Morgunblaðið - 21.12.2005, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. DESEMBER 2005 31
Mér flaug í hug að sendaMorgunblaðinu þessarhugrenningar mínarum ástand efnahags-
mála nú eftir samfelldar vaxta-
hækkanir Seðlabankans um 2 ára
skeið. Í viðleitni hans til að sigr-
ast á verðbólgu og halda aftur af
almennri innlendri eftirspurn
vegna þensluhættunnar af stór-
iðjuframkvæmdum marg-
umræddu. Þó orðabelgur þeirrar
umræðu sé ef til vill
orðinn jafnþaninn og
hagkerfið sækja
þessar hugsanir á
mig nú sem stundum
áður og reyndar ekki
í fyrsta sinni sem ég
set svipaðar skoðanir
fram.
Fyrsta spurningin
er þá hvaða verð-
bólgu? Vaxtahækk-
anir hafa þann til-
gang fyrst og fremst
að hafa áhrif á hegð-
an okkar til fram-
tíðar og fá okkur til
að draga úr eyðslu og draga
þannig úr verðbógu fram á veg-
inn, verðbólguviðmið bankans er
hins vegar 12 mánaða verðbólgan
séð í baksýnisspeglinum og er sú
verðbólga enn lítillega yfir við-
miðunarmörkum, verðbólga síð-
ustu 3ja mánaða er hins vegar
langt undir mörkum, það skiptir
þó ekki máli því tilgangurinn er
að hafa áhrif á framtíðina.
Hvers er að vænta um framtíð-
arverðbólgu? Allar vísbendingar
gefa til kynna að hækkun hús-
næðisverðs sé um garð gengin og
reyndar ekki óliklegt að ein-
hverra lækkana sé að vænta nú á
næstu mánuðum. Sömuleiðis eru
yfirgnæfandi líkur á því að Hag-
stofa Íslands hafi ofmetið veru-
lega hækkun fasteignaverðs þar
sem hún er ekki að taka tillit til
aukinna gæða í verði fasteigna
sem að sjálfsögðu eiga ekki að
reiknast sem kostnaðarhækkun á
húsnæðislið heildarinnar, hvað þá
þegar snobbvirði tiltekinna stað-
setninga veldur því að einstakir
auðugir Íslendingar eru tilbúnir
að greiða 100–200 milljónir fyrir
hús sem kostuðu 30–50 milljónir
fyrir 3 árum fyrst og fremst
vegna staðsetningar og eða fíns
póstnúmers jafnvel stundum til
að brjóta niður og byggja nýtt í
staðinn. Finnst þér rétt að hækka
húsnæðislið neysluvísitölunnar
vegna slíks og þar með öll verð-
tryggðu lánin hjá almenningi í
landinu?
Olíuverð virðist að sinni vera í
jafnvægi þó engu sé þar um að
spá til lengri tíma nema hækkana
sem munu leiða til þess að lífs-
kjör okkar sem þjóðar rýrna að
sama skapi hvort sem okkur líkar
betur eða verr. Asíubúar sjá til
þess í sinni viðleitni að keppa að
vestrænum lífskjörum. Þeirrar
sóknar mun væntanlega gæta al-
mennt á hrávörumörkuðum
heimsins til hækkunar með sömu
afleiðingum.
Þá er spurningin er einhvers að
vænta almennt um verðhækkanir
á næstunni ? Því er til að svara
að þar ræður markaðurinn í sín-
um samfellda framboðs- og eft-
irspurnardansi á komandi mán-
uðum. Bankanum er tíðrætt um
mikla eftirspurnarþenslu vegna
eyðslu og tilheyrandi skuldsetn-
ingu einstaklinga. Þar vill hann
slá á með hækkun stýrivaxta. Af-
leiðing þeirrar vaxtahækkunar er
síðan enn frekari gengishækkun,
aukið innstreymi erlendra pen-
inga sem auka framboð peninga
hér á landi með þeim afleiðingum
að vextir langtímalána lækka og
skuldsetning til aukinnar fjárfest-
ingar fólks og fyrirtækja vex.
Með öðrum orðum innstreymið á
erlendu fjármagni kyndir þenslu
og magnar eftirspurn eftir vörum
innfluttum sem innlendum og ýtir
undir verðhækkanir vegna mik-
illar eftirspurnar.
Enginn lækkar jú verð á sölu-
hlutnum þegar margir kaupendur
eru um hituna og söluhlutirnir
eru færri en þeir sem kaupendur
vilja fá. Þessu var ágætlega lýst
um daginn í Morgunblaðinu í
samtali við einn bílainnflytjanda.
Öllum er ljóst þetta ástand og
að í óefni er komið. Ég hef á ár-
um áður margoft bent á fánýti
þeirrar efnahagsstefnu að reisa
raungengishækk-
unarstíflur til
skamms tíma með
háum stýrivöxtum.
Sagan segir okkur
líka til um fánýti
þessara aðgerða sl.
30 ár í íslenskri
efnahagsstjórn. Stífl-
urnar eru bráða-
birgðasmíð sem láta
undan í hvert sinn
sem „lónin fyllast“.
Um þetta vitnar
gengisvísitalan síð-
ustu áratugina best.
Nú stöndum við
enn einu sinni í þessum sömu
sporum að hefur reist enn eina
slíka stíflu sem munu bresta með
sama hætti og hingað til. Þeim
stíflubresti fylgir óhjákvæmilega
verðbólguskot því stærra því
lengur sem barið verður í brest-
ina. Atburðir síðustu vikna þegar
erlendir bankar hófu að spila á
þetta ástand með útgáfu skulda-
bréfa í íslenskum krónu og undir-
bjóða Seðlabankann að auki, eru
ný sönnun um fánýti stefnunnar
og undirstrika að bankinn verður
að móta nýja stefnu, það eru ef
til vill ekki nema elstu menn sem
enn muna hvernig Soros af-
greiddi breska pundið forðum
daga? Hvað er þá til ráða? Byrj-
unin er óhjákvæmilega sú að við
stöðvum neyslufylliríið með því
að Seðlabankinn geri ljóst að nóg
sé komið af vaxtahækkunum þar
sem framundan sé engin önnur
verðbólguógn en sú óumflýj-
anlega þegar gengi krónunnar
lækkar. Nokkuð sem engin leið
er að komast hjá, sú lækkun er
aðeins spurning um tíma nokkra
mánuði til eða frá, spurningin hér
er eingöngu sú er betra að láta
renna af sér strax eða drekka
eitthvað lengur fram á vorið.
Sú aðgerð mun með hefð-
bundnum hætti draga úr eft-
irspurn með því að innflutnings-
verðlag hækkar og jafnframt
innlent í kjölfarið, þessa aðferð
þekkjum við af gömlum vana og
allir vita að sú úthreinsun er á
næsta leiti.
Þá er næst að spyrja hvernig
stýrum við eftirspurn betur í
þessu þjóðfélagi en með núver-
andi vaxtastefnu bankans. Því er
fyrst til að svara að því aðeins
hefur það gengið upp hér á landi
að allir aðilar hafi tekið höndum
saman í þeim efnum með sam-
ræmdri stefnu í launamálum, rík-
isfjármálum og peningamálum,
samræmdri stefnu sem miðar að
sem bestu jafnvægi og sæmilegri
sátt um skiptin í þjóðfélaginu.
Við slíkar aðstæður þarf peninga-
málastefna Seðlabankans að miða
við okkar nánasta umhverfi eins
og seðlabankar þeirra norður-
landanna sem standa utan evr-
usambandsins gera. Þar sveiflast
ekki gengispendúllinn í þeim
öfgasveiflum sem hann gerir hér
þar tekst mönnum að stýra
„litlum“ hagkerfum með „sjálf-
stæðri krónu“ án öfgahreyfinga ,
með því að miða vaxtastefnu sína
við vexti Evrópuseðlabankans,
sumir rétt fyrir ofan hann aðrir
undir allt eftir markmiðum til að
örva eða draga úr eftirspurn í
löndum sínum. Með því geta þeir
haft áhrif á eftirspurnarstigið
innanlands með miklu minni
vaxtahreyfingum og minni vaxta-
mun í báðar áttir en við. Um leið
verða þessar Norðurlanda krónur
hvort heldur danskar, sænskar
eða norskar óspennandi fyrir
„Sorosa“ nútímans jafnframt
verður öll umræða um upptöku
evru óþörf. Þessi stefna tryggir
hins vegar þessum þjóðum
áframhaldandi sjálfstæði til að
stýra innlendri eftirspurn að
sínum þörfum allt eftir ástandi
efnahagsmála heima fyrir á
hverjum tíma. Í dag er því t.d.
þannig varið að Danir og Norð-
menn hafa stýrivexti evrópska
bankanum en Svíar hins vegar
lægri. Hér má því við bæta að
tvær aðrar þjóðir, Svisslendingar
og Bretar, styðjast við svipaða
stefnu og eru Svisslendingar með
lægri vexti en Evrópubankinn og
Bretar nokkru hærri. Þeir styðja
við gengi pundsins og fjár-
málamarkaðinn í London með því
að miða sína vaxtastefnu bæði við
evrópska bankann og þann
bandaríska.
Nú er enn einu sinni komið að
því hér á landi að allir aðilar taki
höndum saman um samræmdar
aðgerðir til að hleypa þrýst-
ingnum af stíflunni áður en hún
brestur stjórnlaust. Í þeirri nauð-
synlegu viðleitni að reyna að lág-
marka tjón þeirra sem minnst
hafa á milli handanna og við-
kvæmastir eru fyrir „hamfara-
flóðum“.
Enn á ný er komin ólga og
launabólga hér á landi, atburðir
síðustu daga eftir kjarasamninga
Reykjavíkurborgar við SFR og
Eflingu og viðbrögð félaga kenn-
ara og leikskólakennara við þeim
samningum með kröfum um við-
bótarhækkanir sér til handa stað-
festa enn á ný að viljinn til vel-
megunar við festu og stöðugt
verðlag er takmarkaður í þjóð-
félaginu. Hin gamalkunna sókn
eftir vindi og verðbólgu í nafni
„réttlætisins“, það er að segja
réttlæti einstakra hópa en ekki
þjóðarheildarinnar, virðist hlaup-
in í gang að nýju. Virk hætta er á
að framundan sé skriða víxlhækk-
ana launa og verðlags ef engin ný
ráð eða öllu heldur „gamalreynd“
koma til. Enn á ný er orðin þörf
á „þjóðarsátt“ ef ekki á illa að
fara. Því fyrr sem við tökum út
timburmennina þeim mun minni
og skammvinnari verður „haus-
verkurinn“ eða sú verbólgualda
sem við fáum ekki umflúið. Fram-
tíðin hér á landi getur verið björt
og spennandi og miklir mögu-
leikar til jákvæðrar þróunar á
næstu árum. Raunar geta tæki-
færin hér á landi verið stærri og
meiri en í öðrum löndum hins
vestræna heims ef rétt er á hald-
ið.
Allir skynsamir menn við-
urkenna nú þegar litið er tilbaka
að viðbrögð Seðlabaka Íslands
vegna meintrar þensluáhrifa stór-
iðjuframkvæmda voru alltof stór-
karlaleg og leiddu sem slík til
mun meira innstreymis erlends
fjármagns en framkvæmdirnar
sjálfar þessi stórkarlalegu við-
brögð hafa öðru fremur valdið
þenslunni stóriðjuframkvæmd-
irnar og fjárinnstreymi þeirra
vegna er hjóm eitt samanborið
við það innstreymi sem leitt hefur
af sórfelldum erlendum lántökum
fólks og fyrirtækja.
Um vaxtastefnu
og verðbólguvæntingar
Eftir Víglund Þorsteinsson ’Nú er enn einu sinnikomið að því hér á landi
að allir aðilar taki hönd-
um saman um sam-
ræmdar aðgerðir til að
hleypa þrýstingnum af
stíflunni áður en hún
brestur stjórnlaust.‘
Víglundur
Þorsteinsson
Höfundur er stjórnarformaður
BM-Vallár.
. Samúelsson hf.
ll Samúelsson, stofnandi P. Samúelssonar hf., og Elín S. Jóhannesdóttir, eiginkona
éðinsdóttir og Magnús Kristinsson, eigendur fjárfestingafélagsins Smáeyjar ehf.
Í NÝÚTKOMINNI bók Árna John-
sen og Þórleifs Ólafssonar um
Kristin á Berg, föður Magnúsar
Kristinssonar, er sagt frá kynnum
Kristins heitins af Páli Sam-
úelssyni á síldarárunum á Siglu-
firði. Kristinn fór á síld með Helga
Helgason VE, sem var í eigu Helga
Benediktssonar útgerðarmanns, og
lögðu þeir upp hjá Vigfúsi Frið-
jónssyni á Siglufirði. Synir Vigfús-
ar, þeir Orri og Friðjón, unnu þá
báðir í síldinni með föður sínum.
Þegar Kristinn hóf eigin útgerð á
Berg VE og fór á síld fyrir norðan
ákvað hann að halda áfram við-
skiptunum við Vigfús og segir frá
því.
„Vigfús sá um alla þjónustu við
bátana þegar við komum til Siglu-
fjarðar. Meðal annars sá hann um
afgreiðslu á kosti til okkar. Sá sem
annaðist þá hlið mála hjá Vigfúsi
var Páll Samúelsson síðar eigandi
Toyotaumboðsins. Páll var harð-
duglegur og passaði ávallt upp á
að allt kæmi um borð sem beðið
var um. Ég átti nú ekki von á að
þessi drengur yrði bílakóngur Ís-
lands þegar fram liðu stundir.“
Morgunblaðið/Sigurgeir
Kristinn Pálsson, skipstjóri á Berg
VE og faðir Magnúsar Krist-
inssonar.
Gömul kynni
frá síldar-
árunum
Heimild: Árni Johnsen og Þórleifur Ólafsson.
Kristinn á Berg – athafnamaður við Eyjar
blár. Bergur-Huginn ehf. 2005.
ynt að greiða úr því. Ég er bara svona, án
ss að ég sé að hæla mér. Annars held ég að
tta hafi bara reynst okkur vel og skilað
r.“
Aðspurður sagðist Páll muna vel eftir því
gar hann kynntist Kristni á Berg, föður
agnúsar Kristinssonar, á síldarplaninu á
glufirði forðum daga. Þau kynni eiga þátt í
í að Páll kvaðst vera mjög ánægður með
agnús Kristinsson sem kaupanda að fyr-
ækinu. Páll er fæddur og uppalinn á Siglu-
ði og vann sem 16 ára unglingur hjá Vigfúsi
iðjónssyni og kynntist mörgum sjómönnum
ða að af landinu. „Kristinn Pálsson skip-
óri er einn af frábærustu mönnum sem ég
f kynnst. Hann kenndi mér mikið um lífið
m unglingi.“
Páll sagði að Toyota í Japan hafi gert
angar kröfur til væntanlegs kaupanda að
mboðinu. „Ég hef lært mikið af Japönum og
yndi strax að tileinka mér siði þeirra. Mér
nnst ég læra af því. Ég held að þeir hafi ver-
mjög ánægðir með mig og þau viðbrögð
m ég hef fengið frá Japan sýna að þeim er
mhugað um mig. Þeir hafa margítrekað að
ir vilji hafa áfram samband við mig og hafa
ðið mér til Japans.“
ftir 35 ár
og endi“
inu. Helst vil ég víkka starfsemina
út og styrkja reksturinn.“
Magnús var spurður út í kynni
föður hans og Páls Samúelssonar,
sem sagt er frá í bókinni Kristinn
á Berg. Magnús kannaðist vel við
þau og sagði föður sinn hafa verið
dyggan viðskiptavin Páls. Sjálfur
fetaði Magnús í þau fótspor og ek-
ur á Lexus. „Ég man alltaf eftir
því þegar ég fór með pabba suður,
í kringum 1970, og hann keypti
sína fyrstu Toyotu Corollu. Það
var ábyggilega einn af fyrstu bíl-
unum sem Páll Samúelsson seldi.“
– Það er haft eftir föður þínum
að hann hafi ekki grunað að „þessi
drengur“, þ.e. Páll, yrði bílakóng-
ur Íslands. En heldur þú að hann
hafi rennt í grun að sonur hans
tæki síðar við konungsríkinu?
„Nei, það grunaði hann ábyggi-
lega aldrei – og blessuð sé minn-
ing hans,“ sagði Magnús og hló
við.
1994
d á
a til
um
lands.
Skarp-
gur
sagði
-
á
hann
tta allt
það,“
i. En
yt-
nar
ar
num,
æstu
ér
sfólk-
f.
sríkið