Morgunblaðið - 01.12.2005, Qupperneq 61

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 1. DESEMBER 2005 61
MENNING
Staðurogstund
http://www.mbl.is/sos
VEITINGASTAÐURINN Café
Rosenberg, sem hefur undanfarin ár
verið að skapa sér sess sem einn
helsti vettvangur „grasrótar-
tónlistar“ á Íslandi heldur nú um
helgina upp á 2 ára afmæli sitt.
Þórður, vert á Rosenberg, teflir
fram þremur af sínum eftirlæt-
issveitum til að leika nú á afmæl-
ishelginni. En það eru poppsveitin
Santiago, sem leikur í kvöld, „þung-
lyndisdúettinn“ Mogadon, sem flyt-
ur eftirlætislög sín á föstudags-
kvöldið og hin fjölbreytilega sveit
Hraun, sem heldur tónleika, sem
breytast í allsherjarteiti á laug-
ardagskvöldið.
Afmælistón-
leikar Café
Rosenberg
Santiago leikur í kvöld.
KIRKJUR Íslands er bersýnilega
hið merkasta ritsafn. Bindin fjögur,
sem á undan þessum fóru, fjalla um
friðlýstar kirkjur í Árnesprófasts-
dæmi, alls 19 kirkjur. Nú koma tvö
bindi til viðbótar um friðlýstar
kirkjur í Skagafjarðarprófastsdæmi.
Í fimmta bindinu eru kirkjur ,,vest-
an Vatna, níu talsins: Goðdalakirkja,
Hvammskirkja, Ketukirkja, Reykja-
kirkja, Reynistaðarkirkja, Sauð-
árkrókskirkja, Silfrastaðakirkja,
Sjávarborgarkirkja og Víðimýr-
arkirkja. Allar eru kirkjur þessar
timburkirkjur, nema hin víðfræga
Víðimýrarkirkja, sem er torfkirkja
og elst í þessum hópi, byggð 1834.
Timburkirkjurnar átta eru byggðar
á árunum 1854–1904. Elst
þeirra er Sjávarborg-
arkirkja, en yngst Goðdala-
kirkja.
Í sjötta bindinu eru
kirkjur ,,austan Vatna, átta
talsins: Barðskirkja, Fells-
kirkja, Grafarkirkja, Hof-
skirkja, Hofsstaðakirkja,
Hóladómkirkja, Knapp-
staðakirkja og Viðvík-
urkirkja. Timburkirkj-
urnar eru sex, byggðar á
tímabilinu 1840–1905. Elst er
Knappstaðakirkja í Stíflu og er hún
jafnframt elsta timburkirkja lands-
ins. Yngst er Hofsstaðakirkja byggð
1905. Þá er torfkirkjan í Gröf á
Höfðaströnd. Að stofni til og formi
er hún ævagömul, en hefur verið
endurnýjuð, eins og raunar Víðimýr-
arkirkja einnig. Dómkirkjan á Hól-
um í Hjaltadal er byggð úr höggnum
steini úr Hólabyrðu árið 1763 og er
hún elsta kirkja landsins.
Höfundar að þessari miklu kirkju
(húsa) sögu eru tólf og hefur þátt-
taka þeirra verið með ýmsum hætti
og skrif sumra eru frá fyrri
tíð (t.a.m. Kristjáns Eldjárn
og Kristmundar Bjarnason-
ar). En alla samræmingu
texta og mynda hafa rit-
stjórarnir að sjálfsögðu ann-
ast auk þess að skrifa mik-
inn texta sjálfir.
Umfjöllun um kirkjurnar
er með skipulögðum hætti.
Fyrst er fjallað um kirkju-
staðinn og kristnihald þar.
Er það skýrt og greinargott
yfirlit og afar fróðlegt. Þar er sagan
rakin eins langt aftur og heimildir
leyfa. Þá kemur byggingarsaga. Er
þar greint frá því sem vitað er um
eldri kirkjur og að lokum komið að
núverandi kirkju. Þar er frásögnin
að vonum ítarlegust. Sagt er frá
kirkjusmíðinni og forsmiðum. Kirkj-
unni er lýst bæði hið ytra og innra.
Fjallað er um byggingarlist (stíl
o.þ.h.), kirkjubúnað og messuföng.
Margir gamlir kirkjumunir eru
geymdir á söfnum og er þeim grip-
um lýst. Þá er greint frá helstu
minningamörkum (legsteinum,
minningatöflum). Hverjum kafla
(þ.e. hverri kirkju) fylgir tilvís-
anaskrá, Mynda- og teikningaskrá
og síðast úrdráttur á ensku.
Þar sem bindin tvö teljast ein
heild – þ.e. fyrir sama prófastsdæmi
– er heimildaskrá fyrir þau bæði í
lok 6. bindis, nafnaskrá, orðskýr-
ingar og upptalning höfunda ásamt
smágrein um hvern þeirra
Í upphafi 5. bindis er gerð grein
fyrir tilhögun ritsins og verkaskipt-
ingu. Mikill fjöldi mynda er í ritinu,
gullfallegar og ágætlega gerðar yf-
irleitt. Flestar eru þær gerðar af Ív-
ari Brynjólfssyni, ljósmyndara Þjóð-
minjasafns Íslands. Nokkrar gamlar
myndir eru hér einnig, svo og mikill
fjöldi uppdrátta.
Það þyrfti langt mál til að gera
fullnægjandi grein fyrir þessu
merka riti og þá umsögn þyrfti fag-
maður að gera. Ég get einungis látið
þess getið að við fljótan yfirlestur
sýnist mér að hér hafi verið frábær-
lega vel að verki staðið og höfundar
hafi lagt mikla alúð og umhyggju við
verk sitt og trausta fagmennsku. Sú
vinna á mikið lof skilið.
Sjálfur hef ég alla tíð haft sterkar
taugar til íslensku timburkirknanna
og svo að ég láti eftir mér að viðra
eigin fordóma finnst mér þær einu
,,alvöru“ guðshúsin. Þau bera með
sér einhvern hlýjan yndisleik og
heilagleika, sem ég finn ekki annars
staðar. Mér finnst líka skína í gegn
að þeim sem skrifa um kirkjurnar í
þessu riti hafi fundist eitthvað líkt. Í
ritinu kemur líka fram að yfirleitt
lætur sóknarfólkið sér annt um
kirkjur sínar, leggur á sig ómælda
sjálfboðavinnu til að halda þeim og
kirkjugörðunum við og prýða og
færa kirkjum sínum fallegar gjafir.
Það var mikið þarfaverk að frið-
lýsa þessar gömlu kirkjur og ekki
síður þarft að gera þeim þau mynd-
arlegu skil sem hér er gert. Fyrir
það eiga allir sem hlut eiga að máli
þakkir skildar.
Friðlýstar kirkjur í Skagafirði
BÆKUR
Byggingarlist
Ritstjórn: Jón Torfason, Þorsteinn Gunn-
arsson.
Þjóðminjasafn Íslands, Húsafrið-
unarnefnd ríkisins, Fornleifavernd rík-
isins,
Biskupsstofa, Byggðasafn Skagfirðinga.
5. bindi, 291 bls.
6. bindi, 319 bls.
Hið íslenzka bókmenntafélag, 2005.
KIRKJUR ÍSLANDS
Þorsteinn
Gunnarsson
Sigurjón Björnsson
„Í UPPHAFI var Orðið, og Orðið var
hjá Guði, og Orðið var Guð“. Svo
hefst Jóhannesarguðspjall, á orði
sköpunar í íslenskri þýðingu. En það
er þannig með orð manna að þau eru
bundin takmarkaðri tungu þar sem
þau hlaðast merkingu, túlkunum og
skilgreiningum sem kunna að leiða til
sundrungs og misskilnings jafnt sem
samstöðu og skilnings. Orðið sem um
ræðir er hins vegar „hið lifandi orð“,
sem hefur ekki fyrirfram gefna skil-
greiningu. Það er handan við hug-
myndalega merkingu og er í eðli sínu
ósnert og ósagt.
„Hið lifandi orð“ viðkemur sýningu
Jóns Laxdal, „Ekki orð“, í Hafn-
arborg, án þess að listamaðurinn sé
endilega að fást við það á trúarlegum
forsendum. Á sýningunni eru mynd-
verk og skúlptúrar sem Jón hefur
unnið á síðastliðnum 12 árum þar sem
listamaðurinn spilar saman orðum og
formum sem hann vinnur úr gömlum
dagblöðum og bókum. Orðin hafa oft
á tíðum enga merkingu eða eru
kannski á annarri tungu eða bara
bull. Sum hver hafa einhverja merk-
ingu en eru þá úr rökrænu samhengi
við önnur orð og stundum má lesa
hluta úr bókatextum sem blandast
svo saman þannig að textinn verður
sundurslitinn. Þess háttar meðferð á
orðum svipar nokkuð til Dada-
stefnunnar fyrir tæpri öld síðan hvort
sem á við um myndlistarmenn eins og
Kurt Schwitters eða skáld á borð við
Hugo Ball. Jón er aftur á móti í öðr-
um fagurfræðilegum þönkum en
Dadaistarnir voru og þá nær fagur-
fræði strangflatarlistar og mínimal-
isma. Hann rífur gömul dagblöð og
bækur í einingar og límir saman. Lit-
brigði á milli pappírseininga skapa
fínlegan blæ þannig að efniskennd og
geometrísk formfræði spila ekki síð-
ur rullu en orð eða stafir. Í verkum
eins og „Myndir“ frá árinu 1993 er
listamaðurinn nær eingöngu að vinna
með grunnform og í stórum verkum
eins og „Bæn“ og „Ritgerð Maós I, II
og III“ frá árinu 2002 verða línubil og
aðrar eyður í texta hluti af formrænu
myndflatarins þannig að maður fer að
meta tómið sem er á milli orðanna.
Þögnina. Og af þeim sökum hugsaði
ég um „hið lifandi orð“.
Verkin eru þó fjarri því að vera
tímalaus þótt þau segi „ekki orð“.
Efniskennd þeirra er nokkuð bundin
tíma því sum dagblöðin eru allt að
hálfrar aldar gömul og gulnuð eftir
því. Einnig er listamaðurinn gjarn á
að halda setningum sem vísa til póli-
tískrar umræðu, „Fylgirit þingtíð-
inda sósjalistaflokksins“, „um starf
sósjalista“ o.s.frv. Þessar setningar á
gulnuðum dagblaðasíðum minna á
liðinn tíma þegar pólitísk umræða
snerist um hægri eða vinstri, komma
eða kapítalista. Í dag snýst hún einna
helst um „popúlisma“. Pólitík er ann-
ars fyrirbæri sem á illa með að sam-
ræma sig „hinu lifandi orði“. Hún
gengur út á vald, ákvörðunarvald,
fjárvald o.s.frv. og innan trúarbragða
má jafnan finna þessa tvennu. Þ.e.
einlæga trú á „hið lifandi orð“ og póli-
tískt stýrikerfi sem drepur það.
Þessa tvennu má líka finna í verkum
Jóns. Tærleika og óhreinindi, gleði og
depurð, líf og dauða.
Ég hef séð nokkrar sýningar frá
Jóni Laxdal í smærri skala og þótt
verk hans jafnan forvitnileg en lokuð
og dálítið þurr. En ég upplifði sýn-
inguna í Hafnarborg talsvert öðru-
vísi. Uppsetningin er sérlega vönduð
og verkin í hörkusamræðum sín á
milli sem og í samræðum við rýmið.
Listaverkin njóta sín afar vel í þetta
stóru sýningarrými þar sem þau fá
fjarlægð og skýrast síðan þegar nær
dregur sem gefur manni hæfilega
óvissu og að sama skapi tækifæri á að
nálgast þau frá ólíkum sjónarhornum
og finna fleiri möguleika til túlkunar
sem/og upplifun.
Þá er ánægjulegt að sjá Jón vera
að breiða svona úr sér með sýning-
arröð sem hann lagði af stað með frá
Akureyri til Reykjavíkur, Hafn-
arfjarðar, Þórshafnar og Kölnar. En
Jón hefur til þessa verið nokkuð
bundinn sínum heimaslóðum sem
„lókal“ listamaður á Akureyri. Mæli
ég eindregið með sýningunni í Hafn-
arborg sem til þessa hefur víst verið
skammarlega fásótt. Hún kom mér
verulega á óvart.
Lifandi orð
MYNDLIST
Hafnarborg
Opið alla daga nema þriðjudaga kl. 11–
17. Sýningin stendur út árið 2005.
Jón Laxdal
Jón B.K. Ransu
Morgunblaðið/Golli
„Uppsetningin er sérlega vönduð og verkin í hörkusamræðum sín á milli
sem og í samræðum við rýmið,“ segir Jón B.K. Ransu meðal annars.
Félagsstarf
Árskógar 4 | Bað kl. 8–16, handav.
kl. 9–16.30, smíði/útskurður kl. 9–
16.30, boccia kl. 9.30, helgistund kl.
10.30, leikfimi kl. 11, myndlist kl.
13.30. Kynningarfundur um menn-
ingar- og listahátíð eldri borgara í
Breiðholti, 4. des. kl. 15.
Bólstaðarhlíð 43 | Almenn handa-
vinna, hárgreiðsla, böðun, leikfimi,
myndlist, bókband, fótaaðgerð.
Bólstaðarhlíð 43 | Bankinn opinn á
morgun kl. 9.30 en ekki miðvikudag-
inn 7. des.
Dalbraut 18 – 20 | Fastir liðir. Jóla-
hlaðborð kl. 17 2. des. Skráningu lok-
ið. Sími 588-9533.
Félag eldri borgara, Reykjavík |
Brids kl. 13.
Félag kennara á eftirlaunum | Bók-
menntaklúbbur í KÍ-húsi kl. 14–16.
Félagsstarf aldraðra, Garðabæ |
Glerskurður kl. 9, málun kl. 13, ull-
arþæfing og perlur kl. 13.30 og gler-
skurðarhópur kl. 16, í Kirkjuhvoli.
Vatnsleikfimi kl. 9.45 og karla-
leikfimi kl. 13.15, í Mýri. Opið í Garða-
bergi kl. 12.30–16.30, þar er handa-
vinnuhorn.
Félagsstarf Gerðubergs | Heimsókn
í Ártúnsskóla kl. 10, samverustund
kl. 10.30, vinnustofur opnar kl. 12.30,
m.a. myndlist, rósamálun o.fl. Veit-
ingar í hádegi og kaffitíma í Kaffi
Berg. Allar uppl.á staðnum s.
5757720 og wwwgerduberg.is.
Strætó S4 og 12 stoppa við Gerðu-
berg.
Félagsstarfið Langahlíð 3 | Hár-
greiðslu- og fótaaðgerðastofur opna
kl. 10, almenn handavinna kl. 13 og
bingó kl. 15.
Furugerði 1 | Kl. 9, aðst. við böðun,
alm. handavinna. Kl. 13.30 verður
kvenfatasala, kaffiveitingar kl. 15,
bingó á föstudag kl. 14.
Hraunbær 105 | Kl. 9 perlusaumur,
postulínsmálun, hjúkrunarfræðingur
á staðnum. Kaffi og spjall. Hár-
greiðsla. Kl. 10 boccia, kl. 11 leikfimi,
kl. 12 hádegismatur, kl. 14 félagsvist
og kl. 15 kaffi.
Hraunsel | Moggi, rabb og kaffi kl. 9,
djass kl. 11, pútt kl. 10, glerbræðsla
kl. 13 og bingó kl 13.
Hvassaleiti 56–58 | Hannyrðir hjá
Halldóru kl. 9–16, boccia kl. 10–11, fé-
lagsvist kl. 13.30, vinningar, kaffi-
meðlæti. Böðun fyrir hádegi. Fótaað-
gerðir s. 5882320. Hársnyrting s.
5173005.
Hæðargarður 31 | Fastir liðir. Skrán-
ing hafin á jólahlaðborð sem verður
9. des. kl. 17. Skráningu lýkur 5. des.
Korpúlfar, Grafarvogi | Sundleikfimi
í Grafarvogssundlaug á morgun kl.
9.30.
Mæðrastyrksnefnd Kópavogs |
Mæðrastyrksnefnd Kópavogs verður
með aukaopnun á fimmtudögum
fram að jólum. Opið verður á sama
tíma á þriðjudögum, kl. 16–18. Mót-
taka er á sama tíma.
Norðurbrún 1 | Vinnustofa opin kl.
9–16.30, leir kl. 9–12 og 13–16.30,
boccia kl. 10.
Vitatorg, félagsmiðstöð | Smiðja kl.
9.30–12.30. Bókband og penna-
saumur kl. 9–13, morgunstund
kl.9.30, boccia kl. 10, hárgreiðsla og
fótaaðgerðarstofur opnar, hand-
mennt alm. kl. 13–16.30, glerskurður
kl. 13, frjáls spilamenska kl. 13.
Kirkjustarf
Akureyrarkirkja | Kyrrðar- og fyr-
irbænastund kl. 12 og hádegisverður
á eftir. – Opið hús fyrir eldri borgara
kl. 15. Upplestur, almennur söngur
og hljóðfæraleikur, einsöngur: Óskar
Pétursson.
Áskirkja | Foreldrum er boðið til
samveru með börn sín í safn-
aðarheimili II kl. 10–12. Opið hús kl.
14–17. Samsöngur undir stjórn org-
anista. Kaffi og meðlæti. Aðventu-
fundur kl. 17 og 18.
Digraneskirkja | Foreldramorgnar kl.
10 á neðri hæð. Leikfimi I.A.K. kl.
11.15, bænastund kl. 12. Barnastarf
6–9 ára kl. 17–18 á neðri hæð. Ung-
lingastarf kl. 19.30–21.30 á neðri
hæð. www.digraneskirkja.is.
Garðasókn | Kyrrðar- og fyrirbæna-
stund í Vídalínskirkju kl. 22. Tekið er
við bænarefnum af prestum og
djákna. Boðið upp á kaffi í lok stund-
arinnar.
Hallgrímskirkja | Kyrrðarstund kl.
12. Orgelleikur, íhugun. Málsverður í
safnaðarheimili eftir stundina.
Hjallakirkja | Kirkjuprakkarar, 6–9
ára börn, hittast kl. 16.30–17.30.
Hvítasunnukirkjan Fíladelfía | Eld-
urinn – fyrir fólk á öllum aldri – sam-
vera kl. 21. Lofgjörð, vitnisburðir og
kröftug bænastund. Jólasamvera
eldri borgara kl. 15. Hafliði Krist-
insson talar, söngur, kaffi og með-
læti. Allir velkomnir.
KFUM og KFUK | Fundur í AD
KFUM kl. 20 á Holtavegi. Ólafur Eg-
ilsson, fyrrverandi sendiherra í Kína,
sér um efni. Hugleiðingu hefur sr.
Gísli Jónasson. Allir karlmenn eru
velkomnir.
Laugarneskirkja | Kyrrðarstund í
hádegi. Jólasamvera eldri borgara
kl. 14, sr. Auður Eir Vilhjálmsdóttir
og Edda Andrésdóttir kynna nýja
bók. Ungt fólk frá Tónskóla Sig-
ursveins leikur. Kl. 20 „Sorgin og jól-
in“. Erna Blöndal, söngkona, kemur
fram ásamt hljómsveit. Ókeypis að-
gangur.
Selfosskirkja | Morguntíð sungin í
kl. 10. Fyrirbænir – einnig er tekið við
bænarefnum. Kaffi í safnaðarheim-
ilinu á eftir. Sr. Gunnar Björnsson.