LSH er orðinn einn
mesti áhrifavaldur við mótun ís-
lenska heilbrigðiskerfisins. Við
sameiningu sjúkrahúsanna í
Reykjavík hefur þrengt meira og
meira að sérfræðilæknum innan
LSH. Og þar sem ekki er í annað
sjúkrahús að venda á höfuðborg-
arsvæðinu þá er annaðhvort að
flytja úr landi eða „fara út í bæ“.
Í hinu nýja umhverfi EES hafa
sérfræðilæknar í vaxandi mæli
getað fjárfest sjálfir í nýrri tækni,
flutt starfsemi sína á eigin stofur
og sent Tryggingastofnun ríkisins
reikninginn. Ekki er séð fyrir end-
ann á þessari þróun sbr. nýlegar
fréttir af óánægðum læknum á
LSH sem þykir enn frekar að sér
þrengt innan sjúkrahússins.
Þessa þróun hef ég kallað
„stefnurek“ þar sem ekki var að
finna staf um fyrirkomulag á þjón-
ustu sjálfstætt starfandi sér-
fræðilækna utan sjúkrahúsa í lög-
um um heilbrigðisþjónustu. Þessi
starfsemi þar sem saman fer hlut-
verk læknis og athafnamanns í ís-
lensku atvinnulífi hefur myndast
við „einkarekstrarskrið“ og er
orðin varanlegur þáttur í heil-
brigðisþjónustu landsmanna. Op-
inbert kerfi sem mótar sig sjálft
án afskipta stjórnvalda er ávísun á
stefnurek. Á meðan hið „nýja
ráðuneyti“ á Eiríksstöðum ýtir
beint og óbeint undir slíkt stefnu-
rek sitja menn í gamla ráðuneyt-
inu inn við Vegmúla og skrifa
sagnfræði, þ.e. uppfæra lög um
heilbrigðisþjónustu svo þau megi
endurspegla sem best þá starf-
semi sem fram fer hverju sinni.
Á Íslandi ríkir almenn pólitísk
samstaða um að heilbrigðisþjón-
usta skuli áfram fjármögnuð og
greidd úr sameiginlegum sjóði
landsmanna, þ.e. ríkissjóði. Þá
virðist einnig ríkja nokkuð breið
pólitísk samstaða um að það sé af
hinu góða að mismunandi aðilar
komi að framkvæmd þjónust-
unnar. Ef stjórnvöld vilja áfram
hafa þetta tvennt að leiðarljósi og
jafnframt standa vörð um: a) gæði
og jöfnuð í heilbrigðisþjónustu, b)
kennslu og þjálfun heilbrigð-
isstarfsmanna, c) þróun þekkingar
og vísinda og d) hagkvæmni í
rekstri og aðhald við ráðstöfun
fjár, þá þarf að koma til víðsýnni
og markvissari yfirstjórn heil-
brigðismála en fram til þessa. Þar
þarf að fara saman sú blanda af
forsjá og nútíma stjórnunar- og
skipulagsaðferðum sem tekur mið
af þekkingu á öllum þáttum heil-
brigðiskerfisins og skilningi á því
hvernig einstaka þættir þess
tengjast og mynda það gangverk
kerfisins sem hefur áhrif á gæði,
öryggi, afköst og kostnað.
Landspítali – háskólasjúkrahús:
Sjúkrahús eða nýtt ráðuneyti?
Sigurbjörg Sigurgeirsdóttir
fjallar um stjórnun heilbrigðis-
kerfis og myndun sjúkrahúsa ’Þar þarf að fara samansú blanda af forsjá og
nútíma stjórnunar- og
skipulagsaðferðum sem
tekur mið af þekkingu á
öllum þáttum heilbrigð-
iskerfisins og skilningi á
því hvernig einstaka
þættir þess tengjast og
mynda það gangverk
kerfisins sem hefur
áhrif á gæði, öryggi, af-
köst og kostnað.‘
Sigurbjörg
Sigurgeirsdóttir
Höfundur er stjórnsýslufræðingur,
MSc, PhD.