Réttur - 01.06.1947, Blaðsíða 68

140
RÉTT UR
áhrif náttúrunnar, skapandi hugsun — og síðast en
ekki sízt þióðhagslegt ástand umhverfisins. Hlutföll-
in milli þess, hvernig þessi öfl orka á starfsemi hans, fara
svo auðvitað eftir sögurás hverrar tíðar, og grípur þar
allt 'hvað inn í annað á víxl, eins og leikið væri flókið
lag á margbrotið hljóðfæri. Sé t. d. sterk þjóðernisvakn-
ing í landi, rís sá þátturinn venjulega hæst í verki lista-
mannsins og eigum við þess ljós dæmi úr okkar eigin
sjálfstæðisbaráttu. Merki hinna miklu stéttaátaka síð-
ari ára, sem birzt hafa meðal annars í kreppum og
styrjöldum, má nú hins vegar rekja á vegum allrar
listar um víðan heim.
Seg'ia má, að saga listarinnar hafi verið saga óslit-
innar baráttu við stöðnun og afturhald í einhverri mynd,
enda þótt persónuleg afstaða einstakra listamanna hafi
þrásinnis mótazt af „mannlegum veikleika", basli, hé-
gómagirni o. s. frv. — eða þá blátt áfram skilnings-
skorti á félagsleg rök. Forréttindastéttir allra alda hafa
jafnan leikið tveim skjöldum gagnvart listinni — hún
hefur ævinlega verið þeirra enfant terrible: augasteinn
og erkifiandi í senn. Öðrum þræði hefur fegurð hennar
heillað þær, ýmist sem einlæg andleg nautn eða þá sem
venjulegur yfirstéttarmunaður: híbýlaprýði, safngripir
o. s. frv. Hins vegar hafa þessar stéttir ætíð undir niðri
skyniað h'ð byltingasinnaða eðli allrar mikillar listar og
skolfið á beinunum fyrir hinu óbeina áhrifavaldi þess.
Hefur því verið tvennt til um afstöðu þeirra til siálfra
listamannanna: annaðhvort hafa þær daðrað við þá
eins og soldán við ambáttir sínar eða þær hafa dæmt
þá til útskúfunar og jafnvel dauða. Við Islendingar eig-
um átakanlega lýsingu á slíkum viðskiptum í sögunni
um Ljósvíkinginn eftir Halldór Laxness.
I stórum dráttum skoðað hefur listin jafnan sveiflast
milli tveggja höfuðskauta: formdýrkunarstefnu (formal-
ism) og raunsæisstefnu (realism). Nærri má geta, hvort