Réttur - 01.11.1965, Side 85

RETTUR
293
inn er aðskilinn frá stjórnar- eða framleiðslutækjum sínum. í aug-
um hinna sem eiga skipti við þessar stofnanir, hvort sem þær eru
opinberar eða í einkaeign, eru þær fjarlæg og framandi bákn er
lúta stjórn ósýnilegra og ópersónulegra afla. „Skipulagt ábyrgðar-
leysi og persónuleysi er höfuðeinkenni iðnaðarþjóðfélags nútímans.
Einstaklingurinn mætir á alla vegu stofnunum sem honum virðast
framandi hagsmunum sínum,“ segir Bandaríkjamaðurinn C. W.
Mills sem hefur rannsakað gaumgæfilega vinnuskilyrði og lífs-
viðhorf „flibbamanna“ (white collar) í Bandaríkjuin N-Ameríku.
Þetta skipulagða ábyrgðarleysi veldur tíðum árekstrum milli stofn-
unarinnar og viðskiptavinarins er krefst þess sem einstaklingur að
erindi sitt hljóti persónulega afgreiðslu. Niðurstaða Mills er sú
að hversu gott sem skipulag stofnunarinnar sé, orki hún framandi
á starfsmennina og firring þeirra verði því meiri sem þeir reyna að
líkjast hinum dæmigerða skriff.inna. Þeir eru aldir upp í siðfræði
sölumannsins sem gerir sér upp áhuga á viðskiptavininum til þess
eins að geta vafið honum um fingur sér og hagnast á honum. Mað-
urinn er gerður að gróðatæki, firrtur manngildi sínu og reisn.
Hin pólitiska firring.
Afstaða nútímamannsins til ríkisvaldsins, víðfeðmustu stofn-
unar þjóðfélagsins, endurspeglar hið almenna viðhorf sem á undan
er lýst. Karl Marx varð manna fyrstur til að sýna fram á hina póli-
tísku firingu sem kemur fram í lotningu manna og auðmýkt fyrir
ríkisvaldinu. Þorri manna lítur á ríkið sem eitthvert upphafið, sér-
tækt og framandi fyrirbæri sem ekki lúti neinum þjóðfélagslegum
lögmálum. Þessi afstaða sýnir aðeins hversu breitt bil er staðfest
milli einstaklingsins og hins kapitalíska þjóðfélags. Nútímamaður-
inn finnur sig klofinn í tvennt, ef svo mætti segja: annars vegar
einstakling í orðsins fyllstu merkingu og hins vegar þjóðfélagsborg-
ara sem hefur ákveðnum skyldum að gegna við samfélagið. Þjóð-
félagið sjálft viðurkennir þennan tvíklofning með því að það gerir
oft allt aðrar kröfur til hegðunar manna sem einstaklinga ánnan
fjölskyldunnar en utan hennar, meðal samborgaranna.
Marx sýndi fram á það hvernig ríkisvaldið hefur vaxið upp úr
þjóðfélaginu sem valdatæki ráðandi stétta er beita því til að drottna
yfir öðrum stéttum. Það sem á sér þannig ákveðnar sögulegar og
félagslegar forsendur birtist aftur hverri nýrri kynslóð sem óum-
breýtanlegt og sjálfsagt fyrirbæri, óháð mannlegum vilja og mætti.
Þarna kemur fram kjarni firringarinnar.