Morgunblaðið - 21.12.2005, Blaðsíða 34

34 MIÐVIKUDAGUR 21. DESEMBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Í FYRRI grein minni um umhverf-
ismál í tilefni af nýloknum Montreal-
fundi stóð þetta:
„Á Íslandi geta aðgerðir til mót-
vægis við hlýnunina helst snúist um:
Samgöngur, stóriðju,
uppgræðslu og land-
búnað ásamt orku-
málum.“ Umræddir
málaflokkar eru stórir
og úrbætur háðar
tækniframförum og
miklu fjármagni en
sumt af því sem gera
þarf þolir litla bið og
annað er fremur auð-
velt viðureignar.
Samgöngur
Um þriðjungur olíu-
notkunar Íslendinga
fer til samgangna. Að
minnsta kosti einn eða tveir áratugir
líða þar til vetni eða aðrir umhverf-
isvænir orkugjafar taka að hafa veru-
leg áhrif á þessa notkun. Á meðan
þarf að skoða eftirfarandi:
– Færa stóran hluta af þungaflutn-
ingum á landi til umhverfisvænni
flutningsmáta á sjó.
– Stýra einkabílanotkun til um-
hverfisvænni bíla með sköttum og
verðlagningu.
– Styrkja almenningssamgöngur
m.a. með því að hafa strætó ókeypis
og búa innanlandsflugi þannig um-
hverfi og aðstöðu að fleiri noti það og
mengun sé höfð í lágmarki, m.a. með
því að halda og bæta aðstöðu innan-
landsflugs í þéttbýliskjörnunum, líka
Reykjavík. Nýstofnuð nefnd sam-
gönguráðuneytsins og Reykjavík-
urborgar um framtíð flugvallarins
þar verður að leggja mikla áherslu á
umhverfisþátt flugsamgangna. Hing-
að til hefur varla sést til hans.
– Ýta undir eldsneytissparnað í
samgöngum með virkum aðferðum.
– Taka upp lífsferlisgreiningar
(LCA) þegar verið er að meta um-
hverfisáhrif í samgöngum. Með því er
t.d. átt við mengunarmat sem tekur
mið af öllum þáttum ákveðinna að-
gerða. Akstur eftir vegi felur líka í
sér lagningu vegarins, slit og förgun
ökutækja og fleira.
Landbúnaður og
uppgræðsla
Innlend landbún-
aðarframleiðsla á líf-
rænu nótunum vinnur
gegn losun gróð-
urhúsagasa á heims-
vísu. Og við höfum jarð-
hitann. Það er ekki
keppikefli umhverf-
issinna að flytja mat-
væli heimshorna á milli,
þ.e. þau sem hægt er að
framleiða heima fyrir.
Í framtíðinni verður
líklega lagt mikið upp
úr heimafengnum matvælum af um-
hverfisástæðum. Íslendingar mega
ekki halda að innflutningur matvæla
sé sjálfsagður út frá umhverfissjón-
armiðum. Hollenskur tómatur á ís-
lenskt borð, fluttur með flugvél, er
óverjanlegur meðan það hækkar í sjó
og strandhéruð Hollands verða smám
saman í stórhættu. Enn fremur er
það staðreynd að bændur eru öflugir
aðstandendur uppgræðslu í landinu.
Aukinn gróður bindur gróðurhúsagös
og þá trjágróður öðrum fremur. Hver
ekinn eða floginn kílómetri opinberra
aðila gæti loks verið tilefni til upp-
græðslu samanber hollenska um-
hverfisráðherrann sem lætur gróð-
ursetja tré fyrir hverja utanlandsferð
á vegum embættisins.
Orkuframleiðsla og stóriðja
Það er rangt að líta svo á að aðal-
hlutverk Íslendinga sé að taka að sér
að framleiða raforku með umhverf-
isvænum hætti til þess fyrst og
fremst að framleiða megi málma án
olíu eða kola. Hluti umhverfisvandans
liggur nefnilega líka í of mikilli og sí-
vaxandi iðnframleiðslu af þessu tagi.
Enn fremur getur of mikil, einföld
frumframleiðsla hamið vöxt tækni-
væddari greina í litlu þjóðfélagi og
gert hagkerfið of einhæft. Orkufrek-
ur iðnaður af öðrum toga er til og inn-
an fárra áratuga gæti framleiðsla á
umhverfisvænu eldsneyti orðið mik-
ilvæg. En þar sem málmiðja fer fram
er mjög brýnt að lágmarka eða koma
í veg fyrir að gróðurhúsagös sleppi úr
framleiðsluferlinu, t.d. með því að
nýta þau við aðra framleiðslu. Vissar
líkur eru á að orka sem fæst með
djúpborun eftir jarðhita geti leyst
vatnsafl að mestu af hólmi og þá væri
til næg umhverfisvæn orka hérlendis
til að framleiða mikið af umhverf-
isvænu eldsneyti. Einnig gæti út-
flutningur raforku þá loks borgað sig.
Af þessari stuttu upptalningu sést
að verkefnin eru ærin. Íslendingar
fengu viðurkenningu í Montreal fyrir
forystu á sviði umhverfisvænnar
orkuframleiðslu.
Gott. Nú er bara að fá viðurkenn-
ingar fyrir umhverfisumhyggju á
öðrum sviðum.
Hvaða aðgerða er þörf?
– í tilefni af ráðherra-
fundi í Montreal
Ari Trausti Guðmundsson
fjallar um umhverfismál
í tilefni af nýloknum
Montrealfundi
’Íslendingar fengu við-urkenningu í Montreal
fyrir forystu á sviði um-
hverfisvænnar orku-
framleiðslu. Gott. Nú
er bara að fá viðurkenn-
ingar fyrir umhverf-
isumhyggju á öðrum
sviðum.‘
Ari Trausti
Guðmundsson
Höfundur er jarðeðlisfræðingur og
áhugamaður um umhverfismál.
LITADÝRÐ og skarkali ein-
kenna jólamánuðinn. Jólaskraut
skríður upp um alla veggi og hús-
þök og gluggar eru
böðuð lituðum ljós-
um. Jólasöngvar óma
á útvarpsstöðvunum
á meðan við njótum
matar á borðum sem
eru að svigna undan
krásum. Hjá flestum
skortir lítið í desem-
ber, þó ekki öllum
því miður. Það sem
einna helst skortir á
mörgum heimilum er
tími; til að njóta, til
að deila; til að tala;
til að gleðjast.
Ég heyrði eitt
sinn sögu af föður
sem reiddist dóttur
sinni ógurlega þegar
hún eyddi heilli
rúllu af gylltum
pappír til að skreyta
lítið box til að setja
undir jólatréð. Engu
að síður færði litla
stúlkan föður sínum
boxið á aðfanga-
dagskvöld. Við þetta
skammaðist faðir
stúlkunnar sín fyrir
viðbrögð sín. En
reiði hans gaus upp aftur þegar
hann áttaði sig á því að boxið var
tómt. Hann kallaði til dóttur
sinnar, „veistu ekki að þegar þú
gefur einhverjum gjöf, þá á eitt-
hvað að vera í henni?“ Litla
stúlkan leit upp til pabba síns
með tárin í augunum og sagði:
„Ó, pabbi, boxið er ekki tómt. Ég
blés fullt af kossum í það. Bara
fyrir þig, pabbi.“ Faðirinn varð
miður sín. Hann tók utan um litlu
stúlkuna sína og bað hana að fyr-
irgefa sér.
Mörgum árum seinna, þegar
faðir stúlkunnar lést, og hún fór í
gegnum eigur hans fann hún
gyllta boxið frá því á jólunum
forðum við rúmstokk-
inn hans, þar hafði
hann haft það alla tíð;
þegar honum leið
ekki vel gat hann tek-
ið upp ímyndaðan
koss og minnst allrar
ástarinnar sem barnið
hans hafði gefið hon-
um og sett í boxið.
Í vissum skilningi
höfum við öll tekið á
móti gylltum boxum
frá börnunum okkar,
fjölskyldum og vinum,
fullum af skilyrð-
islausri ást og koss-
um. Við gleymum
hins vegar stundum
að gefa okkur augna-
blik og njóta þessara
minninga; leyfa þeim
að verma hjarta okk-
ar og bráðna þar, en
ekki í höndunum á
okkur. Á jólunum er
gaman að gleðja aðra
með góðum gjöfum.
En góðar gjafir eru
ekki alltaf þær sem
kosta mest. Kannski
er tími besta gjöfin
sem þú getur gefið barninu þínu
á þessari jólahátíð.
Starfsfólk og stjórn Heimilis og
skóla óska landsmönnum öllum
gleðilegra jóla og notalegra fjöl-
skyldustunda á komandi ári.
Jólagjöfin í ár
tími með börn-
unum okkar!
María Kristín Gylfadóttir
fjallar um samskipti foreldra
og barna á jólum
María Kristín
Gylfadóttir
’Á jólunum ergaman að gleðja
aðra með góð-
um gjöfum. En
góðar gjafir eru
ekki alltaf
þær sem kosta
mest.‘
Höfundur er formaður Heimilis og
skóla – landssamtaka foreldra.
Í UMRÆÐUÞÆTTI Ríkissjón-
varpsins, 13. desember sl., voru
launamál til umræðu. Þema þátt-
arins var kjarasamn-
ingar og laun for-
stjóra. Stjórnandi
þáttarins rakti inni-
hald úr tekjublaði
Frjálsrar verslunar.
Orð hans voru eitt-
hvað á þá leið að töl-
urnar sem þar birt-
ust lýstu ákveðinni
þróun, um það gæti
enginn efast. Gefið
var í skyn að þessi
þróun væri að ein-
hverjir hópar nytu
hraðari vaxtar en
aðrir. Slíkar vangaveltur á grund-
velli þessara gagna eru afar
hæpnar. Það er þvert á móti full
ástæða til varfærni og efasemda
þegar talnaefni er borið á borð.
Val úrtaksins leyfir
ekki alhæfingar
Fyrirvarinn í þessu tilfelli ætti
að vera augljós. Þeim gögnum
sem liggja til grundvallar er safn-
að í þeim tilgangi að svala for-
vitni fólks en ekki til þess að fá
sem gleggsta mynd af stöðu ein-
stakra hópa. Af þessari ástæðu
hefði það átt betur við ef þátta-
stjórnendur hefðu sérstaklega
varað við því að meðaltöl á
grundvelli tekjublaðsins væru lík-
lega út í hött og gætu þar af leið-
andi ekki lýst neinni þróun.
Árlegt tekjublað
Frjálsar verslunar
birtir upplýsingar úr
skattframtölum ein-
staklinga. Ein-
staklingar með háar
tekjur og lágar
tekjur eru valdir eftir
óþekktri reglu. Í
blaðinu er notast við
tiltekið hugtak úr
skattframtalinu,
tekjuskattstofn, og
það skilgreint sem
laun. Mennt geta
deilt um gagnsemi
þeirrar skilgreiningar. Sjálf
gagnasöfnunaraðferðin gerir það
að verkum að ómögulegt er að al-
hæfa um tiltekinn hóp. Hópaskil-
greiningarnar, t.d. næstráðendur,
sem blaðið notar eru heldur ekki
þess eðlis að þær leyfi skýrar
ályktanir.
Úrvinnsla endurtekinna mæl-
inga á einstaklingum krefst þess
að einstaklingsáhrif og tímaáhrif
séu aðgreind. Árangur ein-
staklinga í atvinnulífinu byggist á
blöndu af reynslu og láni og því
er eðlilegt að laun einstaklinga
hækki með aldri og að munur á
hæsta og lægsta einstaklingi
hverrar kynslóðar vaxi með aldri.
Sumir einstaklingar eru hæfari
og/eða lánsamari. Í hagkerfinu er
yfirleitt vöxtur og því eðlilegt að
laun hækki með tímanum. Töl-
fræðin sem fræðigrein býður upp
á aðferðir sem aðgreina tímaáhrif
og einstaklingsáhrif. Ályktanir
sem byggjast á tölfræðilegum
rannsóknum verða auðveldari og
skýrari ef forvinnan, þar á meðal
gagnasöfnunin, er vönduð. Tekju-
blað Frjálsrar verslunar hefur
enga slíka viðleitni enda er ekki
markmið blaðsins að reka gagna-
grunn fyrir tölfræðilega úr-
vinnslu. Niðurstöður um með-
allaun hópa eða þróun meðallauna
á grundvelli meðaltala úr töflum
tekjublaðs Frjálsrar verslunar
eru því afar hæpinn grunnur til
ályktunar um almenna þróun ein-
stakra hópa.
Það er alltaf erfitt að fylgjast
með þróun stærða í tíma á hlut-
lægan hátt. Vegna tölfræðilegra
lögmála munu 100 tekjuhæstu
einstaklingarnir í viðskiptalífinu
búa við mun hagstæðari
launaþróun en landsmeðaltal.
Með svipuðum hætti eru vinn-
ingar heppnustu einstaklinganna
við rúllettuborð langt fyrir ofan
meðaltal rúllettuspilara. Það að
fjöldi rúllettuspilari vaxi í tíma
þýðir að munur á heppnasta og
óheppnasta einstaklingnum mun
aukast en eðli rúllettunnar er
óbreytt. Það að styðjast við
duttlungakennt úrtak af frægum
einstaklingum er ekki vænlegt til
að álykta um launaþróun
stjórnenda í íslenskum fyr-
irtækjum.
Fjarstæðukenndar ályktanir
Þótt aðferðin við val ein-
staklinga í tekjublað Frjálsrar
verslunar sé ekki þekkt, og ef til
vill ekki föst yfir tíma, þá virðist
augljós áhersla lögð á þá sem
þekktastir eru á hverjum tíma. Á
móti detta þeir út sem minna ber
á eða njóta ekki nægilegrar
velgengni að mati þeirra sem
úrtakið velja. Þetta telja
útgefendur að sé góð leið til að
þjóna sínum viðskiptavinum. Þeir
sem hafa áhuga á almennri þróun
leita annað. Ályktanir um með-
allaun og breytingar þeirra á
grundvelli meðaltala úr töflum
blaðsins eru fráleitar og gefa
ekkert tilefni til umræðu í líkingu
við þá sem fór fram um laun for-
stjóra í umræddum sjónvarps-
þætti.
Tekjublað Frjálsrar
verslunar og tölfræði
Helgi Tómasson fjallar um
ýkjukenndar ályktanir út frá
tekjublaði Frjálsrar verslunar ’Tekjublað Frjálsrarverslunar er mjög gott
dæmi um nauðsyn þess
að efast þegar alhæf-
ingar eru byggðar á
tölum.‘
Helgi Tómasson
Höfundur er doktor í tölfræði
og dósent í hagrannsóknum við
Háskóla Íslands.
RÍKISSJÓNVARPIÐ sýndi á
mánudagskvöld danska þáttinn
Penge sem hafði fáeinum dögum
áður verið sýndur alþjóð í Dan-
mörku. Í þættinum var dregin
upp nærmynd af íslensku við-
skiptalífi og stjórnendum tveggja
fyrirtækja.
Bjarni Brynjólfsson, annar rit-
stjóri Séð og heyrt, lýsti því yfir í
þættinum að hinir svokölluðu ný-
ríku Íslendingar hefðu sig mikið í
frammi og reyndu að láta bera á
og vísaði þar meðal annars til mín.
Ég vil koma þeirri athugasemd
á framfæri við Séð og heyrt að ég
kannast ekki við yfirlýsingar rit-
stjórans. Ég hef reynt að forðast
umfjöllun fjölmiðla um mig og
mitt einkalíf því ég hef enga þörf
fyrir að láta bera á mér né ánægju
af því að um mig sé fjallað. Séð og
heyrt hefur hins vegar haft ítrek-
aðan áhuga á einkalífi mínu og
minna nánustu og farið langt úr
hófi í þeirri umfjöllun.
Hafa skal það sem sannara
reynist.
Ingibjörg Stefanía
Pálmadóttir
Athugasemd