Fréttablaðið - 03.05.2006, Qupperneq 59

MARKAÐURINN 15MIÐVIKUDAGUR 3. MAÍ 2006
NÝJASTA TÆKNI OG VÍSINDI
S Ö G U H O R N I Ð
Á morgun eru liðin 179 ár frá
fæðingu breska landkönnuðar-
ins Johns Hannings Speke, sem
fann Viktoríuvatn í Mið-Afríku
er hann leitaði að upptökum
Nílarfljóts. Speke fæddist í
Bideford í Devonskíri í Bretlandi
hinn 4. maí árið 1827. Hann var
liðsforingi í breska hernum í
Punjap í Indlandi árið 1844, þá
17 ára gamall og ferðaðist hann
víða í starfi sínu, meðal annars
til Tíbet og Himalayafjalla. 28
ára gamall gekk hann til liðs
við landa sinn, landkönnuðinn
Richard Burton, og fór ásamt
honum í könnunarleiðangur til
Sómalíu. Lenti Speke í átök-
um við Sómala, sem tóku hann
höndum og misþyrmdu. Meðal
annars var spjótum stungið í
hann auk þess sem félagi hans
særðist alvarlega í andliti. Þeir
flýðu úr haldi og sneru aftur til
Bretlands. Speke var fljótur að
jafna sig og gerðist sjálfboðaliði
í breska hernum árið 1855 og
barðist ásamt Tyrkjum og fleiri
bandalagsherjum gegn yfirráð-
um Rússa á Krímskaga.
Í jólamánuðinum 1856 tók
hann boði Burtons um að fara
enn á ný til Afríku, í þetta sinn
til að leita að stórum stöðuvötn-
um í Mið-Afríku, sem sögð voru
vera til. Helsti tilgangur farar-
innar var að finna stöðuvatnið
Nyassa, en talið var að þar væri
að finna upptök Nílar.
Þeir Speke og Burton könn-
uðu austurströnd Afríku í hálft
ár, frá upphafi árs 1857, í þeim
tilgangi að finna hentugustu
leiðina inn í land. Í júní fóru
þeir svo frá Tansaníu í leit að
vatninu. Þeir Burton veiktust
báðir alvarlega af hitabeltis-
sjúkdómum. Speke hlaut meðal
annars tímabundna blindu auk
þess sem hann missti heyrn á
öðru eyra eftir að bjalla fór
inn í það. Í febrúarmánuði
árið 1858 komu þeir síðan að
Tanganyikavatni og voru fyrstu
Vesturlandabúarnir sem þangað
komu. Speke sá hins vegar ekki
vatnið þar eð hann þjáðist enn af
blindunni. Þar heyrðu þeir um
annað stöðuvatn, sem sagt var
mun stærra. Burton var hins
vegar of veikur til að halda för-
inni áfram og fór Speke því einn
síns liðs inn í land. Nokkrum
mánuðum síðar fann hann að
lokum Nyassavatn, sem hann gaf
heitið Viktoríuvatn til heiðurs
Viktoríu Bretlandsdrottningu.
Búnaður Spekes hafði hins
vegar týnst á leiðinni og því gat
hann ekki mælt stærð vatnsins
með viðunandi hætti.
Þegar Speke sneri aftur gerði
hann Burton grein fyrir fund-
inum og kenningu sinni að þar
væri að finna upptök Nílarfljóts.
En fáir trúðu orðum hans, þar
á meðal Burton. Til að slá á
efasemdaraddirnar fjármagn-
aði breska landfræðingafélagið
aðra för Spekes til vatnsins til
að skera úr um deilumálið.
Speke og leiðangursmenn
hans kortlögðu Viktoríuvatn að
hluta árið 1862. Í sama leiðangri
fann Speke að lokum foss sem
rann úr vatninu út í Nílarfljót
og nefndi hann vatnsfallið
Riponsfoss. Speke hafði hug á
að fylgja fljótinu niður til ósa
þess en varð að gefa áætlanir
þess efnis upp á bátinn vegna
ættbálkaóeirða.
Uppgötvunin sannfærði
ekki Burton og aðra meðlimi
breska landfræðingafélagsins.
Hinn 16. september árið 1864
hugðist Speke halda opinberan
fyrirlestur um Viktoríuvatn og
upptök Nílarfljóts. Honum tókst
hins vegar ekki verk sitt því
degi fyrir fyrirlesturinn varð
hann fyrir skoti úr eigin byssu
og lést af völdum sára sinna, 37
ára að aldri. Ekki er ljóst hvort
um slysaskot hafi verið að ræða
eða sjálfsmorð. Granítsúla var
reist til minningar um þennan
þekkta breska landkönnuð og
stendur hún í Kensingtongarði í
Lundúnum.
Fann upptök Nílarfljóts
BÁTAR Á VIKTORÍUVATNI Vatnið liggur
að þremur Afríkuríkjum enda eitt af stærstu
stöðuvötnum í heimi.
Annar hfRekstrarverkfræðistofan
Suðurlandsbr. 46 • Sími 568 1020 • Annar.is
a ÁrsreikningarBókhald
Skattframtöl
AUGL†SINGASÍMI
550 5000
FYLGIR FRÉTTABLA‹INU ALLA MI‹VIKUDAGA
Sögurnar, tölurnar, fólki›.
H
V
ÍT
A
H
Ú
S
IÐ
/
S
ÍA
-
6
0
8
1
LÆGRI KOSTNAÐUR
FYRIR ÞITT FYRIRTÆKI
FYRIRTÆKJAVILD
GLITNIR KYNNIR FYRIRTÆKJAVILD
Fyrirtækjavild samanstendur af bankaþjónustu Glitnis, fjármögnunar-
þjónustu hjá Glitni Fjármögnun og tryggingaþjónustu hjá Sjóvá.
Fyrirtækjavild eykur fríðindi þeirra fyrirtækja sem nýta sér heildarþjónustu
bankans. Þjónustan skiptist í þrjú stig eftir umfangi viðskipta
– Vild, Gullvild og Platínumvild.
• Betri kjör
• Betri þjónusta
• Aukin fríðindi
• Afsláttarkjör
• Heildaryfirsýn yfir fjármálin í Fyrirtækjabankanum
• Aukin þægindi með banka og tryggingar á sama stað
Kynntu þér kosti Fyrirtækjavildar hjá fyrirtækjafulltrúum
okkar í síma 440 4000 eða á glitnir.is.
FJÁRHAGSLEG VELGENGNI ÞÍN
ER OKKAR VERKEFNI